İyi ki doğdun Roald Dahl!

FERİDE DÜZENLİ

Çocuk edebiyatı her zaman sınırları tartışmalı bir alan olmuştur. Bazı konulara kimi itiraz eder, kimi kabul eder… Ama belki en tartışmasız kısmı yaratıcı olması gerektiğidir. Hangi çocuğun hayal gücünden yoksun ve sıkıcı olduğunu gördünüz? Nihayetinde çocuk edebiyatında eser veren bir ismin biraz ‘aykırı’ olması gerekiyor. Söz ettiğimiz elbette yaratıcılığıyla, diliyle, edebiyatıyla, diğerlerinden farklı olma haliyle alakalı bir aykırılık… Roald Dahl ise ‘aykırı’ tanımını rahatlıkla dolduran bir yazar…

Geçtiğimiz günlerde bu aykırı yazarın doğum günüydü. 13 Eylül 1916’da Galler’de doğan Norveç asıllı yazar, yaşasaydı bugün 97 yaşında olacaktı. Sadece gününün değil, yarının da yazarı olduğunu söylemek herhalde pek de yanlış olmaz. Dahl’ın eserlerini hâlâ bugün çıkmış gibi heyecanla okuyabiliyor, yeni çevirileri dört gözle bekliyoruz.

Charlie’nin Çikolata Fabrikası

Aslında Roald Dahl’ın bugün anabilmemizin onurunu biraz da C.S.Forester'a borçluyuz. Yazarın 2. Dünya Savaşı sırasında tanıştığı Forester’ın özendirmesiyle başından geçenleri yazmaya başlamış Roald Dahl… Savaşı görmek ve katılmak bile yeterince trajikken Dahl’ın başından geçenler bununla da bitmiyor. Kendisi üç yaşındayken yedi yaşındaki ablasını apandisitten kaybediyor, birkaç hafta sonra da babasını… Sonrasında beş çocuğundan birini… Belki de Dahl’ın kara mizahının kaynağını başına gelenlerde aramak gerek. Kaldı ki Dahl hayatının izlerini eserlerine yansıtmaktan çekinen bir yazar değil. Norveççe konuşulan bir evde büyüyen yazarın ‘Cadılar’ eserinde Norveçli bir büyükanne ana karakterlerden biri… Ya da Cadbury firmasının “tadılsın” diye okula gönderdiği çikolataların ardından yıllar sonra ‘Charlie’nin Çikolata Fabrikası’nı yazması da hayatından bir parça aslında…

Her yazar kendini yazar elbette, bir yazarın yaşamını değerlendirirken eserlerini es geçmek mevzu bahis değil ama söz konusu Dahl gibi bir yazar olduğu zaman belki de daha farklı bakmak gerekiyor. Nitekim yaşadıklarını iki kitapta, ‘Küçük Adam Büyürken’ ve ‘Tek Başına’da görmek mümkün… Biri çocukluk anılarına yolculuk yaparken, diğeri daha sonrasını anlatıyor. Elbette bunu sıradan şekilde değil, Dahl aykırılığında yapıyor.

Vakıf, müze, öykü merkezi vs…

Bugün Dahl’ı sadece kitaplarda değil, görsel sanatların her dalında görmek mümkün… Sadece uyarlamalarla değil, Roald Dahl’ın da bizzat içerinde olduğu bazı eserler yok değil. Her ne kadar o dönem Walt Disney’le olan bazı anlaşmazlıklar sebebiyle çekilmese de Gremlinliler bir Dahl eseri… Uyarlamalar zaten kendi başına bir yazıyı hak ediyor. ‘Charlie’nin Çikolata Fabrikası’ sinemada en son Tim Burton’ın ellerinde yeniden hayat buldu. Kendisini Oscar ödülüyle mi yoksa yönettiği oyunlarla mı anımsamamız gerektiğini bilemediğim Sam Mendes’in müzikal uyarlaması şu an İngiltere’de sahnelerde… ‘Matilda’nın müzikal uyarlaması ise bu sene Tony Ödülleri’nde haklı olarak epey ses getirdi. Elbette bunun örnekleri çoğaltılabilir, dediğim gibi uyarlamalar müstakil bir yazıyı hak ediyor. Diğer taraftan da özenmemek mümkün değil. Hangi yazarımızı gelecek nesillere taşıma konusunda bu kadar bilinçliyiz? Sadece uyarlamalar kanalıyla değil, satılan her kitabın telifinin yüzde 10’unu alan Roald Dahl Vakfı, bugün bir taraftan kan hastalıkları olan çocukların iyileşmesi için çalışırken diğer taraftan da Roald Dahl Müzesi ve Öykü Merkezi’yle hem yeni nesilleri Dahl ile tanıştırıyor hem de yaratıcılıklarını keşfetmelerini sağlıyor.

Yetişkinler için de yazdı

Her ne kadar görsel sanatlardaki etkilerini, sinema dışında, Türkiye’de pek görme ihtimalimiz olmasa da yayıncısının özenini atlamamız gerekiyor. Dahl’ın Türkiye’deki yayıncısı Can Çocuk Yayınları, Roald Dahl’ın kitaplarını bugüne kadar Celâl Üster’den Gönül Çapan’a, Tomris Uyar’dan Roze Hakmen’e pek çok usta çevirmene emanet etti. Yazarın henüz yayınlanmayan kitabı ‘The Enormous Crocodile’ da Celâl Üster çevirisiyle yakında raflarda yerini alacak. Aynı zamanda Roald Dahl’ın yetişkinler için yazdığı kitaplar da daha önce Can Yayınları tarafından yayınlanmıştı, fakat maalesef şu an baskısı bulunamıyor.

Öyle görünmese de edebiyata her gün bir ‘mucize’ dünyaya gelmiyor. O yüzden edebiyatın mucizesini yaşamak için daha önce okuduysanız bile arada bir Roald Dahl okumalı… Sadece çocuklar değil, yetişkinler de… İçinizdeki çocuğu unutmamak ve iyi edebiyata ‘iyi ki doğdun!’ diyebilmek için…

Türkçede Roald Dahl

Bugüne kadar Türkçede Roald Dahl’un tamamı Can Çocuk tarafından olmak üzere çocular için toplam 15 kitabı yayımlandı.

Charlie’nin Çikolata Fabrikası Can Çocuk
George’un Harika İlacı
Dev Şeftali
Charlie’nin Büyük Cam Asansörü
Cadılar
Yaman Tilki
Kaplumbağa
Matilda
Büyük Parmak
Koca Sevimli Dev
Tek Başına
Bay ve Bayan Kıl
Dünya Şampiyonu Danny
Küçük Adam Büyürken
Zürafa, Peli ve Ben