Herkesin bildiği korkunç sır

BANU YILDIRAN GENÇ

Thomas Hobbes'un ve Paul Auster'ın ‘Leviathan'larından sonra Türkçeye kazandırılmakta oldukça geç kalınmış üçüncü bir ‘Leviathan'la karşı karşıyayız. Fransa'da büyümüş, genellikle Fransızca yazan Amerikalı Julien Green'in en ünlü romanlarından biri olan ‘Leviathan’ Everest Yayınları tarafından yayımlandı. Edebiyatta ve felsefede sıkça karşılaştığımız bu ad, Tevrat'ta geçen ve sürekli büyüyerek kendi ağırlığı altında ezildiği rivayet edilen bir canavar ki daha romanı okurken yazarın oldukça uygun bir ad bulduğunu düşünmek mümkün.

İlk bölümlerde Paris yakınlarındaki küçük kasabalar, Lorges ve Chanteilless'deki sıkıcı, dedikodularla dolu, fakir yaşamlar göz gönüne serilir. Her şey tekdüzedir: Hafta içi çalışmakla geçen günler, pazar günü nehir kenarında ailecek yapılan yürüyüşler, herkesin birbirini tanımasından dolayı renksiz hayatlar... Romanın ana karakteri Paul Guéret kasabaya yeni taşınmış bir ‘yabancı’dır.

‘Yabancı’nın aşkı

Guéret, karısından nefret eden, mutsuz, kasabadaki tek burjuva ailenin çocuğuna özel ders veren bir Fransızca öğretmenidir. Saplantılı bir biçimde âşık olduğu çamaşırcı güzel Angèle'le ilgili kurduğu hayaller bile mutlu olmasını sağlayamaz; parasızlığın getirdiği kompleksin büyümesi ve şiddete meyli romanda oldukça başarılı bir biçimde işlenir ve olaylar heyecanlı bir biçimde düğümlenir.

Dışarıdan oldukça sakin görünen bu taşra kasabasının içine girdikçe yaşanan çirkinlikler bir bir ortaya çıkacaktır. Kasaba eşrafından her bir erkeğe ayrı ayrı pazarlanan genç ve güzel Angèle'in trajedisi romanın temelini oluşturan sacayağından ilkidir. Angèle, teyze dediği ve çocukluktan itibaren kendisiyle “ilgilenen” Madam Londe tarafından kullanılmaktadır. Yaşadığı bu hayattan kaçmayı istemesi için ilk kıvılcımı ise Paul Guéret ateşler çünkü Angèle o güne dek hiçbir erkeğin kendisine böylesine âşık olduğunu görmemiştir.

Olaylar ilerledikçe anlarız ki kasabadaki bu tezgâhtan herkesin haberi vardır, Angèle'le birlikte olan bütün erkekler -borç öder gibi- Madam Londe'un lokantasında bir arada yemek yemekte ve hiçbir şey bilmiyormuş gibi yapmaktadırlar. Yine Angèle'in gitmesi ihtimaline karşılık yedekte tutulan on üç yaşındaki Fernande birkaç müşteriye deneme amaçlı gönderilmiş ve kimse “Hayır, bu daha çocuk!” dememiştir. Alışkın olduğumuz üzere herkes üç maymunu oynamaktadır.

Sacayağının ikincisi Madam Grosgeorge'dur. Guéret'in ders verdiği çocuğun annesi olan bu burjuva kadın oldukça burnu havada ve sert biridir. Oysa Madam Grosgeorge'un bu kadar sert olmasının sebebi mutsuzluğudur; istemeden yaptığı evlilik, zenginliğin verdiği tutsaklık, hepsi onda ayrı bir nefret uyandırmaktadır. Mutsuz ve tatminsiz insanların daha uzaktan birbirlerini tanımaları gibi, Madan Grosgeorge da bir süre sonra Guéret'e farklı bir gözle bakmaya başlar. Bir türlü mutlu olmayı becerememesi, çocuğunu bile sevememesi romanda uzun uzun açıklanır.

Kadın karakterlerdeki sorun

Romanın bölümlerinin birçoğu kadın karakerleri anlatmak üzere kurulmuş. Bir okur olarak bazen yazarın benimsediği bu tutumdan rahatsız olduğumu söyleyebilirim. Tabii ki yetmiş-seksen yıllık bir romandan feminist bir hassasiyet beklenmez ama ama Julien Green'in tek bir iyi kadın karakter yaratmadığı da ortada. Guéret'in romanın en masum karakterlerinden biri olan karısı için düşündüklerinden bazı satırlar: “Bu kadının hiçbir şeyinden hoşlanmamıştı, ne yüzünden ne vücudundan ne de aşkından. (...) Kuşkusuz bir zamanlar güzeldi karısı; kaygıların çökerttiği o duru yüzü ve işlerin yıprattığı o taze ve beyaz vücudu hâlâ hatırlıyordu. Çekiciliğini çabuk kaybedeceği, çirkin ve sıkıcı bir kadın haline gelmesi için altı yıllık bir sürenin yeterli olacağı konusunda birileri onu uyarmalıydı.” Öte yandan bir aşka kadın karakter Madam Grosgeorge ise bırakın iyiliği, kendi çocuğundan bile nefret edecek, ona vurmaktan zevk alacak kadar kötü biri olarak betimlenir.

Sacayağının sonuncusu olan erkek kahraman Paul Guéret ise karakterinin derinliği tam olarak oluşturulamamış, neyi niye yaptığını anlamanın pek mümkün olmadığı biri. Anlatıcının Guéret'in davranışlarına sürekli bir haklılık bulma çabası, yarattığı vahşetin farkında değilmişçesine yüzünü dağıttığı kızın hâlâ onun iyiliğini istemesi, içinde en ufak bir olumlu duygu kırıntısı taşımamasıyla okura tanıtılan Madam Grosgeorge'un durduk yere Guéret'e âşık olması romanın en havada kalan bölümleri olmuş. Oldukça başarılı bir biçimde düğümlenen olayların sonuca ilerlemesi biraz aceleye getirilmiş gibi.

‘Karanlık Yolculuk’ adıyla beyazperdeye de uyarlanmış ve oldukça popüler olmuş bu romanın, taşra kasabalarının içyüzünü, insan doğasını açıklıkla anlatma çabasıyla ve 1900'lerin başının Fransa'sına gerçekçi bir ayna tutmasıyla okunmaya değer olduğunu söyleyebiliriz.