İran'ın kız öğrenci sorunu
İran’da 2008 yılında yayınına son verilen kadın hakları savunucusu Zenan (Kadınlar) dergisinin son sayılarından birinde İranlı kadınlar üzerine yapılmış farklı bir araştırma yer alıyordu: “İranlı Genç Kızlar: Geleneksel Eşitsizliklere Dair Modern Rivayetler.” Araştırmanın verilerine göre, devrimden sonra özellikle muhafazakâr kesime mensup kadınlar kapalı mekânlardan çıkarak, toplumsal hayat içinde aktif roller üstlenmeye başladılar. Kadınların bu alandaki iddia ve başarılarının en somut örneklerinden biri, üniversitelerde tuttukları yer. Kadın öğretim üyesi sayısının oranının yüzde 16 ila 17 arasında gösterildiği üniversitelerde kız öğrenci sayısının erkek öğrencilere oranı o yıllarda, yüzde 60-62 arasındaydı, giderek daha da arttı; bugün muhtemelen resmî rakam olan yüzde 65’in üzerinde.
Üniversitelerdeki kız öğrenci sayısındaki artış karşısında Milli Eğitim Bakanlığı, erkek öğrencilerin oranını kız öğrenciler karşısında dengeleyecek bir kota arayışına düştü.
Konuya ilişkin Türkiye medyasında yer alan haberleri İran medyasında araştırdım. Hâlihazırda bütün üniversitelerde kontenjanlar yüzde 30 kız ve yüzde 30 erkek olarak sabitken, geriye kalan oran sınav rekabetine açık. Bazı üniversitelerde kız öğrencilerin oranının yüzde 90’a kadar çıkması ya da tersine, kız öğrenci oranının düşüklüğü karşısında bir dengeleme yoluna gidildiği yazıyor, Mehr Haber Ajansı sitesinde.
Kişisel gözlemlerim şöyle: Tahran’da Türkçe dersler verdiğim üniversitede sınıflardaki erkek öğrenci sayısı günden güne azalıyor. İlkbahar döneminde Gazetecilik Dili dersinde 16 kız öğrenciye karşılık sadece bir erkek öğrenci vardı. Metin Analizi ve Yaratıcı Yazarlık derslerinde ise 20 kız öğrenciye karşılık altı erkek öğrenci.
Kız öğrenci sayısında meydana gelen yükselme karşısında kimi üniversitelerin kız öğrenciye kapısını kapatma uygulaması oldukça sorunlu, yanlış. Özellikle belli bir alanda tahsil görmek isteyen kız öğrenci bazen bütçesine göre ya Hindistan’a gidiyor ya da İtalya’ya. Fakat imkânları kıt öğrenci için hayalini kurduğu, yeteneği alanında gördüğü dalda öğrenimini sürdürememenin travmatik etkileri olmaz mı?
Kız öğrencilerin başarısı, ciddi bir toplumsal hareketliliğe karşılık geliyor. Hukuk alanındaki kısıtlamalarla engellenemeyen bir enerji, başka bir alanda temayüz ediyor. Farida Adelkhah’in İran’da Modern Olmak başlığını taşıyan kitabını okuyanlar ne demek istediğimi daha iyi anlayacaktır. Rejimin baskıcı yanlarına karşılık hayatiyetini sürdüren farklı katmanlar, alternat kamular, sinema alanında olduğu gibi sanat ve felsefe alanında da kendini gösteriyor.
Bu tartışmada gözardı edilen asli sorun elbette — Türkiye’de de olduğu gibi— kız ya da erkek öğrencinin istediği, yetenek ve amaçlarına uygun bir bölüme giremiyor olması. Buna karşılık kız öğrencilerde belirgin kariyer arzusu, erkek öğrencilerde olduğu gibi askerlik dönemiyle bölünmediği için bir süreklilikle güç kazanıyor. Yüksek tahsilli, çoğu kez yüksek lisan yapmış, ancak çalıştığı işi beğenmeyen, gözünü yurtdışı olanaklarına çevirmiş pek çok genç, orta yaşlı ve bekâr kadın tanıyorum. Bunlardan birini bu köşede “Azade- Aziyade” başlıklı yazımda anlatmıştım.
Kız öğrencilere üniversitelerde getirilen bölüm kısıtlaması, muhafazakârlar tarafından desteklenirken, reformistler tarafından eleştiriye uğruyor. Tahran Üniversitesi Uluslararası Siyaset Bölümü öğretim üyesi ve eski (reformist) milletvekili İlahe Kulayi Şark gazetesine şu açıklamayı yapmış: “Hâlihazırda üniversitelerde cinsiyet ayrımına dayalı olarak kız öğrencilerin bazı bölümlere girmesini engellemek onların sevdikleri bölüme sırf kadın olmaları nedeniyle giremeyecekleri anlamına geliyor. Ne yazık ki bu bağlamda yeni kararlar uzman görüşlerinden uzak, keyfî gerekçelerle alınıyor.”
Kulayi devrimin başlarında da muhafazakâr mollaların benzeri düşüncelerle üniversitelerde kız öğrencilere kısıtlamalar getirilmesini talep ettiğini, ancak Ayetullah Humeyni’nin bu tür kısıtlama taleplerini hep geri çevirdiğini hatırlatıyor.
Kulayi’ye göre kız öğrencilere dönük bu kısıtlama tavrının arkasındaki başlıca sebep ekonomik.Hâlihazırda toplum kadınların gücünden, yeteneklerinden yararlanmaya yatırım yapamadığı, kadınlara yeteri ölçüde iş alanı açılamadığı için, onların üniversiteye girmesinin önlenmesi bir hâl çaresi sayılıyor.
Adalet Bakanı Müşaviri Puran Velviyun’un açıklaması ise şöyle: “Yerel üniversitelerde cinsiyetlere göre öğrenci alımı bölgesel araştırmalara dayalı olarak yapılıyor. Kız öğrencilerin bazı bölümler, özellikle makine ve elektik gibi bölümlerden mezun olduktan sonra iş bulamadığı bir gerçek.”
Cumhurbaşkanlığına bağlı olarak faaliyet gösteren kadın ve aileden sorumlu bir kurumun yöneticilerinden Susen Saffarverdi, kısıtlamaların iki cinsi de kapsadığı yönünde konuşuyor: “Dört yıl önce kadınları ilgilendiren mesleklere dönük bazı bölümlere erkeklerin girişini yasakladık. O dönemde kimse itiraz etmedi. Kız öğrenci oranı erkeklerden çok fazla, biz erkek öğrencileri teşvik için bu kararı aldık.” (Şark, 16 Ağustos 2012)
İranlı kadınların kişisel ve toplumsal duruşları eklektik hukuk sistemine kıyasla çok daha ileride. Kız öğrenciler için üniversite eğitimi, geniş bir nefes alma alanı açıyor. Bu imkâna yönelik kısıtlamanın çabalarını, azimlerini her zaman takdir ettiğim İranlı kadınlarda bir bezginlik sebebi olmamasını diliyorum.
27.08.2012
(Taraf)
