"İki adaylı Patrik seçimi" iddiası doğru değil

[email protected]

Geçen yıl Aralık ayında gerçekleşen patriklik seçimi gündemi meşgul etmeye devam ediyor. Cumhuriyet Türkiyesi'nin en karanlık dönemlerinde dahi en azından adaylıklar konusunda nispeten sağlıklı şartlarla yapılan patrik seçimleri, 2019’da adaylara katı bir kısıtlama uygulayan İçişleri Bakanlığı talimatnamesinin itirazsız kabul edilmesi nedeniyle, sadece iki adayın katılımıyla gerçekleşmiş, bundan dolayı dile getirilen tepkiler seçim öncesinde olduğu gibi, sonrasında da eksik olmamıştı.

Bu yazıyı; seçim öncesi dönemde de en üst perdeden gündeme gelen yanlış bir bilgiyi düzeltmek adına kaleme almak istedim. Sayın Sahak Maşalyan, Patriklik Kaymakamı görevini sürdürdüğü dönemde, İçişleri Bakanlığı tarafından gönderilen talimatnameye itiraz etme mekanizmasını işletmemiş, bunu gerekçelendirirken de “Cumhuriyet döneminde iki adaydan fazlasıyla patrik seçimi yapılmamış, hatta tek adayla olduğu durumların bile mevcut” olduğunu ifade etmişti 

Maşalyan bu “topal ördek” talimatname ile 12 Aralık 2019’da Kumkapı’ya patrik seçildikten sonra, son günlerde “Garabed Paylan’a Cevap” (sanırım bahsi geçen kişi Garo Paylan) yazısında konuyu tekrar açmış ve “İki adaylı seçimin adaletsiz olduğunu iddia edenlere, Cumhuriyet devrinde yapılan seçimlerin hiçbirinin ikiden fazla adayla yapılmadığını, hatta bazen tek adayla yapıldığını hatırlatmak” istemişti

Doğru mu?
Peki, Sahak Maşalyan ve çevresindeki ruhani ve sivil kişilerin sıkça dillendirdikleri bu bilgi acaba doğru mu?
Cumhuriyet döneminde yapılan altı patrik seçimine de şöyle bir göz atalım o halde. Talimatname ve bu vesile ile yapılan açıklamalara bir çok kişi farklı mecralarda değindi, fakat şimdiye kadar adaylar konusu ile ilgili bir yazıya rastlamadım. Atı alanın Üsküdar’ı geçtiğini kabul ederek, çok ayrıntıya girmeyeceğim, sadece tarihe küçük bir not düşmek adına aday sayılarından bahsedip, cemaati yönetme iddiasında bulunanların gözümüzün içine bakarak nasıl da doğruları söylemediklerini göstereceğim.

1927 Seçimi
Cumhuriyet döneminin ilk patrik seçimi 26 Haziran 1927 tarihinde yapıldı. Aday sayısı yedi (sayı ile 7) idi; 1911-1913 yıllarında patrik olmuş Hovhannes Arşaruni, dönemin patriklik kaymakamı Kevork Arslanyan, Mesrop Naroyan, Karekin Haçaduryan, Sımpat Kazazyan ve soyisimlerini tespit edemediğim episkoposlar Kınel ve Sarkis. Son aşamada hazırlanan beş kişilik aday listesinde ise Hovhannes Arşaruni, Mesrop Naroyan, Karekin Haçaduryan, episkoposlar Sımpat ve Sarkis vardı. Karekin Haçaduryan oylama öncesinde adaylıktan çekilir ve oylama sonucunda Mesrop Naroyan patrik seçilir.

1950 Seçimi
Teamüllerin belki de en çok tahribe uğradığı seçimlerden biri olmasına karşın, 2019 seçimi bu bakımdan 1950 seçimlerini dahi gölgede bırakır. Bu seçimde patrik değil, idarenin patrik olarak atayacağı iki kişilik bir liste hazırlanmıştı. Konuya çok girmeden, aday sayısına bir göz atalım.
Muhtemelen doğal adayların sayısı çok daha fazlaydı, fakat seçim öncesinde hazırlanan beş ruhaniden müteşekkil listede olan isimler şunlardı; Karekin Haçaduryan, Kevork Arslanyan, Krikor Garabedyan, Mampre Kalfayan ve Khoren Paroyan.  Yapılan oylama sonunda 64 oy alan Karekin Haçaduryan  ve 62 oy alan Khoren Paroyan’ın isimleri yetkililere sunuldu ve nihayetinde Türkiye vatandaşlığı bulunmayan Haçaduryan resmi makamlarca patrik olarak göreve getirildi (Seçim bu bakımdan Çarlık Rusya’sı döneminde, 1836 tarihinde yürürlüğe giren ve Eçmiadzin Başpatrikliği’nin tüzüğü olarak görebileceğimiz Bolojenya’nın kurallarına benzerlik gösteriyordu). Paroyan ise 1963 tarihinde Kilikya Katolikosu seçilecek ve bu görevi 1983 tarihine, yani vefatına kadar, 20 sene boyunca yürütecekti.

