Ընդդէմ Արցախի պատերազմին

Թ.Թ., Մ.Ս., Ն.Ա., Փ.Հ.

Գա­­­­ղու­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­յին հա­կա­­մար­­­տու­թեան ծա­­­­գու­­­­մը

Ար­­­­ցա­­­­­­­­­­­­­­­խեան հա­­­­կամար­­­­տութիւ­­­­նը՝ գա­­­­ղու­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­յին քա­­­­ղաքա­­­­կանու­­­­թեան ար­­­­դիւնք է, որ սկիզբ առած է սո­­­­վետա­­­­կան վաղ շրջա­­­­նին, երբ Սո­­­­վետա­­­­կան Միու­­­­թեան այդ ժա­­­­մանա­­­­կի ազ­­­­գութիւննե­­­­րու ժո­­­­ղովրդա­­­­կան կո­­­­միսար Իոսիֆ Ստա­­­­լինը որո­­­­շած է նաւ­­­­թով հա­­­­րուստ Ատրպէյ­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­նական ԽՍՀ-ին փո­­­­խան­­­­ցել հա­­­­յերով բնա­­­­կեցո­­­­ւած Ար­­­­ցա­­­­­­­­­­­­­­­խը՝ այն ժա­­­­մանակ սո­­­­ցիալիս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­մետ թո­­­­ւացող աթա­­­­թուրքեան Թուրքիայի հետ դաշ­­­­նակցու­­­­թիւնը ու­­­­ժե­­­­­­­­­­­­­­­ղաց­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­լու նպա­­­­տակով։ Սո­­­­վետա­­­­կան տա­­­­րինե­­­­րուն՝ մին­­­­չեւ ԽՍՀՄ փլու­­­­զումը, Լեռ­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­յին Ղա­­­­րաբա­­­­ղի ինքնա­­­­վար մար­­­­զը (ԼՂԻՄ) մնաց սո­վետա­­­­կան Ատրպէյ­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­նի իրա­­­­ւասու­­­­թեան տակ գտնո­­­­ւող ինքնա­­­­կառա­­­­վարո­­­­ւող տա­­­­րածք՝ ու­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­նալով մե­­­­ծամա ս­­­­նութիւն կազ­­­­մող հայ եւ փոք­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­մաս­­­­նութիւն կազ­­­­մող ատրպէյ­­­­ճանցի, ռուս, ուկրաինա­­­­ցի, պե­­­­լառուս, յոյն, թա­­­­թար եւ վրա­­­­ցի բնա­­­­կիչ­­­­ներ։

Ժա­­­­մանա­­­­կակից շրջա­­­­նը եւ 1988–1994 թթ. պա­­­­տերազ­­­­մը

Մար­­­­զի հայ բնակ­­­­չութեան Ատրպէյ­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­նի ԽՍՀ-ի կողմնա­­­­կալ եւ ճնշող, գա­­­­ղու­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­տիրա­­­­կան քա­­­­ղաքա­­­­կանու­­­­թիւննե­­­­րուն տաս­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­մեակ­­­­ներ շա­­­­րու­­­­նակ են­­­­թարկո­­­­ւելէ ետք, 1988թ. Փետ­­­­րո­­­­­­­­­­­­­­­ւարին ԼՂԻՄ-ը Հա­­­­յաս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­նի հետ միաւո­­­­րելու պա­­­­հան­­­­ջով զան­­­­գո­­­­­­­­­­­­­­­ւածա­­­­յին ցոյ­­­­ցեր կա­­­­տարո­­­­ւեցան նախ մայ­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­քաղաք Ստե­­­­փանա­­­­կերտ, իսկ այ­­­­նուհե­­­­տեւ՝ Երե­­­­ւան։ Կարճ ժա­­­­մանակ անց ԼՂԻՄ-ի մար­­­­զա­­­­­­­­­­­­­­­յին խոր­­­­հուրդը Սո­­­­վետա­­­­կան Հա­­­­յաս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­նին միանա­­­­լու որո­­­­շում ըն­­­­դունեց։

Ինքնո­­­­րոշ­­­­ման այս փոր­­­­ձե­­­­­­­­­­­­­­­րուն, սա­­­­կայն, հե­­­­տեւե­­­­ցան հա­­­­կահայ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­կան ցե­­­­ղաս­­­­պա­­­­­­­­­­­­­­­նական ջար­­­­դեր Ատրպէյ­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­նի ծո­­­­վափ­­­­նեայ քա­­­­ղաք Սումգա­­­­յիթ, եւ այ­­­­նուհե­­­­տեւ Կի­­­­րովա­­­­բադ ու Պա­­­­քու, վեր­­­­ջի­­­­­­­­­­­­­­­նը՝ 1990 թ. Յու­­­­նո­­­­­­­­­­­­­­­ւարին։ Այս օրի­­­­նակ լա­­­­րումներն արա­­­­գօրէն վե­­­­րածո­­­­ւեցան եր­­­­կու կող­­­­մե­­­­­­­­­­­­­­­րու մի­­­­ջեւ ըն­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­ցող զի­­­­նուած բա­­­­խումնե­­­­րը, իսկ 1991թ. Սեպ­­­­տեմբե­­­­րի 2-ին Ստե­­­­փանա­­­­կեր­­­­տի մէջ հռչա­­­­կուեց Լեռ­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­յին Ղա­­­­րաբա­­­­ղի Հան­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­պետու­­­­թիւնը, որ Դեկ­­­­տեմբե­­­­րին հաս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­տուե­­­­ցաւ հան­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­քուէի մի­­­­ջոցով։ Սո­­­­վետա­­­­կան Ատրպէյ­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­նի կա­­­­ռավա­­­­րու­­­­թիւնը չըն­­­­դունեց սա. մար­­­­զի 20% ատրպէյ­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­նական բնակ­­­­չութիւ­­­­նը պոյ­­­­քո­­­­­­­­­­­­­­­տեց հան­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­քուէն, որը, սա­­­­կայն, ըն­­­­դունո­­­­ւեցաւ ժո­­­­ղովրդա­­­­վարա­­­­կան քո­ւէար­­­­կութեամբ՝ ձայ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու 99,98%-ի՝ ան­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­խու­­­­թեանը «կողմ» յա­­­­րաբե­­­­րու­­­­թեամբ։

