İHD 2024 İnsan Hakları İhlalleri Raporu: 6 bin 94 kişi yaşam hakkı ihlalinden öldü

İnsan Hakları Derneği (İHD), “2024 Yılı İnsan Hakları İhlalleri Raporu”nu yayınladı.

Dernek tarafından her yıl hazırlanan raporun 2024 raporu da, basına yansıyan haberler, resmi açıklamalar ve farklı alanlarda çalışan insan hakları örgütleri ve çeşitli sivil toplum kuruluşlarının açıklamalarından derlenen bilgilerle derlendi. 

Türkiye’nin, 2024 yılını fiili bir Olağanüstü Hal (OHAL) rejimi altında geçirdiğinin ifade edildiği raporda, şunlar kaydedildi: “Bu kriz hali, başta yaşam hakkı olmak üzere pek çok temel hakkın ihlaline yol açıyor. Barışçıl gösteriler kolluk müdahalesiyle işkence ve kötü muamelenin sokakta meşrulaştırılmasının aracına dönüştürülüyor; insanlar sosyal medyada ya da sokak röportajında kullandıkları ifadeler nedeniyle yargılanıyor; muhalif siyasetçiler, seçilmiş milletvekili ve belediye başkanları keyfi biçimde tutuklanıyor; belediyelere kayyumlar atanarak seçmen iradesi yok sayılıyor. 

İktidarın kadınların ve LGBTİ+’ların haklarının karşısına ‘aile’yi dikmesine paralel bir biçimde kadın cinayetleri ve LGBTİ+’ları hedef alan saldırılar hız kazanıyor. İHD, kurulduğu günden beri barış hakkını temel bir insan hakkı olarak savunagelmiştir. Coğrafyamızda Kürt meselesinin çözümünde ret, inkar ve  güvenlikçi politikaların sürdürülmesinin yol açtığı şiddet ve çatışmalarla geçen 40 yılda ciddi ve ağır insan hakları ihlalleri yaşanmıştır. Her ne kadar son aylarında çözüm ve barış umudu doğmuş olsa da 2024 yılı, Kürt meselesinin yine ‘güvenlik’ parantezi içinde tartışıldığı, Türkiye içinde ve dışında süren askeri operasyonlarda ve çatışmalarda çok sayıda kişinin hayatını kaybettiği ve yaralandığı, Kürtçe şarkı söylenen düğünlerin dahi soruşturma konusu yapıldığı bir ortamda geride kaldı.

Nefret içerikli söylemler endişe verici boyutta

Egemen siyasetin başta Kürtler, Aleviler, LGBTİ+’lar, mülteciler/sığınmacılar olmak üzere ötekileştirilen toplumsal gruplara yönelik ayrımcı, ırkçı, fobik ve nefret içerikli söylem ve tutumları endişe verici bir boyut kazandı. Kayseri’de mültecileri hedef alan saldırılar kısa sürede pek çok ile yayıldı, Kayseri başta olmak üzere pek çok ilde çok sayıda mülteci yaşadığı kenti terketmek zorunda kaldı. Altını çizmek gerekir ki, Dokümantasyon Merkezi’mizin sadece kamuoyuna açıkça yansıyan ve derneğimize ulaşan bilgilerle hazırladığı bu rapor, Türkiye’de yaşanan insan hakları ihlalleri bakımından buzdağının sadece görünen yüzünü oluşturmaktadır.”

Raporun “Yaşam Hakkı” başlıklı bölümünde, 2024 yılında İHD Dokümantasyon Merkezi’nin tespit edebildiği kadarıyla en az 6 bin 94 kişinin yaşam hakkının ihlâl edildiği, 434 kişinin de yaralandığı paylaşıldı.

“Silahlı Çatışmalar” bölümünde ise, “Dokümantasyon Merkezimizin basın ve açık kaynaklardan ulaşabildiği kadarıyla 2024 yılında askeri operasyonlar ve silahlı çatışmalarda 10’u sivil en az 3262 kişi yaşamını yitirdi. Yaşamını yitirenlerin 38’inin asker, 1’inin korucu, 1530’unun ise silahlı militan olduğu tespit edildi. Silahlı militanların 39’unun Türkiye sınırları içerisinde, 1491’inin ise Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi (IKBY) sınırları içerisinde hayatını kaybetti belirlendi. 1579 kişinin ise Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyinde yürüttüğü askeri operasyonlar sırasında hayatını kaybettiği tespit edildi. 23’ü asker, 14’ü sivil, 13’ü polis en az 50 kişi de çatışma ve operasyonlar nedeniyle yaralandı. Ayrıca toplamda 7 sivil doğrudan yasadışı örgüt saldırılarında hayatını kaybetti” denildi.

