Իսրայէլի յարձակումին ազդեցութիւնները տարածքաշրջանի հայ համայնքներուն

ԲԱԳՐԱՏ եւ ՎԱՐԴԱՆ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ

Մեր­ձա­ւոր Արե­ւել­քի աշ­խարհագ­րութեան մէջ ամէն բա­խում կամ ռազ­մա­քաղա­քական ալե­կոծում ան­խուսա­փելիօրէն կը ցո­լայ նաեւ շրջա­նի եր­կիրնե­րուն ապ­րող սփիւռքա­հայոց։ Երբ կը փոր­ձէինք կազ­զա­յաբ­նակ հա­յերու պայ­մաննե­րու մա­սին տե­ղեկու­թիւններ հա­ւաքել, թէժ դրու­թիւնը ծա­ւալե­ցաւ նե­րառե­լով Իրա­նի եւ Իս­րա­յէլի խա­ղաղ բնակ­չութիւ­նը։ Այս եր­կիրնե­րուն ապ­րող հա­յերու ներ­կայ վի­ճակին մա­սին հա­ւաքած մեր տե­ղեկու­թիւննե­րը հե­տեւեալ­ներն են՝

Իս­րա­յէլի մայ­րա­քաղաք Թել Ավի­վի մօտ գտնո­ւող նա­ւահան­գիստ քա­ղաք Յա­ֆայի մէջ Ս. Նի­կողա­յոց Հա­յոց Եկե­ղեց­ւոյ տե­սուչ Տի­րան Վրդ. Յա­կոբեան՝ «Ակօս»ի հար­ցումնե­րուն պա­տաս­խա­նելով՝ նշեց որ Յա­ֆան ալ Իրա­նի հրթիռ­նե­րուն նշա­ւակ դար­ձած է, հե­տեւա­բար յա­ֆացի­ները պա­տերազ­մի ամ­բողջ սար­սա­փը կ՚ապ­րին. «Ժո­ղովուրդը ազ­դա­րարու­թեան ճչո­ցը լսե­լով ապաս­տա­րան­ներ կ՚իջ­նեն։ Հա­յերուն ապ­րած կարգ մը հին շէնքնե­րուն մէջ ապաս­տա­րան չկայ։ Ուստի ազ­դանշա­նը լսե­լով կը փոր­ձեն ամե­նամօտ ապաս­տա­րանը հաս­նիլ։ Սա մա­նաւանդ տա­րեց­նե­րու հա­մար որոշ դժո­ւարու­թիւն կը պատ­ճա­ռէ։ Նշենք որ այս տու­նե­րէն մի քա­նին վնա­սուե­ցաւ ռմբա­կոծու­թեան ժա­մանակ։ Բա­րեբախ­տա­բար մին­չեւ հի­մա մարդկա­յին զոհ չու­նե­ցանք։ Երու­սա­ղէմի Պատ­րիար­քութեան պաշ­տօ­նեանե­րուն հետ մշտա­կան կա­պի մէջ ենք։ Պա­տերազ­մի աւե­լի սաստկա­նալու հնա­րաւո­րու­թիւնը նկա­տի առ­նե­լով՝ տե­ղահան­ման ծրա­գիր­նե­րու վրայ ալ կ՚աշ­խա­տինք։ Այս մա­սին Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պետու­թեան Արտ. Գործ. Նա­խարա­րու­թիւնը կ՚իմաց­նէ որ ցան­կա­ցող­նե­րը ինքնաթիռով Երե­ւան տե­ղափո­խելու պատ­րաստու­թիւննե­րը կա­տարո­ւած են եւ պատ­րաստ պա­հան­ջի պա­հուն գոր­ծե­լու»։

