‘Kafayı hayvanlarla bozmuşsun. Neden?’

Elias Canetti, 20. yüzyılın en seçkin yazarlarından biri olarak görülür, en azından 1981’de layık görüldüğü Nobel Edebiyat Ödülü için, Marcel Proust ya da James Joyce gibileriyle olmasa da zamanın diğer gözde yazarları Robert Musil ve Hermann Broch’la kıyaslanır.

FATİH GÖKHAN DİLER

“Tarih” der, Bulgar filozof Elias Canetti, “hayvanlar hakkında çok az konuşur.”

Canetti bu sözleri 2. Dünya Savaşı’nın en acı yıllarında, onun bildiği dünya büyük bir ateş çemberi içinde hücrelerine ayrılırken söylemişti. Savaşın en karanlık saatlerinde dahi, tüm o toplama kamplarının ve hava bombardımanlarının ve Avrupa’yı içine alan o diğer korku hikayelerinin tam anlamıyla bilincinde olduğu halde, Canetti yüzünü insanoğlunun sebepolageldiği bir başka soykırıma çevirir: doğal yaşamın yok edilmesi, doğanın ve hayatın ta kendisinin sonu…

Tüm efsanelerin en üzücüsü

Savaştan hemen sonraki yıllardaysa günlüğüne şöyle yazar: “Dünyaya tarihsel olarak bakma alışkanlığından kurtulabilmek için çok şey verirdim. Bu, yıllara bölme ve hayvanlar ile bitkilerin daha zimmetimize geçirmediğimiz yaşamlarına doğru geriye dönük uzatılması çok fena. İnsanların zalim iktidarının doruğu, yılların sayılması; dünyanın bizim için yaratılmış olduğu ise tüm efsanelerin en üzücüsüdür.” Ve tüm o küstahça “İnsanoğlu yaşamın alfa ve omegasıdır” diyenlere karşı daha sonra “Hayvanlarla ilgili son, esas keşifler, sadece Tanrının en değerli yaratıkları olma kibrimiz iyice yitip gittiği için mümkün oluyor. Daha çok Tanrının en değersiz yaratıkları, yani dünyasındaki cellatları olduğumuz ortaya çıkıyor” der ve kendisine sorar “Kafayı hayvanlarla bozmuşsun. Neden? Artık bitmek tükenmek bilmez olmadıkları için mi? Onları tükettiğimiz için mi?”

Sel Yayıncılık’tan çıkan Brigitte Knauer tarafından yapılan bir Elias Canetti derlemesi olan ‘Hayvanlar Üzerine’de hayvanlarla ilgili yaptığı açıklamalar, Canetti’nin başka meselelere bakışındaki perspektifin genişliğini ve yönünü de ayrıca gözler önüne seriyor. Canetti’nin hayvanlarla ilişkisi, onun, bir yazar ve eleştiren bir figür olarak, diğer çokça tartışılan meselere ve özellikle iktidar ilişkilerine bakışını okuyucuya aşılıyor.

Canetti’nin notlarından ve diğer yazılarından derlenen bu eserin içine dağılmış bir şekilde duran, hayvanlarla ilgili gözlemleri, insan ve hayvan arasındaki ilişkiye bakışı garip bir biçimde Marksizm, faşizm, varoluşçuluk ve hümanizm gibi dönemin baskın ‘insan merkezli’ felsefe ve ideolojilerinden ayrıksı ve daha sahici duruyor.