Յուշապատումներ Պոլսոյ Պատրիարք Մեսրոպ Բ. Մութաֆեանի Մասին
ՕՔՍԱՆԱ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ
Մեսրոպ Սրբազանը պոլսահայոց յուշապատումներում մնաց որպէս Տիրոջ կողմէ ղրկուած ճշմարիտ հովիւ, շատ շիտակ մարդ, մարդկանց միաւորող, դարձի բերող, Տիրոջ օգնութեամբ եւ իր քարոզներով բժշկող, համայնքի կեանքի մէջ առանձնակի ոգեւորութիւն բերող առաջնորդ մը։
իսթանպուլահայ Ժանէթ Էրթունչ կը պատմէր, թէ ձմրան օր մը ինք խիստ հիւանդացած էր, ոչ մէկ դեղ կ՚օգնէր իրեն... «Մտածեցի՝ ի՞նչ ընեմ։ Մեսրոպ Սրբազանի պատգամին քասէթը հանեցի, լսեցի...անա՜նկ բացուեցայ, անա՜նկ աղէկցայ, ալ չես կրնար երեւակայել, կարծես Աստուած անոր բերանովը խօսէր ըսաւ. լոյսը մութէն բաժնուեցաւ. երկիրը երկինքէն հեռացաւ... Ինծի համար վերը՝ Տէրը, վարը՝ Մեսրոպ Սրբազանը»։
Իսկ Տիգրանուհի Մօր կը պատմէ. «Գիշերը երազիս մէջը մեր եկեղեցիին (Գընալը կղզու Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչը) խորանը եւ ծովը տեսայ. իբր քով քովի են, Մեսրոպ Սրբազանն ալ կը քարոզէ։ Լեցուն ժողովուրդ՝ հիացած իր քարոզը մտիկ կ՚ընէ։ Քարոզած ատենը Մեսրոպ Սրբազանը ձեռքերը կը շարժէ, իսկ ձեռքերուն վրայի բարակ-բարակ երակները իրարու կը միանան, կը սկսին փոսփորի պէս փայլիլ... Վերջը Սրբազանը մօտեցաւ։ Ես ըսի.
-Սրբազա՜ն, սքանչելի էր քարոզնիդ. գիտէ՞ք ձեռքերնիդ ի՜նչպէս կը փայլէին։
-Ինչպէ՞ս, - հարցուց ան։
-Ծովեզերքէն սկսած ձեր ձեռքերը երակ առ երակ արեւու պէս ճառագայթներ սկսան արձակել։
Սրբազանը ըսաւ.
-Ո՛չ, Տիգրանուհի՜, անտեղէն չսկսաւ։ Անիկայ գիտե՞ս ուրկէ սկսաւ։ Ան սկսաւ այն օրէն, երբ ես ձեռնադրուեցայ։
Ու մատս առաւ իր ափին մէջը, շօշափել տուաւ։ Ես զգացի, տեսայ, որ ափին մէջը խաչի ձեւով փոս է եւ մէջն ալ ադամանդի պէս՝ փըռը՜լ-փըռը՜լ փայլուն խաչ...