Raporun devamında şu bilgilere yer verildi:

“Silah Kullanma Yetkisinin İhlali

Kolluk güçlerinin çeşitli gerekçelerle silah kullanma yetkisini ihlal etmesinden kaynaklanan 15 olayda toplam 9 kişi yaşamını yitirdi, 10 kişi yaralandı. Vakaların 13’ünde polis, 1’er tanesinde ise jandarma ve özel güvenlik görevlileri silah kullanma yetkisinin dışına çıkarak yaşam hakkı ihlaline sebebiyet verdiler. Silah kullanma yetkisinin ihlal edildiği olayların 5’inde polislerin ‘dur ihtarına uyulmadığı’ gerekçesiyle açtıkları ateş sonucu 3 kişinin hayatını kaybettiği, 5 kişinin ise yaralandığı tespit edildi.

Köy Korucularının Tarafından Yaralananlar

Geçici Köy Korucularının saldırıları sonucu 11’i Bitlis’te, 6’sı Diyarbakır’da, 1’i Ağrı’da olmak toplam 18 kişi yaralandı. Şırnak’ta ise korucuların bir ailenin yayladaki çadırlarını yaktıkları ve bu aileye ait 32 koyunu öldürdükleri iddia edildi.

Sınır Bölgelerinde Ölen ve Yaralananlar

2024 yılında Ege Denizi’ni geçmeye çalışırken en az 11 mülteci hayatını kaybetti, 2 mülteci kayboldu. 1’i çocuk 3 mülteci İran sınırında donarak yaşamını yitirdi. Kendisine konulan HIV+ tanısı rızası dışında sosyal medyada paylaşılarak hedef gösterilen M. E. isimli Suriye vatandaşı trans kadın mülteci ise Hatay Cilvegözü Sınır Kapısı’ndan sınır dışı edildikten sonra yaşamını yitirdi.

Gözaltında Kayıplar/Ölümler

2024 yılında 1’i Geri Gönderme Merkezi’nde işkence şüphesiyle ölen Suriye vatandaşı mülteci, 1’i polis aracından atladığı iddia edilen G.A. olmak üzere en az 3 kişi gözaltında yaşamını yitirdi. Ölenlerden Serhat Kahyaoğlu’nun gözaltına işkence ve kötü muamele ile alındığı, yapılan otopside de fiziksel şiddet izlerinin tespit edildiği kamuoyuna yansımış, konuyla ilgili soruşturma başlatılmıştı.

Hapishanelerde Ölenler

2024 yılında en az 27 kişi hapishanelerde ya da hastalıkları nedeniyle tahliye edilmelerinin hemen ardından yaşamını yitirdi.

Faili Meçhul Saldırılar

2024 yılında 16 faili meçhul saldırı tespit edildi. Bu saldırılar sonucu en az 4 kişi hayatını kaybetti, en az 9 kişi yaralandı. 7 siyasi parti bürosu ile 2 gazete bürosu faili meçhul saldırıya maruz kalırken, 3 de faili meçhul tehdit olayı yaşandı.

Resmi Hata ve İhmal Sonucu Ölen ve Yaralanalanlar

Resmi hata ve ihmaller nedeniyle en az 64 olayda 12’si çocuk, 128 kişi yaşamını yitirdi, 266 kişi yaralandı. En az 20 kişi sel, deprem gibi doğa olayları nedeniyle hayatını kaybetti. En az 22 kişi yangınlar, doğalgaz ve karbonmonoksit sızıntısı, ısınmaya çalışırken çıkan yangın vb. nedenler sonucu yaşamını yitirdi. Kolluk kuvvetlerine veya resmi kullanıma mahsus araçların çarpması sonucu en az 7 kişi hayatını kaybetti. 9 kişi kolluk güçlerinin silah kullanma yetkisini ihlal etmesi nedeniyle yaşamını yitirirken, yaz aylarında serinlemek için girdikleri suda 7’si çocuk, en az 9 kişi hayatını kaybetti.

Polis, Asker, Korucu İntiharları/Şüpheli Ölümleri

2024 yılında en az 7 asker şüpheli bir biçimde öldü/intihar etti. Yine 5 korucu ve 6 polisin ölümünün şüpheli olduğu iddia edildi.

Irkçı/Ayrımcı/Fobik ve Nefret İçerikli Saldırılar Sonucu Ölen/Yaralananlar

2024 yılında basına yansıyan 106 ırkçı/ayrımcı/fobik ve nefret içerikli saldırıda en az 14 kişi hayatını kaybetti, en az 40 kişi yaralandı. Tespit edilen 65 ırkçı saldırıdan, mültecileri ve başka ülke vatandaşlarını hedef alan 35’inde 2’si çocuk 9 mülteci ve 2’si başka ülke vatandaşı olmak üzere toplamda en az 11 kişi hayatını kaybetti.

