Յիշողութեան պարզ փորձ մը

ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ

[email protected]

Մարդկա­յին մտքի կա­րեւոր թե­րացումնե­րէն մէ­կը մո­ռացու­թիւնն է։ Կա­տարեալ փոր­ձանք մըն է ան, որուն բեր­մամբ կը շփո­թինք պա­տահար­նե­րու կա­պակ­ցութիւ­նը ըն­կա­լելու։ Վեր­ջերս լրա­տու կա­յան­ներ հա­ղոր­դե­ցին թէ եգիպ­տա­ցորե­նի նե­րած­ման հա­մար պա­հան­ջո­ւած մաք­սա­յին հար­կե­րը նո­ւազե­ցուած են 30 տո­կոսէն 5 տո­կոսի զեղ­չո­ւելով։ Էս­քի­շեհի­րի հո­ղագործներ կը բո­ղոքէին այս որո­շու­մին դէմ՝ պնդե­լով թէ սնան­կութեան դա­տապար­տո­ւած են, քա­նի որ կա­րող չեն այս զեղ­ջով ներ­մուծո­ւած բեր­քին դէմ մրցակ­ցե­լու։

Ու­ղիղ 45 տա­րիներ առաջ Թուրքիոյ տնտե­սու­թեան նոր ու­ղի մը տա­լու նա­խաձեռ­նութեան բնա­կան հե­տեւանքնե­րը կը տես­նենք այ­սօր։ 1980 թո­ւի 9 Յու­նո­ւարին, Պե­տական Փլա­նաւոր­ման Կազ­մա­կեր­պութիւ­նը ներ­կա­յացուց նոր ծրա­գիր մը։ Առա­ջար­կո­ւած ծրա­գիրը ի հի­մանէ կը փո­խէր երկրի զար­գացման հե­ռան­կա­րը։ Մինչ այդ երկրի տնտե­սական զար­գա­ցու­մը առնջո­ւած էր ճար­տա­րագի­տական յա­ռաջ­դի­մու­թեամբ։

Այս ան­գամ ի պա­տուի էր դրամի շրջա­նառու­թիւնը, ծա­ռայու­թեան ոլոր­տի զար­գա­ցու­մը եւ ապ­րանքնե­րու ազատ նե­րածու­մը։ Առա­ջար­կո­ւած այս կա­նոնը կը սահ­մա­նափա­կէր նաեւ աշ­խա­տավարձքը եւ բա­նուոր դա­սակար­գի մինչ այդ ար­ձա­նագ­րած ձեռքբե­րումնե­րը։

Մա­մու­լի էջե­րէն բա­զում քննա­դատու­թիւններ հնչե­ցին այս առա­ջարկնե­րու դէմ։ Սիւ­նա­կագիր­ներ կը պնդէին թէ նման ծրա­գիրը կա­րելի չէ Թուրքիոյ նման ժո­ղովրդա­վարա­կան սկզբունքնե­րով գոր­ծող պե­տու­թեան մը մէջ իրա­կանաց­նել։ Այս ըսե­լու պա­հուն անոնք կը յու­շէին Պրա­զիլը, ուր կը տի­րէր զի­նուո­րական բռնա­պետու­թիւն։ «Միայն այդ տե­սակ եր­կի­րի մը մէջ կա­րելի է այս ծրա­գիրը գոր­ծադրել» կ՚ըսէին վեր­լուծա­բան­նե­րը։