Արթնցայ որ երազ էր, բայց շա՜տ տպաւորիչ…»։
Մեծ է Մեսրոպ Սրբազանի աւանդը թրքախօս հայերին կամ իրենց հաւատքը մոռցած հայերին հայոց եկեղեցու գիրկը բերելուն մէջ։ Սրբազանը Գընալու կղզու Ս. Լուսաւորիչ եկեղեցիին պարտէզը խաչի ձեւով մարմարեայ մկրտարան մը շինել տուաւ, որպէսզի գաւառէն եկած մեծահասակները, որոնք կ՚ուզեն իրենց նախնիներուն պաշտած կրօնքը վերընդունիլ, ատ մկրտարանին մէջ Քրիստոսի պէս ամբողջ մարմինով կայնած մկրտուի…
«Շաբթուան մէջ երկու անգամ Մեսրոպ Սրբազանը եկեղեցիները թրքերէնով պատգամ կու տայ։ Էրիկ-մարդիկ ալ իրենց գործէն կ՚ելլան եւ դեռ տուն չմտած իրիկուան ժամերգութեան կ՚երթան, մասնաւոր Մեսրոպ Սրբազանին թրքերէն խօսած պատգամները լսելու, քանի որ անոնց մեծ մասը գաւառներէն եկած են եւ հայերէն չէն գիտեր։ Այնպէս որ, զանոնց հայ եկեղեցիին եւ քրիստոնէական հաւատքին կապելու միակ միջոցն է։
Այդ նոյն նպատակին կը ծառայէ նաեւ Պատրիարքարանի լոյս ընծայած «Լրաբեր»ի հայերէն եւ թուրքերէն տեղեկատուն կամ «Ակօս» թերթին թրքերէն բաժինը, որոնք մեր գաւառներէն եկած հայութեան հոգեւոր սնունդ կու տան» - կ՚ըսէր Իսթանպուլահայ Ալպոյաճեան Էլիզը։
Ներմին Ֆընտըք կը պատմէ, որ մինչ Մեսրոպ Սրբազանի գալը Գընալը կղզու Ս. Գր. Լուսաւորիչ եկեղեցի գրեթէ մարդ չէր մտնար, միայն քանի մը ծերուկ տուտուներ կ՚երթային։ Սակայն Սրբազանի գալէն ետքը ամէն բան փոխուեցաւ։ Ան չնայած երիտասարդ էր՝ բարալիկ, նիհարիկ, բայց պոյով-պուսով տղայ մըն էր ու շատ խելացի էր։
Առաջին մէկ օրէն ան փողոցը խաղացող տղաքը կը տեսնայ, կը մօտենայ, բարեւ կու տայ, անունները կը հարցնէ, մէկը՝ Կարօ, միւսն ալ՝ Յակոբ կ՚ըսէ։
- Ուրեմն դուք հայ էք։ Ինչու՞ հայերէն չէք խօսիր։
Տղաքը կ՚ամչնան։ Հայր Սուրբը գլուխնին կը շոյէ, կ՚ըսէ թէ ինչու փողոցը կը խաղան, թող գան, եկեղեցու բակը խաղան։ Փողոցը խաղացող այդ բոլոր տղաքը կը ժողվէ, կը տանի եկեղեցիին բակը, ինք ալ անոնց հետ գնդակ կը խաղայ, պատմութիւններ կը պատմէ, երգեր կը սորվեցնէ, պիսքուի կը հիւրասիրէ, տղոց հետ ծով կ՚երթայ, անոնց հետ ծով կը մտնար, անոնց հետ արեւուն տակը կը պառկէր, կարծես մեծ եղբայրնին ըլլար։
Օր մըն ալ Ներմինի երկու տղաքը կու գան կ՚ըսեն թէ գիտե՞ս, Կիրակի օրը Պատարագ պիտի ըլլայ, մենք ալ եկեղեցու առջեւը պիտի երգենք։ Ներմինն ընտանիքով կ՚երթայ եկեղեցի իր երկու տղային լսելու, մէյմըն ալ ի՜նչ տեսնէ։ Ամէնքն ալ իրենց չոճուխներուն երգելը տեսնալու համար եկեղեցի եկած էին.
«Պզտիկ-պզտիկ չոճուխները դպրաց դասուն երգիչներուն պէս մէջտեղ ելած էին, իրենց վարժապետը՝ Մեսրոպ Մութաֆեան ալ անոնց հետ միասին, հէ՛մ կ՚երգէր, հե՛մ տէ կը պատարագէր։ Աս ձեւով ան մեզ հայկական եկեղեցիին եւ քրիստոնէական հաւատքին կապեց։ Հիմա կը տեսնա՞ս եկեղեցիին մէջի, դուրսի սա բազմութիւնը. անոնց մեծ մասը ան ատենուան թէրպիյէ ըրած տղաքն են։ Ամէն մէկը արդէն կնիկի, չոլուխ-չոճուխի տէր…»։