Բա­­­­խումնե­­­­րը վե­­­­րածո­­­­ւեցան 1992–1994 թթ. ըն­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­ցող մե­­­­ծածա­­­­ւալ կոր­­­­ծա­­­­­­­­­­­­­­­նիչ պա­­­­տերազ­­­­մի, որ­­­­տեղ յետ­­­­սո­­­­­­­­­­­­­­­վետա­­­­կան Ռու­­­­սաստա­­­­նը եւ ՆԱ­­­­ՏՕ-ի դաշ­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­կից ցե­­­­ղաս­­­­պան Թուրքիան կող­­­­մեր կը բռնէին՝ ել­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­լով իրենց աշ­­­­խարհա­­­­քաղա­­­­քական նպա­­­­տակ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րէն ու կայ­­­­սե­­­­­­­­­­­­­­­րապաշ­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­կան ձգտումնե­­­­րէն, ին­­­­չը յան­­­­գեցրեց 1994թ. Բիշ­­­­քեկ կնքո­­­­ւած ար­­­­ձա­­­­­­­­­­­­­­­նագ­­­­րութեամբ ամ­­­­րագրո­­­­ւած ան­­­­ժամկէտ զի­­­­նադա­­­­դարի։ Տաս­­­­նեակ հա­­­­զարա­­­­ւոր մար­­­­դիկ, նե­­­­րառեալ՝ խա­­­­ղաղ բնա­­­­կիչ­­­­ներ, սպա­­­­նուե­­­­ցան պա­­­­տերազ­­­­մի ժա­­­­մանակ, տե­­­­ղի ու­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­ցան այնպի­­­­սի սար­­­­սա­­­­­­­­­­­­­­­փելի դրո­­­­ւագներ, ինչպի­­­­սին են ատրպէյ­­­­ճանցի խա­­­­ղաղ բնակ­­­­չութեան կո­­­­տորա­­­­ծը Խո­­­­ճալո­­­­ւի մէջ։ Հա­­­­րիւր հա­­­­զարա­­­­ւոր­­­­ներ տե­­­­ղահա­­­­նուե­­­­ցան եր­­­­կու կող­­­­մէն ալ, եւ նախ­­­­կին ԼՂԻՄ տա­­­­րած­­­­քի մեծ մա­­­­սը ու յա­­­­րակից 7 շրջան­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րը ան­­­­ցան հայ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­կան ու­­­­ժե­­­­­­­­­­­­­­­րու վե­­­­րահսկողու­­­­թեան տակ։

Զի­­­­նադա­­­­դարին յա­­­­ջոր­­­­դող տաս­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­մեակ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րը

Զի­­­­նադա­­­­դարէն ետք պա­­­­տերազ­­­­մի՝ վար­­­­պե­­­­­­­­­­­­­­­տօրէն գոր­­­­ծի­­­­­­­­­­­­­­­քաւո­­­­րուող վտան­­­­գը կը վե­­­­րահսկէր Հա­­­­յաս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­նի, ԼՂՀ-ի ու Ատրպէյ­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­նի ժո­­­­ղովուրդնե­­­­րուն եւ անոնց կը զրկէր ըն­­­­կե­­­­­­­­­­­­­­­րային, քա­­­­ղաքա­­­­կան եւ տնտե­­­­սական խնդիր­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու վե­­­­րաբե­­­­րեալ ինքնա­­­­վար ու ապա­­­­գաղու­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­յին որոշումնե­­­­րու կա­­­­յացու­­­­մէն։ Տաս­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­մեակ­­­­ներ շա­­­­րու­­­­նակ այս երկրնե­­­­րու կո­­­­ռումպա­­­­ցուած եւ չընտրո­­­­ւած իշ­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­նու­­­­թիւննե­­­­րը կո­­­­ղոպ­­­­տած, ճնշած եւ բռնու­­­­թեան են­­­­թարկած են մարդկանց՝ կան­­­­խե­­­­­­­­­­­­­­­լով իշ­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­նափոխութեան որե­­­­ւէ հնա­­­­րաւո­­­­րու­­­­թիւն։