Այս մտո­րումնե­րու մէջ յան­կարծա­կիօրէն ծա­նօթա­ցանք 12 Սեպ­տեմբեր 1980 թո­ւակա­նի զի­նուո­րական յե­ղափո­խու­թեան հետ։ Հի­մա այ­լեւս ար­գելք չէր մնա­ցած եւ նոր դրու­թիւնը դիւ­րաւ կեան­քի պի­տի կո­չուէր։ Տա­րինե­րու հո­լովոյ­թով վրայ հա­սաւ հա­մաշ­խարհայ­նա­ցում կո­չուած սար­սա­փելի խնդի­րը, որ ամ­բողջ աշ­խարհին կը ներ­կա­յացո­ւէր որ­պէս զար­գացման նոր հնարք։ Միւս կող­մէ ար­դէն վա­ղուց փուլ եկած էր Խորհրդա­յին Միու­թիւնը եւ Հա­մաշ­խարհա­յին ֆի­նան­սը բո­լորո­վին սան­ձարձակ կեր­պով տի­րացաւ աշ­խարհի նոր հա­մակարգ ըլ­լա­լով ներ­կա­յացո­ւած այժմու դրու­թեան։ Մար­դիկ տա­կաւին չէին գի­տակ­ցած թէ ինչպի­սի չա­րագոր­ծութեան մը հետ դէմ­հանդի­ման կը գտնո­ւին։ Տա­րինե­րու հո­լովոյ­թով ամ­բողջ աշ­խարհի վրայ աշ­խա­տող դա­սակար­գը օրըս­տօ­րէ սնան­կա­ցաւ եւ մին­չեւ այ­սօր ալ դժուար է կար­ծել թէ կը գի­տակ­ցին գլխուն եկած աղէ­տի պատ­ճառնե­րը ըն­կա­լելու։ Հա­մաշ­խարհա­յին խաբ­կանք մըն է այս, որուն հե­ղինա­կը այ­սօ­րուայ իշ­խա­նու­թիւնը չէ։ Ան միայն գոր­ծա­դիր տնօ­րէնն է հա­մաշ­խարհա­յին մասշ­տա­բով կե­ղեք­ման այս ծրագ­րին։ Զար­գա­ցած եր­կիրներ եւս ան­կա­րող են հա­մաշ­խարհա­յին ֆի­նան­սի ձե­ւաւո­րած այս կո­ղոպու­տին դի­մաց։ Ճիշդ է, որ արեւմտեան եր­կիրնե­րու մէջ մեր­թ ընդ մերթ կը բարձրա­նան տի­րող անար­դա­րու­թեան դէմ բո­ղոք յայտնող ձայ­ներ, բայց նոյնն է անոնք եւս դա­սալիք եղած են այս մեծ պար­տութեան դի­մաց։ Այս ալ ու­նի իր հրա­մայա­կան­նե­րը։ Ինչպէ՞ս եղաւ որ ձեռքբե­րումնե­րը պաշտպա­նելու խնդրին մէջ կա­րեւոր աւան­դութիւն մը ու­նե­ցող Եւ­րո­պայի աշ­խա­տու­նակ տար­րը լռու­թեան մատ­նո­ւեցաւ եւ զրկո­ւեցաւ իր իրա­ւունքնե­րը պաշտպա­նելու կա­րողու­թե­նէն։ Այս ալ ու­նի իր ար­ժա­նի բա­ցատ­րութիւ­նը, որ տեղ գտած է մեզ­մէ իւ­րա­քան­չիւրի գրպան­նե­րուն մէջ։ Այդ ան­մեղ երե­ւոյ­թով փոր­ձանքի անունն է «քրե­տի քարտ» կո­չուա­ծը, որ բո­լորիս կ՚ապա­հովէ գրպա­նի պա­րու­նա­կէն աւե­լին ծախ­սե­լու ահ­ռե­լի հանգստու­թիւնը։ Այ­սօր մար­դիկ առար­կութեան ամէն փոր­ձին իրենց մոր­թին վրայ կը զգան գոր­ծա­զուրկ մնա­լու սպառ­նա­լիքը։ Այդ սպառ­նա­լիքը ահա­ւասիկ կա­րելի եղաւ այդ ան­մեղ թո­ւացող քար­տե­րու մի­ջոցաւ։

Նոյ­նիսկ այ­սօր գոր­ծող կա­ռավա­րու­թիւնը յա­ւելեալ հար­կեր պա­հան­ջե­լու հա­մար չա­փանիշ կը հա­մարէ այդ քար­տե­րու գնման կա­րողու­թիւնը։ Այժմ մար­դիկ կը փու­թան դրա­մատու­ներ, պա­հան­ջե­լով որ զեղ­չո­ւի իրենց քար­տի հա­մար սահ­մա­նուած կա­րողու­թիւնը, որ­պէսզի ձեր­բա­զատո­ւին յա­ւելեալ հար­կեր մու­ծե­լու պար­տադրան­քէն։ Պա­տահա­կան չէ որ Նո­պելեան մրցա­նակի սահ­մա­նուած գի­տու­թեան դաշ­տե­րէն մէկն ալ տնտե­սագի­տու­թիւնն է։ Այդ գի­տու­թիւնը ափ­սոս որ ներ­կա­յիս կը գոր­ծէ հա­մաշ­խարհա­յին ֆի­նան­սի նպաս­տող նո­րանոր մի­ջոց­ներ յայտնա­բերե­լու հա­մար։ Վեր­ջա­պէս գի­տու­թեան այդ ճիւղն է, որ պի­տի գո­յաց­նէ այս անե­լէն դուրս գա­լու եղա­նակը, սա­կայն գի­տենք նաեւ թէ գի­տու­թիւնը եթէ իր կող­քին չու­նի ռազ­մա­կան կա­րողու­թիւն ինքնին ոչինչ կը նշա­նակէ։

Եւ վեր­ջա­պէս պար­տինք յի­շել որ հա­մակար­գը այս նոր դրու­թիւնը կեան­քի կո­չեց զէն­քի բռնու­թեամբ։