Հենրիկ Մալեան-90
ԾՈՎԻՆԱՐ ԼՈՔՄԱԿԷՕԶԵԱՆ
-Տեսե՞լ ես «Կտոր Մը Երկինք»ը։ Ես զարմացած շրջուեցի, որպէսզի պարզեմ, թէ այդ ո՞վ չի տեսել Մալեանի ֆիլմը։ Դահլիճը լեցուն էր դպրոցականներով։ Նրանց համար ամէն ինչ առջեւում էր. հայկական կինօն, որը մեզ համար աւարտուել էր, նրանք դեռ պիտի բացայայտէին։ Այժմ նրանք եկել էին Ա. Իսահակեանի անուան գրադարան, Հենրիկ Մալեանի 90-ամեակի առիթով…
Թելաւ եւ Մեզրէ
Մալեանը ծնուել էր 1925-ին Թելաւում։ Փոքրիկ քաղաք է Վրաստանում, որը յայտնի դարձաւ որպէս մեծ հայ ռեժիսոր Մալեանի ծննդավայր։
Քաղաք, ուր ամենքը ամենքի մասին գիտեն ամէն ինչ… - այսպէս է նկարագըրել Թելաւը, ինքը Մալեանը իր «Երկխօսութիւն Երրորդի Համար» գրքում։ Գուցէ Մեզրէ քաղաքը Խարբերդի նահանգում իր գաւառական բնոյթով յիշեցնում էր Մալեանին Թելաւը, յամենայնդէպս Վահան Թոթովենցի «Կեանքը Հին Հռովմէական Ճանապարհի Վրայ» վիպակը, որը պատմում էր Թոթովենցի ծննդավայրի մասին, հանգիստ չէր թողնում Մալեանին, բոյն դնելով նրա ռեժիսորական երեւակայութեան մէջ, որտեղ նա արդէն տեսնում էր ֆիլմը իր հերոսներով։ Իսկ հերոսնե՜րը… Դըժ-
ւար թէ ողջ համաշխարհային գրականութեան մէջ գտնենք նման հետաքրքիր կերպարներ, ինչպիսին էին Թոթովենցի հայրն ու մայրը։ Ահա թէ ինչպիսին էր հայրը.
«Մեռնելուց մի ամիս առաջ կանչեց Հիւսնին, միասին ջոկեցին երկար ընկոյզէ տախտակներ։ Եւ հօրս ներկայութեամբ, նրա խստագոյն ցուցմունքների եւ հրահանգների համաձայն՝ Հիւսնը շինեց հօրս դագաղը»…
Իսկ մա՞յրը.
«Մայրս գիտէր, որ հայրս Իսթանպուլում «դոստ» ունի։ Բայց այս մասին մօրս հոգին խաղաղ էր։ Դա բխում էր ո՛չ թէ նրա անտարբերութիւնից դէպի ամուսինը, այլ խորախոր սիրուց։ Սիրելով նրան՝ սիրում էր եւ նրա յանցանքը։
-Էրիկ մարդ է, -ասում էր մայրս, -սիրտը դադար չունի»։
Իսկ հօր մահից յետոյ մայրը ճոխ նուէրներով մի կապոց է ուղղարկում Իսթանպուլ՝ ամուսնու սիրուհուն, ասելով.
-Թող սաղ ըլլէր, հազարը սիրէր։
Անշուշտ որ իւրաքանչիւր ռեժիսոր կ՚երազէր նման կերպարների մասին, բայց… Ի միջիայլոց Հենրիկ Մալեանին յիշելիս, մի կինօգէտ նշեց, որ ռեժիսորը շատ էր սիրում բազմակէտներ եւ խնդրում էր չփոխել դրանք վերջակէտների։ Կարծում եմ, որ պատճառը Մալեանի իսկական ար-ւեստագէտ լինելու մէջ էր, որը որքան էլ չստեղծագործի, այնուամենայնիւ կը համարի, որ լաւագոյնը դեռ առջեւում է…
Ամփոփելով իր 60 տարուայ ապրածը, Մալեանը թուարկում է իր նկարահանած ֆիլմերը, «Նուագախմբի Տղաները», «Եռանկիւնի», «Մենք Ենք, Մեր Սարերը», «Հայրիկը», «Նահապետը», «Կտոր Մը Երկինք», «Մի Կաթիլ Մեղրը», յիշատակում է ինստիտուտի աշխատանքը, իր ստեղծած կինօդերասանի թատրոն–ստուիդան եւ եզրափակում.