Չա­­­­րաշահ­­­­ման ու ճնշման նման օրի­­­­նակ մե­­­­թոտ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րը՝ հիմ­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­ւորո­­­­ւած պա­­­­տերազ­­­­մի ու հե­­­­տերօ­­­­հայ­­­­րիշխա­­­­նու­­­­թեան փա­­­­ռաբան­­­­մամբ, կի­­­­րառո­­­­ւած են Հա­­­­յաս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­նի, Ատրպէյ­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­նի, Ռու­­­­սաստա­­­­նի եւ Թուրքիոյ իշ­­­­խող դա­­­­սակար­­­­գե­­­­­­­­­­­­­­­րու կող­­­­մէ, որոնք օգուտ են քա­­­­ղել կո­­­­ռուպցիայէն, ավ­­­­տո­­­­­­­­­­­­­­­րիտա­­­­րիզ­­­­մէն, մե­­­­տաղ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու եւ օր­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­նական հա­­­­նածու վա­­­­ռելի­­­­քի ար­­­­դիւնա­­­­հանու­­­­մէն, զան­­­­գո­­­­­­­­­­­­­­­ւածա­­­­յին ոչնչաց­­­­ման զէն­­­­քե­­­­­­­­­­­­­­­րու առեւտրէն ու վա­­­­ճառ­­­­քէն։ Պա­­­­տերազ­­­­մի ազ­­­­դե­­­­­­­­­­­­­­­ցու­­­­թիւնը կրող բո­­­­լոր տա­­­­րածքնե­­­­րուն անոնք խեղ­­­­դած են դա­­­­սակար­­­­գե­­­­­­­­­­­­­­­րու, էթ­­­­նի­­­­­­­­­­­­­­­քու­­­­թիւննե­­­­րու, սե­­­­ռակա­­­­նու­­­­թիւննե­­­­րու, լե­­­­զու­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու, կա­­­­րողու­­­­թիւննե­­­­րու ու տա­­­­րիք­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու մի­­­­ջեւ եր­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­րաժամ­­­­կէտ հե­­­­տազ­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­յին, հետ­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­ղու­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­յին, հետ­­­­հայրիշ­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­նական, հա­­­­կաֆա­­­­շիս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­կան, էկո­­­­ֆեմի­­­­նիս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­կան հա­­­­մերաշ­­­­խութեան դրսե­­­­ւոր­­­­ման ցան­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­ցած հնա­­­­րաւո­­­­րու­­­­թիւն։

Այս երկրնե­­­­րէն իւ­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­քան­­­­չիւրի ներ­­­­սին փոք­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­մաս­­­­նութիւն կազ­­­­մող քա­­­­ղաքա­­­­կան ընտրա­­­­նինե­­­­րը ու իշ­­­­խող դա­­­­սակար­­­­գե­­­­­­­­­­­­­­­րը աւե­­­­լի շատ հա­­­­մերաշ­­­­խութիւն ցու­­­­ցա­­­­­­­­­­­­­­­բերե­­­­ցին մի­­­­մեանց նկատ­­­­մամբ, քան թէ ճնշո­­­­ւած մե­­­­ծամաս­­­­նութիւն կազ­­­­մող ժո­­­­ղովրդի նկատ­­­­մամբ՝ բո­­­­ղոք­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րը լռեց­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­լով փակ սահ­­­­մաննե­­­­րու եր­­­­կայնքով ըն­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­ցող՝ զի­­­­նադա­­­­դարի խախ­­­­տումնե­­­­րով։ Հա­­­­րուստնե­­­­րը կա­­­­շառ­­­­քի դի­­­­մաց ազա­­­­տուե­­­­ցան զին­­­­ծա­­­­­­­­­­­­­­­ռայու­­­­թե­­­­­­­­­­­­­­­նէ, մինչդեռ հա­­­­սարա­­­­կու­­­­թեան ամե­­­­նաաղ­­­­քատ շեր­­­­տե­­­­­­­­­­­­­­­րու նո­­­­րակո­­­­չիկ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րը են­­­­թարկո­­­­ւեցան բռնու­­­­թեան, չա­­­­րաշահ­­­­ման, ինքնաս­­­­պա­­­­­­­­­­­­­­­նու­­­­թիւն գոր­­­­ծե­­­­­­­­­­­­­­­ցին կամ սպա­­­­նուե­­­­ցան ծա­­­­ռայու­­­­թեան ըն­­­­թացքին։

Հա­­­­յաս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­նի, Ար­­­­ցա­­­­­­­­­­­­­­­խիի ու Ատրպէյ­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­նի ժո­­­­ղովուրդնե­­­­րը յար­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­րուե­­­­ցան մի­­­­մեանց նկատ­­­­մամբ ֆա­­­­շիս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­կան, այ­­­­լա­­­­­­­­­­­­­­­տեաց հռե­­­­տորա­­­­բանու­­­­թեան, որում երեք սե­­­­րունդ մեծ­­­­ցաւ՝ վե­­­­րար­­­­տադրե­­­­լով էթ­­­­նիկ եւ կրօ­­­­նական թշնա­­­­մու­­­­թիւնը, որ նա­­­­խապէս ինչ-որ չա­­­­փով կանխւում/մեղ­­­­մացւում էր սո­­­­վետա­­­­կան շրջա­­­­նի «ազ­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­յին եղ­­­­բայրու­­­­թեան» քա­­­­ղաքա­­­­կանու­­­­թեամբ։ Ֆա­­­­շիզ­­­­մը, ցե­­­­ղապաշ­­­­տութիւ­­­­նը եւ այ­­­­լա­­­­­­­­­­­­­­­տեացու­­­­թիւնը առանձնա­­­­յատուկ մա­­­­կար­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­կի հա­­­­սան Ատրպէյ­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­նի մէջ՝ դրսե­­­­ւորո­­­­ւելով պաշ­­­­տօ­­­­­­­­­­­­­­­նական խօ­­­­սոյ­­­­թում, ինչպի­­­­սին էր, օրի­­­­նակ, նա­­­­խագահ Ալիեւի 2015թ. թո­­­­ւիթե­­­­րեան գրա­­­­ռու­­­­մը, որ­­­­տեղ կը նշո­­­­ւէր, որ «Հա­­­­յաս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­նը նոյ­­­­նիսկ գա­­­­ղութ չէ, այն ար­­­­ժա­­­­­­­­­­­­­­­նի չէ նոյ­­­­նիսկ ծա­­­­ռայ լի­­­­նելու»։ Անոնք դրսե­­­­ւորո­­­­ւեցան նաեւ պե­­­­տական գոր­­­­ծունէու­­­­թեան մէջ, օրի­­­­նակ, երբ Պու­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­պեշտ ՆԱ­­­­ՏՕ-ի կող­­­­մէ կազ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­կեր­­­­պո­­­­­­­­­­­­­­­ւած ու­­­­սումնա­­­­կան դա­­­­սըն­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­ցի ըն­­­­թացքին ատրպէյ­­­­ճանցի բա­­­­նակա­­­­յին զին­­­­ծա­­­­­­­­­­­­­­­ռայող Ռա­­­­միլ Սա­­­­ֆարո­­­­վը քնած ժա­­­­մանակ կաց­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­հարեց հայ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­կան բա­­­­նակի լեյ­­­­տե­­­­­­­­­­­­­­­նանտ Գուրգէն Մար­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­րեանին, ապա նա­­­­խագահ Ալիեւի կող­­­­մէ նե­­­­րում ստա­­­­ցաւ, հռչա­­­­կուե­­­­ցաւ հե­­­­րոս, եւ կո­­­­չու­­­­մի բարձրաց­­­­ման եւ պար­­­­գե­­­­­­­­­­­­­­­ւատ­­­­րումնե­­­­րու ար­­­­ժա­­­­­­­­­­­­­­­նացաւ։