Ներքնա­բեր­դի դիր­քին գտնո­ւող Երու­սա­ղէմի Հա­յոց Պատ­րիար­քա­րանը՝ աւե­լի ապա­հով կը դա­տուի, ուստի Երու­սա­ղէմի մէջ ալ վան­քէն դուրս ապ­րող հա­յերը Պատ­րիար­քա­րանի շուրջ ժա­մանա­կաւոր բնա­կու­թիւն կը հաս­տա­տեն։

Միւս կող­մէ՝ Իրա­նի հա­յոց «Ալիք» թեր­թի գլխա­ւոր խմբա­գիր Արամ Շահ­նա­զարեան կը նշէ որ մայ­րա­քաղա­քի մէջ ինչպէս իր թեր­թին շէն­քը, Արա­րատ Մար­զա­կան եւ Մշա­կու­թա­յին Կեդ­րո­նը հրթի­ռային յար­ձա­կումնե­րէն տու­ժած է. «Թեր­թի մեր շէն­քին վնա­սը անուղղա­կի յար­ձա­կու­մի ար­դիւնքն է։ Մեր շէն­քին բո­լոր պա­տու­հաննե­րը կոտ­րո­ւեցան, գրա­սենեակին ներ­սի դռնե­րը իրենց տե­ղէն դուրս եկան։ Այս պայ­մաննե­րուն տակ տպա­գիր թեր­թը ժա­մանա­կաւոր դադ­րեցնե­լու ստի­պուե­ցանք։ Մեր օն­լայն հրա­պարա­կու­մը կը շա­րու­նա­կուի բայց ին­թերնե­թի կա­պի առու­մով ալ որոշ դժո­ւարու­թիւններ կ՚ապ­րինք։ Նշեմ որ ձե­զի հետ ալ բա­ւական ու­շա­ցու­մով կրցանք կապ հաս­տա­տել։ Իրա­նի մէջ հայ հա­մայնքէն մարդկա­յին զոհ չու­նե­ցանք։ Նոյն կերպ Սպա­հանէն եւ Ջու­ղա­յէն (Նոր Ջու­ղա) ալ նման լու­րեր կը ստա­նանք։ Ներ­կայ վի­ճակին մթնո­լոր­տը հա­մեմա­տաբար աւե­լի հան­գիստ եւ ան­դորր է։ Հրա­դադար իրա­կանա­ցուե­ցաւ բայց ասի­կա գործնա­կան պի­տի ըլ­լայ թէ ոչ՝ բո­լորիս մտքին մէջ հարցման նշան մըն է։ Հո­գեւոր առաջ­նորդա­րանի շրջա­նակ­նե­րէն շտապ կան­չե­րու դէմ թէժ սե­ղան ստեղ­ծո­ւեցաւ։ Նոր Ջու­ղան՝ Սպա­հանի արո­ւար­ձա­նի մը դիր­քին է եւ կը գտնո­ւի ծանր յար­ձա­կումնե­րու են­թա­կայ Նա­թան­սի հա­րեւա­նու­թեամբ։ Սպա­հանի մէջ ապ­րող Հա­յերուն հա­մար ալ կրնանք ըսել որ կո­րուստներ չու­նե­ցանք։ Նոյն բա­ները կրնանք ըսել նաեւ Թաւ­րի­զի եւ Ուրմիոյ հա­յերուն հա­մար ալ»։

Մինչ այդ հե­ռախօ­սային կապ հաս­տա­տեցինք Իրա­նի Ատրպա­տակա­նի Հա­յերուն Հո­գեւոր Առաջ­նորդ Գրի­գոր Արք. Չիֆթճեանի հետ։ Սրբա­զանը յայտնեց թէ Իս­րա­յէլի յար­ձա­կումնե­րէն առաջ ժո­ղովի մը մաս­նակցե­լու հա­մար Լի­բանան՝ Ան­թի­լիաս գա­ցած է։ Իրա­նի օդա­յին տա­րած­քին փա­կուե­լուն հե­տեւան­քով յետ չի կրնար դառ­նալ. «Ներ­կայ վի­ճակին ամե­նահ­նա­րաւ ուղղու­թիւնը ինքնա­թիռով Երե­ւան հաս­նիլ եւ ան­կէ ցա­մաքա­յին ճամ­բով Թաւ­րիզ հաս­նի­լը կը թո­ւի։ Գրե­թէ ամէն օր Թաւ­րի­զէն լուր կը ստա­նամ, ասոր հա­մեմատ կրնամ ըսել որ Թաւ­րի­զի հայ հա­մայնքն ալ ապա­հով է»։

