‘Kapalı İktisat’a dair

BİLGEHAN UÇAK

Fatih Altuğ, K24’ten Seval Şahin’e verdiği mülakatta kitabının hikâyesini anlatıyor: “2010 yılından beri Boğaziçi Üniversitesi ve İstanbul Şehir Üniversitesi’nde ‘1980’lerde Edebiyat ve Toplumsal Değişim’ dersini veriyorum. Bu derste, 1980’lerde edebiyatın geçirdiği dönüşümleri, toplumsal bağlamın edebiyat üzerindeki etkilerini, edebiyatın toplumsal olanla, özgürleşmeyle, baskıyla, darbeyle kurduğu çok katmanlı ilişkileri, hep birlikte tartışmaya çalışıyoruz. Kapalı İktisat ilk yıllardan beri tartışmamızın asli metinlerinden biri oldu.”

Bu tartışmalardan çok yararlanmış Fatih Altuğ. Öğrencileriyle birlikte kitabı didik didik etmiş, sadece satıraralarını değil en dipte köşede kalan her şeyi incelemeye koyulmuşlar. Ortaya da kusursuz bir iş çıkmış. Fatih Altuğ’un incelemesini bir ansiklopediymişçesine okumak da mümkün. Şöyle ki, Altuğ, kitaptaki her şeyi -ama kelimenin gerçek manasıyla her şeyi- alfabetik bir düzen içinde okuyucuya sunmuş.

Gözden kaçanlar

‘Kapalı İktisat’ öyküsünü ben epey bir zaman önce okumuştum ama Fatih Altuğ’un incelemesine bakınca birçok noktayı gözden kaçırdığımı fark ettim. Altuğ’un incelemesinin ardından öykünün tamamının verilmiş olması, okuyucunun metne yeni bir gözle yaklaşmasını da sağlıyor. Birkaç örnekle bu değerli çalışmanın neleri ortaya çıkardığını göstermek istiyorum.

“Matmazel Ester’e artık ihtiyaç kalmadığını, ya da eflâtun güneş ışığının sildiği Sema ile Zafer düşünülürse, zaten hiçbir zaman olmadığını nasıl söyleyebilirim. Bu büyük boy, maroken ciltli, yaldızları çoktan kararmış kitabı aldım; borcumu ödedim.

Evet, Melankolinin Anatomisi böyle geçti elime.”

‘M’ harfine geldiğimizde karşımıza bir madde olarak ‘Matmazrel Ester’ çıkıyor.

Anlatıcının Melankolinin Anatomisi’ni satın aldığı Matmazel Ester, kurmaca bir kişi olsa da Emin Nedret İşli’den öğrendiğime göre 1970’li yıllarda Yüksekkaldırım’da dükkânı bulunan iki kitapçıdan matmazel ve madam diye söz edilirmiş. (…) İlginçtir Attilâ İlhan’ın O Karanlıkta Biz (1988) romanında da Librairie Pera vardır ve Kapalı İktisat’ta olduğu gibi “Yahudi” ve “matmazel” olan Raşel Mizrahi burada çalışmaktadır. (…) Madam ve Matmazel, İlhan Berk’in ilk baskısı 1985’te yapılan Galata’sında ise gerçek adıyla temsil edilirler.

Altuğ, incelemesinde bu kadarla yetinmiyor tabii. ‘Melankolinin Anatomisi’ maddesinden devam edelim.

“Robert Burton’ın ilk baskısı 1621 yılında yapılan melankoliye dair klasikleşmiş kitabı. (…) Kapalı İktisat’ta melankolinin hem bireysel hem de toplumsal düzlemde tezahür edişiyle birlikte düşünülebilir Melankolinin Anatomisi. Ancak birinde faşizm öznenin melankolikliğini şiddetlendirip öznelliği sarsarken, diğerinde melankolisizlik adına faşizan bir rejim tesisi önerilmektedir.”

‘Metinlerarasılık’

Öyküden aldığım bu paragraf -gerek ansiklopedik bilgilerle gerekse de kendi yorumlarıyla- Fatih Altuğ’un elinde olabildiğince açılıyor. İncelemenin en güzel taraflarından biri de metinlerarasılık. Şimdi bunu söyler söylemez eklemem gereken bir şey daha var: ‘Metinlerarasılık’, zaten incelemenin maddelerinden biri.

Benim kast ettiğim ise, bütün maddelerin içine sinmiş olan metinlerarasılık. Böylece, ‘Kapalı İktisat’, diğer metinlerin katılımıyla büyüyüp zenginleşiyor. Bu incelemenin benim dikkatimi çeken bir yanı daha var. O da, metnin her yerine sinmiş olan içtenlik ve sevecenlik. Edebiyat dünyasında, özellikle bugünlerde, bence başlı başına önemli bir hassasiyet. Selim İleri’nin yıllardır büyük keyifle okunan öyküsü, Fatih Altuğ’un -ve öğrencilerinin- elinde bir hayli derinlemesine incelenmiş ve ortaya çok değerli bir metin çıkmış.

Kapalı İktisat Açık Metin

Fatih Altuğ

Everest Yayınları

165 sayfa.