Մինչ Ատրպէյ­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­նը կը շա­­­­րու­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­կէ մնալ բռնա­­­­պետա­­­­կան պե­­­­տու­­­­թիւն, Հա­­­­յաս­­­­տան մար­­­­դիկ փոր­­­­ձե­­­­­­­­­­­­­­­ցին դուրս գալ արա­­­­տաւոր շղթա­­­­յէն եւ 2018-ին նա­­­­խաձեռ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­ցին բո­­­­ղոքի շար­­­­ժում, որ յան­­­­գեցրեց իշ­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­նու­­­­թեան խա­­­­ղաղ փո­­­­խանցմա­­­­նը աւա­­­­զակա­­­­պետա­­­­կան օլի­­­­կար­­­­խիայէն նո­­­­րազա­­­­տական դրու­­­­թիւն։ Նոր ձե­­­­ւաւորուած ժո­­­­ղովրդա­­­­վար կա­­­­ռավա­­­­րու­­­­թիւնը բազ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­թիւ, թէեւ ոչ բա­­­­ւարար, փոր­­­­ձեր կա­­­­տարեց կո­ղոպ­­­­տո­­­­­­­­­­­­­­­ւած հան­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­յին ռե­­­­սուրսնե­­­­րը վե­­­­րականգնե­­­­լու հա­­­­մար։ Այ­­­­դուհան­­­­դերձ, պուրժո­­­­ւա-դե­­­­մոկ­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­տական ազ­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­յին «յե­­­­ղափո­­­­խու­­­­թիւնը», որը չի դի­­­­մադ­­­­րեր եւ չի ժխտեր հայ­­­­րիշխա­­­­նական, գա­­­­ղու­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­րար, նո­­­­րազա­­­­տական կա­­­­պիտա­­­­լիս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­կան եւ հա­­­­կաբ­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­պահ­­­­պա­­­­­­­­­­­­­­­նական հա­­­­մակար­­­­գը, որ կը ցու­­­­ցա­­­­­­­­­­­­­­­բերէ հաս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­տու­­­­թե­­­­­­­­­­­­­­­նական դի­­­­մադ­­­­րութիւն աշ­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­տան­­­­քա­­­­­­­­­­­­­­­յին իրա­­­­ւունքնե­­­­րու հա­­­­տուա ­­­­ծային շար­­­­ժումնե­­­­րու կամ հան­­­­քարդիւ­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­բերու­­­­թիւնը մեր­­­­ժող էկո­­­­ֆեմի­­­­նիս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­կան, ար­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­տաբուխ, հա­­­­մայնքա­­­­յին դրսե­­­­ւորումնե­­­­րու նկատ­­­­մամբ, դա­­­­տապար­­­­տո­­­­­­­­­­­­­­­ւած է ձա­­­­խող­­­­ման եւ վաղ թէ ուշ ետ­­­­դարձի վտան­­­­գին։ Անձնիշ­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­նական տա­­­­րած­­­­քաշրջա­­­­նային ու­­­­ժե­­­­­րը, ան­­­­շուշտ, ջա­­­­նասի­­­­րաբար կ՚աշ­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­տին այդ ետ­­­­դարձի ուղղու­­­­թեամբ։ Եթէ ոչ պե­­­­տական յե­­­­ղաշրջման, ապա, գու­­­­ցէ, պա­­­­տերազ­­­­մի մի­­­­ջոցով։