Mayın ve Sahipsiz Patlayıcıların Patlaması Sonucu ölen ve yaralananlar

Diyarbakır, Şırnak ve Hakkari’de 2024 yılında mayın ve sahipsiz patlayıcıların patlaması sonucu 5 olayda 1’i çocuk 3 kişi hayatını kaybederken, 1’i çocuk 4 kişi yaralandı.

Çocukların Yaşam Hakkına Yönelik İhlaller

2024 yılında en az 103 çocuk yaşam hakkının ihlali sonucu hayatını kaybetti. 71 çocuk iş cinayetlerinde hayatını kaybederken, 16 çocuk resmi hata ve ihmaller nedeniyle yaşamını yitirdi. 12 çocuğun ölümü kuşkulu olarak belirlendi. Irkçı saldırılar sonucu 2, sahipsiz patlayıcılar nedeniyle 2 çocuk yaşamını yitirdi. 3 çocuk ısınmaya çalışırken hayatını kaybetti. 3 çocuk rastgele açılan ateş sonucu ölürken, zırhlı araç çarpması sonucu en az 2 çocuk yaşamını yitirdi. 7 çocuk ise yaz aylarında serinlemek için girdikleri suda can verdi.

Kadın Cinayetleri

Bianet’in Erkek Şiddeti çetelesine göre 2024 yılında 378 kadın katledilirken, 645 kadın yaralandı. En az 315 kadının intihar, yüksekten düşme vb. şekilde gerekçelendirilen ya da sebebi öğrenilemeyen ölümü ise ‘şüpheli’ olarak kaydedildi.

İş Cinayetleri

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi’nin tespitlerine göre 2024 yılında günde en az 5 işçi çalışırken hayatını kaybetti. Geçtiğimiz yıl 106’sı kadın 1897 işçi iş cinayetlerinde hayatını kaybetti. 2024 yılında 22’si 14 yaş altı, toplamda en az 71 çocuk iş cinayetlerinde yaşamını yitirdi. İş cinayetlerinde ölenlerin 94’ü mülteci ve göçmen işçilerdi. 2024 yılında motokurye olarak çalışan en az 64 kişi çalışırken yaşamını yitirdi.

İşkence ve Kötü Muamele

İHD Dokümantasyon Biriminin tespitlerine göre, kolluk güçlerinin müdahale ettiği en az 191 barışçıl toplantı ve gösteride, 27’si çocuk, 46’sı gazeteci en az 2651 kişi işkence ve kötü muameleye maruz bırakılarak gözaltına alındı.

Resmi gözaltı yerlerinde işkence ve kötü muamele

İHD Dokümantasyon Birimi’nin tespitlerine göre ise 2024 yılında 14’ü çocuk, 15’i gazeteci, 101’i mülteci (60’ı Geri Gönderme Merkezleri’nde) en az 501 kişi resmi gözaltı işlemleri sırasında, gözaltı yerlerinde ve diğer resmi tutulma yerlerinde işkence ve kötü muameleye maruz kaldı.

Resmi gözaltı yerleri dışındaki işkence ve kötü muamele

İHD Dokümantasyon Birimi de, 2024 yılında resmi olmayan gözaltı yerlerinde ve gözaltı dışındaki yerlerde 31’i çocuk, 1’i engelli en az 102 kişinin işkence ve diğer kötü muameleye uğradığını tespit etti.

Toplantı ve gösterilerde işkence ve kötü muamele

İHD Dokümantasyon Biriminin tespitlerine göre, kolluk güçlerinin müdahale ettiği en az 191 barışçıl toplantı ve gösteride, 27’si çocuk, 46’sı gazeteci en az 2651 kişi işkence ve kötü muameleye maruz bırakılarak gözaltına alındı.

Onur Ayı etkinliklerine müdahale ve engellemeler

Onur Ayı Kapsamında yapılmak istenen barışçıl gösterilere yönelik polis müdahaleleri sonucu Eskişehir’de 10, İstanbul’da ise 13 kişi olmak üzere, toplamda en az 23 kişi gözaltına alındı. Mahkemeye çıkarılanlardan 5 kişi hakkında adli kontrol tedbiri uygulandı.

Ajanlaştırma, kaçırılma, tehdit

Elde edilebilen bilgilere göre 2024 yılı içinde 7’si gazeteci, 2’si meslek örgütü/baro yöneticisi, 2’si insan hakları savunucusu en az 38 kişinin ajanlaştırma, kaçırılma ve tehdide maruz kaldığı tespit edildi.