1961 Seçimi
1961 tarihinde idare tarafından gönderilen ve 2019 tarihine kadar belirleyici olan talimatname ile yapılan ilk patrik seçiminin aday sayısı dört (sayı ile 4) idi; Mısır ruhani önderi Mampre Sirunyan, eski Kudüs patriği Diran Nersoyan, Sion Manukyan ve Şınorhk Kalusdyan. Mampre Sirunyan ve Diran Nersoyan seçim öncesinde Şınorhk Kalusdyan lehine seçimden çekilir. Yapılan oylama sonucunda 87 oy alan Kalusdyan patrik seçilir.

1990 Seçimi
Ruhaniler Genel Kurulu tarafından belirlenen dokuz (sayı ile 9) aday vardı; Şahan Sıvacıyan, Karekin Kazancıyan, Nerses Bozabalyan, Mesrop Mutafyan, Papken Varjabedyan, Sion Manukyan, Husik Santuryan, Hımayak İndoyan ve Hagop Vartanyan. Seçimden hemen önceki son etapta Müteşebbis Heyet beş (sayı ile 5) kişilik aday listesine şu isimleri dahil eder; Karekin Kazancıyan, Nerses Bozabalyan, Papken Varjabedyan, Şahan Sıvacıyan ve Hagop Vartanyan. Seçim sonucunda Karekin Kazancıyan patrik seçilir.

1998 Seçimi
Seçimin, Ruhaniler Genel Kurulu tarafından tespit edilen yedi (sayı ile 7) adayı vardı; Mesrop Mutafyan, Khajak Barsamyan, Viken Aykazyan, Sebuh Çulcuyan, Nerses Bozabalyan, Şahan Sıvacıyan ve Karekin Bekçiyan. Seçim sonunda Mesrop Mutafyan Türkiye Ermenileri 84. patriği olarak göreve başlar.

2019 Seçimi
İçişleri Bakanlığı tarafından gönderilen talimatname ile, bugün kadar kullanılan ve Ermeni Kilisesi’nin teamüllerine en uygunu olarak nitelendirilen 1961 talimatnamesi rafa kaldırıldı. Böylece, seçime katılma hakkı 12 olan aday sayısı birden 3’e düştü. Diğer ruhanilerin katılımının engellenmesini protesto eden bir adayın da çekilmesi neticesinde seçim Cumhuriyet tarihinde ilk kez olarak iki (sayı ile 2) kişi arasında yapıldı. Bu seçim, 1863 Nizamnamesi veya geçmiş talimatnamelerde öngörülen beş kişilik aday listesinin hazırlan(a)madığı bir seçim olarak da tarihe geçmiş oldu.
Sonuç olarak, Sayın Sahak Maşalyan ve seçilmesini sağlayan ruhani ve sivil çevreler tarafından ortaya atılan Cumhuriyet devrinde yapılan patrik seçimlerinin hiçbirinde ikiden fazla aday bulunmadığı, hatta bazen tek adayla yapıldığı iddiası kesinlikle doğru değildir. Özür dilemelerini veya bir düzeltme yapmalarını istemek safça olabilir tabii, ama en azından doğru olmayan bu bilgiyi bundan böyle kullanmamalarını rica ederiz.

NOT
1927 seçiminde üçüncü bir aday olan Sımpat Kazazyan'ın 7 oy aldığını, 1950'de Haçaduryan ve Paroyan dışında, Krikor Garabedyan'ın 30 ve Kevork Arslanyan'ın 2 oy almış olduğunu, 1961’de Kalusdyan'ın tek aday olmadığını, diğer 2 adayın çekilmesi sonucunda tek oy alan diğer adayın Sion Manukyan olduğunu da buraya not düşmek isterim.