2020թ. պա­­­­տերազ­­­­մը

2020թ. Սեպ­­­­տեմբե­­­­րի 27-ին ատրպէյ­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­նական տիք­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­թէօրա­­­­կան ռե­­­­ժիմը Թուրքիոյ աջակ­­­­ցութեամբ կա­­­­տաղի պա­­­­տերազմ սկսեց՝ քա­­­­ղաքա­­­­կան նպա­­­­տակ ու­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­նալով «վերջ դնել հայ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­կան օկու­­­­պացմա­­­­նը» եւ վե­­­­րականգնել իր «տա­­­­րած­­­­քա­­­­­­­­­­­­­­­յին ամ­­­­բողջա­­­­կանու­­­­թիւնը»։ Թէ ով սկսեց յար­­­­ձակման, ոչ մեկ­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­բան­­­­ման, ոչ էլ կար­­­­ծի­­­­­­­­­­­­­­­քի հարց է, ինչպէս առա­­­­ջար­­­­կում են բազ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­թիւ կեդ­­­­րո­­­­­­­­­­­­­­­նամետ «ան­­­­կողմնա­­­­կալ» տե­­­­սակէտ­­­­ներ։ Այդ ար­­­­ձա­­­­­­­­­­­­­­­նագրման հարց է պար­­­­զա­­­­­­­­­­­­­­­պէս։ Գտնո­­­­ւելով տնտե­­­­սական ու քա­­­­ղաքա­­­­կան փա­­­­կու­­­­ղիի մէջ, որն աւե­­­­լի է սրո­­­­ւել այս տա­­­­րուայ Մար­­­­տին նաւ­­­­թի մի­­­­ջազ­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­յին գնե­­­­րի ան­­­­կումով՝ Ատրպէյ­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­նի նա­­­­խագահ Ալիեւի անձնիշ­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­նական ռե­­­­ժիմը, կը թո­­­­ւի թէ, որո­­­­շած է եւս մէկ ան­­­­գամ խա­­­­ղալ պա­­­­տերազ­­­­մի ու ազ­­­­գայնա­­­­կանու­­­­թեան իր վեր­­­­ջին խա­­­­ղաքար­­­­տով՝ մարդկանց ու­­­­շադրու­­­­թիւնն այդպի­­­­սով շե­­­­ղելով Ար­­­­ցա­­­­­­­­­­­­­­­խի վրայ։

Թուրքիան, հե­­­­տեւե­­­­լով իր նո­­­­րօս­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­նական ծա­­­­ւալա­­­­պաշ­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­կան մօ­­­­տեց­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­նը, հա­­­­կամար­­­­տութեան յստակ կողմ է, Ատրպէյ­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­նի կող­­­­քին է թէ՚ դի­­­­ւանա­­­­գիտօ­­­­րէն եւ թէ՚ ռազ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­դաշ­­­­տը՝ մա­­­­տակա­­­­րարե­­­­լով ոչ միայն զէն­­­­քեր եւ փոր­­­­ձա­­­­­­­­­­­­­­­գիտա­­­­կան անձնա­­­­կազմ, այ­­­­լեւ առ­­­­նո­­­­­­­­­­­­­­­ւազն մի քա­­­­նի հա­­­­րիւր վարձկան­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու Սու­­­­րիայէն։ Էր­­­­տո­­­­­­­­­­­­­­­ղանի ռե­­­­ժիմը կը փոր­­­­ձէ ոչ միայն կազ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­քան­­­­դել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ձե­­­­ւաչա­­­­փը եւ իրեն խնդրի մէջ մտցնել տա­­­­րած­­­­քաշրջա­­­­նում ասե­­­­լիք ու­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­նալու նպա­­­­տակով, այ­­­­լեւ նոր միջ­­­­նորդա­­­­ւորուած ռազ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­ճակատ բա­­­­ցել Ռու­­­­սաստա­­­­նի հետ՝ ապա­­­­կայու­­­­նացնե­­­­լով վեր­­­­ջի­­­­­­­­­­­­­­­նիս ազ­­­­դե­­­­­­­­­­­­­­­ցու­­­­թեան տակ գտնո­­­­ւող հեր­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­կան տա­­­­րած­­­­քաշրջա­­­­նը, ին­­­­չի նպա­­­­տակն էլ այլ գա­­­­ղու­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­յին ճա­­­­կատ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րուն, մաս­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­ւորա­­­­պէս՝ Սու­­­­րիայի եւ Լի­­­­բիայի մէջ շա­­­­հաբա­­­­ժին կոր­­­­զելն է։ Աւե­­­­լին, Էր­­­­տո­­­­­­­­­­­­­­­ղանի ռե­­­­ժիմի հա­­­­մար սա կա­­­­րող է նշա­­­­նակու­­­­թիւն ու­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­նալ նաեւ տե­­­­ղական մա­­­­կար­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­կով, քա­­­­նի որ տա­­­­րիներ շա­­­­րու­­­­նակ թուրքա­­­­կան ծա­­­­ւալա­­­­պաշ­­­­տութիւ­­­­նը եւ նո­րօս­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­նական նկրտումնե­­­­րը՝ դի­­­­մադ­­­­րել փոր­­­­ձող քա­­­­ղաքա­­­­կան ընդդի­­­­մախօս­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու եւ հա­­­­կաֆա­­­­շիս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­կան խմբե­­­­րու նկատ­­­­մամբ դրսե­­­­ւորո­­­­ւող ճնշումնե­­­­րով ագու­­­­ցո­­­­­­­­­­­­­­­ւած, Էր­­­­տո­­­­­­­­­­­­­­­ղանին եւ իր իշ­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­նու­­­­թեանը ծա­­­­ռայած են իբ­­­­րեւ վա­­­­ւերա­­­­կանու­­­­թեան աղ­­­­բիւր եւ մարդկանց ու­­­­շադրու­­­­թիւնը շե­­­­ղած են նո­­­­րազա­­­­տական տնտե­­­­սական քա­­­­ղաքա­­­­կանու­­­­թիւննե­­­­րու ու կանգ չառ­­­­նող սե­­­­փակա­­­­նաշ­­­­նորհումնե­­­­րու կոր­­­­ծա­­­­­­­­­­­­­­­նարար ազ­­­­դե­­­­­­­­­­­­­­­ցու­­­­թիւննե­­­­րէն։ Ատրպէյ­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­նի իշ­­­­խող նաւ­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­տոլա­­­­րային դա­­­­սակար­­­­գը բա­­­­ցէ ի բաց ող­­­­ջունեց թուրքա­­­­գերիշ­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­նական հար­­­­ցա­­­­­­­­­­­­­­­ցոյ­­­­ցը. «մէկ ազգ, եր­­­­կու պե­­­­տու­­­­թիւն» կար­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­խօսը ոչ այլ ինչ է, քան ատրպէյ­­­­ճանցի­­­­ներու հար­­­­կադրո­­­­ւած ստո­­­­րադա­­­­սու­­­­թիւն Թուրքիայի քա­­­­ղաքա­­­­կան էլի­­­­տային։