Hapishanelerde işkence ve kötü muamele

İHD Dokümantasyon Birimi, 2024 yılında hapishanelerde işkence ve kötü muamele niteliğinde 223 durum tespit etti. Bu durumlardan en az 660 mahpusun doğrudan etkilendiği; ayrıca en az 1176 kişinin hapishanede verilen yemek nedeniyle zehirlendiğini tespit edildi.

Hapishanelerde şüpheli ölümler

İHD Hapishane Komisyonu’nun tespit edebildiği kadarıyla 2024 yılında hapishanelerde 13’ü intihar olarak kayıtlara geçen, en az 20 şüpheli ölüm yaşandı. Yine komisyonun tespitlerine göre 1 mahpus yanma, 1 mahpusta hapishanede yaşanan kaza sonucu yaşamını yitirdi.

İnsan Hakları Derneği Üye ve Yöneticilerine Yönelik Baskılar

2024 yılında en az 3 İHD üyesi (Nimet Tanrıkulu, Şüheda Ronahi Çiftçi, Hatice Onaran) tutuklandı, bir İHD üyesi gözaltına alınmasının ardından ev hapsi tedbiriyle serbest bırakıldı. Şüheda Ronahi Çiftçi, serbest bırakılmasının hemen ardından tekrar tutuklandı. İHD Eş Genel Başkanı Av. Eren Keskin’in de aralarında bulunduğu en az 15 İHD üyesi ve yöneticisi çeşitli davalarda yargılandı. En az 8 İHD üyesi haklarında açılan soruşturmalar gerekçesiyle ya da katıldıkları barışçıl gösterilere yönelik polis müdahaleleri sırasında gözaltına alındı. İHD İzmir Şube Başkanı Av. Zilan Gümüş’ün kolluk güçlerinin takip ve tehditlerine maruz kaldığı belirlendi.

Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği

2024 yılında en az 4911 kişi keyfi bir biçimde gözaltına altında, 611 kişi de keyfi biçimde tutuklandı. Bu dönemde 206 gazeteci keyfi biçimde gözaltına alındı, 14’ü hakkında tutuklama kararı verildi. Halen 21 gazeteci cezaevlerinde bulunuyor. Çoğunluğu DEM Parti ve HDP üyesi 500’ü aşkın kişi gözaltına alındı. 6 belediye başkanı ve belediye meclisi üyesi keyfi biçimde gözaltına alındı, 1’i CHP’li, 1’i DEM Partili 2 belediye başkanı tutuklandı. 

Kayıplar/Kaçırılma İddiaları

Kayıp kişiler Gülistan Doku, Yusuf Bilge Tunç ve Hürmüz Diril’in akıbeti 2024 yılında da öğrenilemedi. Gülistan Doku’dan 5 Ocak 2020 tarihinden, Tunç’tan 6 Ağustos 2019 tarihinden, Diril’den ise 7 Ocak 2020 tarihinden bu yana haber alınamıyor.

Soruşturma ve Davalar

2024 yılında basına yansıdığı kadarıyla düşünce, ifade, basın, örgütlenme ve barışçı gösteri özgürlüğünü kullanan yüzlerce kişi hakkında en az 260 soruşturma başlatıldı. Yine aynı özgürlüğünü kullanan kişiler hakkında en az 355 dava açıldı, daha önceden açılan 519 davaya devam edildi, süren 219 dava ise sonuçlandı.

İfade Özgürlüğüne Yönelik İhlaller

2024 yılında Türkiye genelinde 24 ilde toplamda 458 gün her türlü eylem ve etkinlik valilik/kaymakamlık kararlarıyla yasaklandı

Hapishaneler

İHD Dokümantasyon Merkezi, hapishanelerde en az 20 kişinin şüpheli bir biçimde öldüğünü, en az 34 kişinin tahliyesinin keyfi idari kararlarla ertelendiğini, işkence ve kötü muamele niteliğinde 223 durum tespit etti. 

Örgütlenme Özgürlüğü ve Seçim Güvenliği

Kamuoyunda Gezi Davası diye bilinen dava kapsamında hapis cezası verilen ve halen tutuklu bulunan TİP Hatay Milletvekili Atalay’ın milletvekilliğinin düşürülmesinin “yok hükmünde” olduğuna ilişkin Anayasa Mahkemesi kararı 1 Ağustos 2024 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanmasına rağmen Atalay’ın milletvekilliği TBMM’de iade edilmedi. 

2024 yılında çoğunluğu muhalefet partileri milletvekilleri hakkında toplam 80 fezleke TBMM’ye gönderildi. En az 3 dernek hakkında kapatma davası görüldü. 1 derneğe kayyum atandı.”