«Արդիւնքում՝ հալից ընկած սիրտ, 60 տարեկան հասակն էլ ուսերիս առած, ազգանուան առջեւում թէ վերջում էլ ինչ-որ անբացատրելի տիտղոսներ…
Իսկ սրտիս ու հոգուս շատ գաղտնի անկիւններում մի տխուր, անհերքելի համոզմունք… Ոչինչ, ոչինչ չարեցի… Ափսոս… Ախր կարող էի, կարող էի…
«Կտոր Մը Երկինք» կամ «Ապտակ»
Երբ ասում ենք հայկական կինօ, մենք առաջին հերթին ի նկատի ունենք Հենրիկ Մալեանի կինօն։ Մենք մեծացել ենք նրա ֆիլմերի ներքոյ, որոնց մէջ գտել ենք մեր ինքնութիւնը։ Ֆիլմերից մէկը ստեղծուած է Թոթովենցի «Բաց Կապոյտ Ծաղիկներ» պատմուածքի հիման վրայ։ Սցենարը Մալեանը գրեց արձակագիր Ստեփան Ալաջաջեանի հետ։ Որբ մնացած Թորիկին խնամում է Թուրվանտա Քորոն։ Երբ ամուսնանալու պահն է գալիս, Թուրվանտա Քորոն աղջիկ ուզելու է գնում, բայց սկսած Ֆապրիքաթոռից մինչեւ արտաքնոց մաքրողը, բոլորը հրաժարւում են Թորիկին աղջիկ տալուց՝ փալանճի է, էշ է ասելով։ Վերջապէս, Թորիկը ինքն է աղջիկ բերում տուն եւ կեանքը սկսում է նմանուել բաց կապոյտ ծաղիկների։ Պատմուածքը աւարտւում է Թուրվանտա Քորոյի խրատով, որը նա տալիս է աղջիկ որոնող մայրերին. «Թէ որ աղէկ հարս կ՚ուզէք՝ բոզ բերէք»։ Սա մի «ապտակ» էր, հասցուած գաւառական բարքերին եւ «Կտոր Մը Երկինք» ֆիլմի ռուսական անուանումը հենց «Ապտակ» է։
Վերադառնանք սակայն Իսահակեանի գրադարան։ Մալեանի 90-ամեակի առթիւ գրադարան էր հրաւիրուել Մալեան թատրոնի անձնակազմը։ Իր թատրոնը Մալեանը բացել էր 1980-ին։ Դերասանները կիսուեցին իրենց յուշերով, որի շնորհիւ շատ կարեւոր կէտեր ճշդուեցին։ Ստեղծելով ֆիլմեր, որոնք մտան հայկական կինոյի ոսկէ ֆոնդը, Մալեանն այնուամենայնիւ թատրոնը գերադասում էր կինոյից։ Հետաքրքիր է, որ թատրոնը նա կոչեց կինօդերասանի թատրոն եւ ընտրեց իր դերասաններին հայ մարդ լինելու սկզբունքով։ Մովսէս Ստեփանեանին նա բերեց տրամադիկական թատրոնից, Լեւոն Մելոյեանին՝ սիրողական թատրոնից, Գէորգի Յովակիմեան եւ Սարա Համբարձումեան զոյգին՝ Թիֆլիսի հայկական թատրոնից… Մալեանի թատրոնը իր ներկայացումներով իսկական «ապտակ» հասցրեց թատերական հնամոլութեանը։ Ցաւօք, 1988-ին Հենրիկ Մալեանը կեանքից հեռացաւ, երբ ընդամէնը 62 տարեկան էր… Բայց նրա թատրոնը շարունակեց իր կեանքը արդէն նրա դուստր՝ Նարինէ Մալեանի ղեկավարութեամբ։ Օրերս թատրոնը նշեց իր 35-րդ ամեակը, իսկ դա արդէն առանձին նիւթ է, որի մասին կը խօսենք յաջորդ թիւում…