Ռու­­­­սաստա­­­­նը, միւս կող­­­­մէ, տաս­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­մեակ­­­­ներ շա­­­­րու­­­­նակ զի­­­­նելով եր­­­­կու երկրնե­­­­րը եւ հա­­­­կամար­­­­տութիւ­­­­նը օգ­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­գոր­­­­ծե­­­­­­­­­­­­­­­լով իր սե­­­­փական քա­­­­ղաքա­­­­կան ու տնտե­­­­սական ազ­­­­դե­­­­­­­­­­­­­­­ցու­­­­թիւնը աւե­­­­լաց­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­լու նպա­­­­տակով, հա­­­­ւանա­­­­բար ակնկա­­­­լում է, որ Հա­­­­յաս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­նը կզի­­­­ջի իր քա­­­­ղաքա­­­­կան եւ տնտե­­­­սական ինքնիշ­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­նու­­­­թեան մնա­­­­ցուկնե­­­­րը եւ թաւ­­­­շեայ յե­­­­ղափո­­­­խու­­­­թեանը յա­­­­ջոր­­­­դած ժո­­­­ղովրդա­­­­վարա­­­­կան առաջ­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­ղացումնե­­­­րու մի մա­­­­սը՝ խա­­­­ղաղութեան դի­­­­մաց։

Եր­­­­կու կող­­­­մէն մի­­­­մեանց մա­­­­սին հա­­­­ղոր­­­­դո­­­­­­­­­­­­­­­ւող ռազ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­կան կո­­­­րուստնե­­­­րու թի­­­­ւերու հա­­­­մաձայն՝ տաս­­­­նեակ հա­­­­զարա­­­­ւոր­­­­ներ ար­­­­դէն տե­­­­ղահա­­­­նուած կամ սպան­­­­նո­­­­­­­­­­­­­­­ւած են այս պա­­­­տերազ­­­­մի պատ­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­ռով։

Պա­­­­տերազ­­­­մին յաղ­­­­թողներ չկան

Պա­­­­տերազ­­­­մը «յաղ­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­նակ» չու­­­­նի ոչ մէ­­­­կու հա­­­­մար, բա­­­­ցի անոնցմէ, որոնք շա­­­­հոյթ կը ստա­­­­նան ան­­­­կէ։ Պա­­­­տերազ­­­­մի փա­­­­ռաբա­­­­նու­­­­մը խոր ար­­­­մատներ ու­­­­նի հայ­­­­րիշխա­­­­նական հե­­­­տերո­­­­նոր­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­տիվ հա­­­­մակար­­­­գի թու­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­ւոր առ­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­կանու­­­­թեան մէջ, որի յա­­­­ւեր­­­­ժա­­­­­­­­­­­­­­­ցու­­­­մը կա­­­­խուած է ինքնին պա­­­­տերազ­­­­մի գո­­­­յու­­­­թե­­­­­­­­­­­­­­­նէն ու անոր գա­­­­ղափա­­­­րաբա­­­­նական հե­­­­գեմո­­­­նիայէն։ Պա­­­­տերազ­­­­մը կը ջնջէ բո­­­­լոր հա­­­­կակա­­­­պիտա­­­­լիս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­կան, հա­­­­կառազ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­տենչ, հա­­­­կաֆա­­­­շիս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­կան, հա­­­­կառա­­­­սիս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­կան, բնա­­­­պահ­­­­պա­­­­­­­­­­­­­­­նական, ֆե­­­­մինիս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­կան ու քո­­­­ւիր պայ­­­­քարնե­­­­րը։ Հայ­­­­րիշխա­­­­նական ու ազ­­­­գայնա­­­­կան ամե­­­­նաթա­­­­փանց խօ­­­­սոյթնե­­­­րը կը դառ­­­­նան ոչ միայն գե­­­­րիշ­­­­խող, այլ նաեւ պար­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­դիր, եւ հիմ­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­հոսից ցան­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­ցած շե­­­­ղում կը դի­­­­տուի որ­­­­պէս պատ­­­­ժի են­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­կայ դա­­­­ւաճա­­­­նու­­­­թիւն «ազգ-պե­­­­տու­­­­թեանը» եւ «ազգ-բա­­­­նակին»։

Սո­­­­վետա­­­­կան Միու­­­­թիւնը խա­­­­ղաղա­­­­շինա­­­­կան լու­­­­ծում չէր, այլ ինքնին խնդրի մասն էր։ Արեւմտեան կա­­­­պիտա­­­­լիս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­կան հա­­­­մակար­­­­գի ճիշդ նմա­­­­նու­­­­թեամբ՝ այն աք­­­­թի­­­­­­­­­­­­­­­ւօրէն նպաս­­­­տել է «Մար­­­­դու» մար­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­կեդ­­­­րոն եւ գա­­­­ղու­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­րար վե­­­­րադա­­­­սու­­­­թեան, որը դրսե­­­­ւորո­­­­ւած է գի­­­­տական առա­­­­ջըն­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­ցում, ռազ­­­­մաար­­­­դիւնա­­­­բերա­­­­կան ծա­­­­ւալա­­­­պաշ­­­­տութեան ու զէն­­­­քի առեւտրում, աշ­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­տու­­­­ժի շա­­­­հագործման, մարմնի ու մտքի կար­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­պահու­­­­թեան ու վե­­­­րահսկման մէջ։