Երեք օր առաջ կա­տարո­ւած այս հան­դի­պու­մէն ետք Թաւ­րի­զի հո­գեւոր առաջ­նորդին հետ նոր շփում հնա­րաւոր չե­ղաւ։ Բայց մին­չեւ հի­մա քա­ղաքը վե­րադար­ձած ըլ­լա­լու հնա­րաւո­րու­թիւնը բա­ւական բարձր է։

Օդա­յին ու­ղե­ւորու­թեան խան­գա­րումնե­րը ինչպէս Թուրքիա-Իրան նաեւ Հա­յաս­տան-Իրա­նի սահ­մա­նին որոշ խտաց­ման պատ­ճառ դար­ձաւ։ Եր­կու եր­կիրնե­րու սահ­մաննե­րուն մէջ ալ երկկող­մա­նի շար­ժունա­կու­թիւն կը նկա­տուի։ Կարգ մը իրան­ցի­ներ պա­տերազ­մի մթնո­լոր­տին մէջ կը ջա­նան շու­տա­փոյթ կեր­պով իրենց տու­նե­րը հաս­նիլ։ Ոմանք ալ բո­լորո­վին հա­կառա­կը՝ Իրա­նէն հե­ռանա­լու կը տեն­չան։

Լու­րե­րու տե­ղական հա­ղոր­դումնե­րուն առ­հա­սարակ չի խօ­սուիր պա­տերազ­մին խա­ղաղ մարդկանց առօ­րեային բե­րած ազ­դե­ցու­թիւննե­րու մա­սին։ Այս լու­րը խմբագ­րե­լու աշ­խա­տան­քի ըն­թացքին մեր լսած վկա­յու­թիւննե­րը այդ ազ­դե­ցու­թիւննե­րու ապա­ցոյցերն են։ 12 օրո­ւայ բա­խու­մի ըն­թացքին եր­կու եր­կիրնե­րէն ալ հա­րիւ­րա­ւոր մարդկա­յին կո­րուստներ գրան­ցուեցան։ Իս­րա­յէլի իշ­խա­նու­թիւննե­րը ամե­նաբարձր մա­կար­դա­կով խոս­տո­վանե­ցան որ Իրա­նի դէմ յար­ձա­կելու պա­հուն նման ծանր հա­կահա­րուած մը չէին կան­խա­տեսած։ Յայտնի է որ Իս­րա­յէլի ժո­ղովուրդը պա­տերազ­մի սար­սա­փը իր փո­ղոցին վրայ ապ­րի­լու ծանր փոր­ձա­ռու­թեամբ կը սարսռի։ Միւս կող­մէ Իրա­նի մէջ մոլ­լա­ներուն ռէ­ժիմը հրա­ժարա­կանի հար­կադրե­լու նպա­տակը ամ­բողջո­վին ապար­դիւն մնաց։ Իրա­նի ժո­ղովուրդը սե­փական երկրի ապա­գան իր կամ­քով որո­շելու կը հա­ւատայ։ Ուստի անօ­դաչու թռչող սար­քե­րու, կոր­ծա­նիչ ինքնա­թիռ­նե­րու եւ հրթիռ­նե­րու իրենց գլուխնե­րուն վրայ թռչած պա­հուն ապաս­տա­րան­ներ վա­զելու փո­խարէն կը նա­խընտրեն հրա­պարակ­նե­րուն վրայ կողք կող­քի գալ։