Hemşinlilerin anadilinde eğitim mücadelesi
Huriye Şahin, kendini ‘Hamşenli Ermeni’ olarak tanımlayan, Artvin Hopa doğumlu bir araştırmacı, yazar ve aktivist. Şahin’in ‘Asimilasyon Politikası Dilleri Nasıl Yok Ediyor: Özel Olarak, Ermeni Tarihi ve Hamşen (Hemşin) Ermenileri’ başlıklı kitabı Yoldakitap Yayınları’ndan çıktı. Huriye Şahin’le tarih boyunca Hemşin ve Hemşinli Ermenilerin yaşadıklarıyla ilgili konuştuk.
Huriye Şahin, her şeyden önce Ermenicesi ‘Hamşen’ olan ve asimilasyon politikaları sonucu adı ‘Hemşin’e dönüştürülen bölgenin coğrafi sınırlarını çizerek söze başlıyor. “Bugünkü Rize, Hemşin,Çamlıhemşin ve Pazar, aslında Hamşen bölgesidir. Ama Hamşenliler sadece buralarda yaşamadılar. Bir Ermeni boyu olan Hamşetsiler, yani Hemşinliler, Artvin’in Hopa ve Borçka ilçelerinde de yaşıyorlardı. Yüzyıllarca süren baskı ve asimilasyon politikaları sonucunda, günümüzde Adapazarı’ndan İstanbul’a, Ankara’dan İzmir’e Türkiye’nin dört bir yanında Hemşinliler yaşıyor.”
Diaspora oluşumu
Huriye Şahin, Türkiye dışındaki Hemşinlilere de şu sözlerle dikkat çekiyor:“ “Bugünkü Abhazya’da 1700’lerde Hamşetsilere yönelik Osmanlı katliamlarından kaçan pek çok Hemşinli yaşıyor. Bunların bir bölümü de tarih içinde Ermenistan’a geçtiler. Bugün Ermenistan’da ‘Hamşet’in Sesi’ diye bir gazete çıkıyor. Gürcistan’ın Batum şehrinde de Müslümanlaşmış beş Hemşinli köyü bulunuyor Bu beş köyün ahalisi, Stalin döneminde Kazakistan’a ve Kırgızistan’a sürülmüşlerdi. Daha sonra yeniden Abhazya ve Gürcistan’a döndüler. Ayrıca ABD ve Avrupa’da da Hemşinliler var. Bunların henüz başlangıç aşamasında olan örgütlenme çabaları da var, ancak Türkiye ve Kafkasya’daki Hemşinlilerle henüz bağları yok. Dolaysıyla Avrupa ve ABD’ de bir Hemşinli Diasporası’ ndan söz etmemiz henüz mümkün değil. Huriye Şahin, yeni çıkan kitabının yanı sıra ‘Hamşetsu Gor’ (Hemşin İmecesi) adlı bir de dergi çıkarıyor. Dergiyi de Hemşin ve Hopa’da dağıtıyor. ‘Hamşetsu Gor’ da yer alan pek çok bilgiyi de Rize, Hemşin ve Hopa’ da yaşayan Hemşinlilerden ediniyor. “Hemşinlilerle ilgili coğrafyayı köy köy dolaştım, şu ana kadar hiç olumsuz bir tepkiyle karşılaşmadım. Kitabımda ve dergide yer alan bilgilerin çoğu,
Hemşinlilerin yaşadığı köylerden derlediğim bilgilerle oluştu.”Hemşinlilerin tarihlerine ve kimliklerine karşı duyarlı insanlar olduklarına dikkat çeken Huriye Şahin, kendi ailesinden örnek veriyor:“Dedemler asimilasyon kurbanı olmalarına rağmen, kendi kimlikleri konusunda hassaslardı. Benim Hemşin ve Ermeni kimliği konusunda duyarlı olmamın nedeni de dedemden duyduklarımdır. 1915’te Artvin’ de Ermeni Soykırımı’nı nasıl olduğunu bize dedelerimiz anlattı. Artvin’ in Ardanuç ilçesi yakınlarında bir kayalık vardır. Yaylaya çıkarken, her oradan geçişimizde dedem arabadan inip, “Ermenileri bu kayalıktan aşağıya döküp, yok ettiler” derdi.
Hemşinlilerin, kendi içlerinde Ermeni olup olmadığını her zaman tartıştıklarını belirten Huriye Şahin, “Hemşinliler, son yıllarda kimliklerini daha rahat ifade ediyorlar. Özellikle dil konusunda çok hassaslar. MHP’li olanlar bile Hemşin Ermenicesi konuşur ve diline karşı çok hassastırlar; ‘Türküz’ der ama Hemşincekonuşurlar. Hemşinli kimliğinin yok olmamasının nedeni de bu dil hassasiyetidir” diyor.
Anadilinde eğitim
Ancak, Hemşinlilerin çok hassas oldukları Hemşince, bugün ciddi bir sorunla karşı karşıya. Şahin bu sorunu şöyle anlatıyor: “Hemşinlilerin anadilinde eğitim sorunu var. Henüz anadilde eğitim için başvurmadık, çünkü bunun için elimizde henüz yazılı materyal yok.”Şahin, hem ‘Hamşetsu Gor’ dergisinin, hem de çıkardığı kitabın anadilde eğitim için gerekli yazılı materyal için bir ön çalışma niteliğinde olduğunu belirtiyor. Hemşinlilerle aynı bölgelerde yaşayan Lazların anadilinde eğitim konusunda ciddi bir materyal birikimine sahip olduklarına dikkat çeken Şahin, “Biz dilimizi gündelik hayatta yaşatıyoruz, ama bizim konuştuğumuz dil, klasik Ermenice. Ermenistan’da ya da Rusya’da konuşulan Ermeniceden farklı özellikler taşıyor. Dolayısıyla anadilde eğitim için gerekli materyali kendimiz üretmek zorundayız. Yazılı materyal oluşturabilmek için ‘Hamşetsi Gor’ u çıkardık. Ama bazı Hemşinli arkadaşlar, Hemşinli kimliğinin Ermenilikle ilişkilendirilmesinden rahatsız oluyorlar. Buna gerekçe olarak da Hemşinlilerin Müslüman olmalarını gösteriyorlar. Oysa, gerçek çok farklı.”
Din değil dil
Hemşinliler bağlamında ‘Müslümanlaştırılmış Ermeniler’ konusuna da değinen Şahin, şöyle devam ediyor: “Dünyada dil birliği olup da din birliği olmayan başka topluluklar da var. Mesela Araplar. Dinle etnik kökeni, birbirine karıştırmamak gerekir. Nasıl farklı Hıristiyan mezheplerinden Ermeniler varsa, Hıristiyan olmayan Ermeniler de var. ‘Müslüman Ermeni olmaz’ demek, doğru ve bilimsel bir yaklaşım değil. Biz bu handikapı aşmak zorundayız. Ermeniler ve Hemşinliler olarak dinimizi değil, dilimizi öne çıkarmak zorundayız.”Huriye Şahin’ in tüm Ermenilere ve Hemşinlilere bir de somut önerisi var: “Önümüzdeki dönemde vakit geçirmeden, iyi hazırlanılmışve geniş kapsamlı bir ‘Hemşinliler konferansı’ yaparak tüm sorunlarımızı açık bir şekilde tartışmalıyız.”