Ապա­­­­գաղու­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­յին, հա­­­­կաֆա­­­­շիս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­կան ու հա­­­­կառազ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­տենչ էքօ­­­­ֆեմի­­­­նիս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­կան գոր­­­­ծո­­­­­­­­­­­­­­­ղու­­­­թեան ժա­­­­մանակն է

Մենք կոչ կ՚ընենք Ատրպէյ­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­նին դա­­­­դարեց­­­­նել յար­­­­ձա­­­­­­­­­­­­­­­կու­­­­մը. այս հա­­­­կամար­­­­տութիւ­­­­նը չի կա­­­­րող ու­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­նալ ռազ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­կան լու­­­­ծում։

Մենք կոչ կ՚ընենք ազ­­­­գի եւ տա­­­­րած­­­­քի գա­­­­ղափա­­­­րաբա­­­­նական շրջա­­­­նակը փո­­­­խարի­­­­նել մարդկանց ու իրա­­­­ւունքնե­­­­րու գա­­­­ղափա­­­­րաբա­­­­նական շրջա­­­­նակով։ Մարդկա՚նց իրա­­­­ւունքներ, ոչ թէ պե­­­­տու­­­­թիւննե­­­­րու։ Չի կա­­­­րելի հա­­­­կամար­­­­տութեան շա­­­­րու­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­կել նա­­­­յել սոսկ տա­­­­րած­­­­քա­­­­­­­­­­­­­­­յին ամ­­­­բողջա­­­­կանու­­­­թեան սկզբունքի օրէն­­­­քա­­­­­­­­­­­­­­­պաշտ հաս­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­ցու­­­­թեան մի­­­­ջով։

Մենք կոչ կ՚ընենք ճա­­­­նաչել Ար­­­­ցա­­­­­­­­­­­­­­­խի ինքնո­­­­րոշու­­­­մը։ Պոլ­­­­շե­­­­­­­­­­­­­­­ւիք­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու կող­­­­մէ 20-րդ դա­­­­րի սկզբին գծո­­­­ւած եւ ան­­­­կախ Ատրպէյ­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­նի կող­­­­մէ վե­­­­րահաս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­տուած սահ­­­­մաննե­­­­րը եր­­­­բեք չեն ար­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­ցոլել Ար­­­­ցա­­­­­­­­­­­­­­­խի մե­­­­ծամաս­­­­նութեան իրա­­­­ւունքնե­­­­րը։ Անոնք պայ­­­­մաններ են ստեղ­­­­ծած տա­­­­րած­­­­քաշրջա­­­­նին ան­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­դար շա­­­­րու­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­կուող պա­­­­տերազ­­­­մի, այ­­­­նուհե­­­­տեւ՝ բնակ­­­­չութեան տար­­­­հանման եւ յա­­­­րակից տա­­­­րածքնե­­­­րէն կազ­­­­մո­­­­­­­­­­­­­­­ւած բու­­­­ֆե­­­­­­­­­­­­­­­րային տա­­­­րած­­­­քի ստեղծման անհրա­­­­ժեշ­­­­տութեան հա­­­­մար։

Մենք կ՚ընդգծենք բո­­­­լոր փախստա­­­­կան­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու՝ իրենց տու­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րը վե­­­­րադառ­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­լու իրա­­­­ւունքի եւ անոնց ինքնո­­­­րոշ­­­­ման իրա­­­­ւունքի կա­­­­րեւո­­­­րու­­­­թիւնը ապա­­­­ռազ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­կանաց­­­­ման, հա­­­­սարա­­­­կու­­­­թիւննե­­­­րու՝ մի­­­­մեանց նկատ­­­­մամբ տա­­­­ծած ատե­­­­լու­­­­թեան ախ­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­հան­­­­ման, անվտան­­­­գութեան ամուր երաշ­­­­խիքնե­­­­րու առ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­յու­­­­թեան եւ տա­­­­րածաշրջան խցկո­­­­ւող ֆա­­­­շիս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­կան կայ­­­­սե­­­­­­­­­­­­­­­րապաշ­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­կան ու­­­­ժե­­­­­­­­­­­­­­­րու սանձման պայ­­­­մաննե­­­­րով (Ատրպէյ­­­­ճանցի փախստա­­­­կան­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րուն 7 յա­­­­րակից շրջան­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րէն, ԼՂԻՄ-էն ու Հայ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­կան ԽՍՄ-էն եւ հայ փախստա­­­­կան­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րուն Շա­­­­հու­­­­մեանէն, Պա­­­­քուէն, Սումգա­­­­յիթէն, Նա­­­­խիջե­­­­ւանէն ու ատրպէյ­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­նական այլ քա­­­­ղաք­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րէն)։

Մենք կոչ կ՚ընենք վար դնել ծա­­­­ւալա­­­­պաշ­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­կան եւ մաք­­­­սի­­­­­­­­­­­­­­­մալիս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­կան դիր­­­­քա­­­­­­­­­­­­­­­ւորումնե­­­­րը՝ յօ­­­­գուտ հե­­­­տազ­­­­գայնա­­­­կան դիր­­­­քա­­­­­­­­­­­­­­­ւորումնե­­­­րու։

Մենք նախ­­­­կին ցե­­­­ղաս­­­­պա­­­­­­­­­­­­­­­նու­­­­թիւննե­­­­րու ու ջար­­­­դե­­­­­­­­­­­­­­­րու, մաս­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­ւորա­­­­պէս՝ հա­­­­յոց ցե­­­­ղաս­­­­պա­­­­­­­­­­­­­­­նու­­­­թեան, Շու­­­­շիի կո­­­­տորա­­­­ծի, Սումգա­­­­յիթի, Կի­­­­րովա­­­­բադի, Պա­­­­քուի ջար­­­­դե­­­­­­­­­­­­­­­րու ու Խո­­­­ճալո­­­­ւի կո­­­­տորա­­­­ծի բազ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­կող­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­նի ճա­­­­նաչ­­­­ման եւ փոխ հա­­­­տուցման կոչ կ՚ընենք՝ յա­­­­նուն նո­­­­րերի կանխման։

Մենք մեր հա­­­­մերաշ­­­­խութիւ­­­­նը կը յայտնենք Ատրպէյ­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­նի, Թուրքիայի եւ այլ երկրնե­­­­րու ըն­­­­կերնե­­­­րուն այս պա­­­­տերազ­­­­մի դէմ իրենց ձայ­­­­նը բարձրաց­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­լու հա­­­­մար։

Մենք հա­­­­մաշ­­­­խարհա­­­­յին խա­­­­ղաղու­­­­թեան ու ապա­­­­ռազ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­կանաց­­­­ման կոչ կ՚ընենք։ Մե­­­­տաղ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու հան­­­­քարդիւ­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­բերու­­­­թեամբ ու օր­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­նական հա­­­­նածոյ վա­­­­ռելի­­­­քով հո­­­­վանա­­­­ւորո­­­­ւող գա­­­­ղու­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­յին ռազ­­­­մարդիւ­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­բերա­­­­կան հա­­­­մալի­­­­րը եւ զէն­­­­քի վա­­­­ճառ­­­­քը վե­­­­րաց­­­­նել է պէտք։

Մենք հա­­­­մերաշ­­­­խութեան ու խա­­­­ղաղ հա­­­­մագո­­­­յու­­­­թեան կոչ կ՚ընենք՝ սահ­­­­մաններն ու ինքնու­­­­թիւննե­­­­րէն այն կողմ, ու ճնշուած դա­­­­սակար­­­­գե­­­­­­­­­­­­­­­րու մի­­­­ջեւ։

Մենք կոչ կ՛ընենք ըն­­­­դունիլ թէ՚ մարդկա­­­­յին, թէ՚ ոչ մարդկա­­­­յին կեան­­­­քի յարգման իրա­­­­ւունքը՝ որ­­­­պէս տի­­­­րապետող քա­­­­ղաքա­­­­կան սկզբունք։

Մենք մի­­­­ջազ­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­յին պայ­­­­քա­­­­­­­­­­­­­­­րի կոչ կ՚ընենք՝ ընդդէմ ֆա­­­­շիզ­­­­մի, կա­­­­պիտա­­­­լիս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­կան հա­­­­մակար­­­­գի եւ անոր գոր­­­­ծա­­­­­­­­­­­­­­­կալ տիք­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­թէօր­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու ախոր­­­­ժակնե­­­­րու՝ մեր տա­­­­րածաշրջա­­­­նին ու ան­­­­կէ ան­­­­դին։ Մենք կը ժխտենք ամ­­­­բողջա­­­­տիրու­­­­թիւնն ու անոր քա­­­­րոզ­­­­չութիւ­­­­նը իր բո­լոր ձե­­­­ւերով։

Մենք կ՚երա­­­­զենք յե­­­­տազ­­­­գայնա­­­­կան, բազ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­զան կեն­­­­սա­­­­­­­­­­­­­­­կայուն հա­­­­մակե­­­­ցու­­­­թեամբ եւ կեանքն ար­­­­ժե­­­­­­­­­­­­­­­ւորող քա­­­­ղաքա­­­­կան էկոլոքիայով Կով­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­սի մա­­­­սին՝ ինքնա­­­­կառա­­­­վարո­­­­ւող ու ինքնա­­­­վար ին­­­­թերնա­­­­ցիոնա­­­­լիս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­կան հա­­­­մայնքնե­­­­րու ստեղծման մի­­­­ջոցով։

Յ.Գ. Ըն­­­­թերցող­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րի ար­­­­ձա­­­­­­­­­­­­­­­գան­­­­գը ստա­­­­նալուց յե­­­­տոյ կ՚ու­­­­զէինք մի դի­­­­տար­­­­կում անել. ինչպէս նշել են որոշ ըն­­­­թերցող­­­­ներ, «յա­­­­րակից տա­­­­րածքնե­­­­րից կազ­­­­մո­­­­­­­ւած բու­­­­ֆե­­­­­­­­­­­­­­­րային տա­­­­րած­­­­քի ստեղծման անհրա­­­­ժեշ­­­­տութիւն» ար­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­յայ­­­­տութիւ­­­­նը, որն իրա­­­­կանում գրո­­­­ւել է որ­­­­պէս պատ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­կան նա­­­­րատի­­­­վի մաս, կա­­­­րող էր դի­­­­տուել իբ­­­­րեւ պնդում այդ իրա­­­­վիճա­­­­կի մշտա­­­­տեւ անշրջե­­­­լիու­­­­թեան մա­­­­սին։ Նման կերպ ըն­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­լած ըն­­­­թերցող­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րին հրա­­­­ւիրում ենք (վեր)ըն­­­­թերցել այս նա­­­­խադա­­­­սու­­­­թեանն ան­­­­մի­­­­­­­­­­­­­­­ջապէս հե­­­­տեւող պար­­­­բե­­­­­­­­­­­­­­­րու­­­­թիւնը, որը պէտք է որ հար­­­­թի թիւ­­րըմբռնու­­մը։