Hemşinliler kültür elçisini yitirdi
Vardanyan’la, 2005 yılında arkadaşlarımla birlikte çıkardığımız ‘Vova- Hamşetsu xağ/Hemşin ezgileri’ albümü vesilesi ile Diran Lokmagözyan vasıtasıyla tanışmıştık. Vardanyan o tarihlerde büyük bir emekle neredeyse tek başına aylık ‘Tsayn Hamşenagan’ (Hemşinlilerin Sesi) gazetesini çıkarıyordu. Tanışmamızdan önce Vova albümündeki şarkılara dair değerlendirmelerine Tsayn Hamşenagan’da yer vermişti. Tanıştıktan sonra Vova albümündeki şarkılar ve Hemşin dili ve kültürü üzerine uzun uzun yazıştık.
2008 yılında Naregatsi Art Enstitüsü’nün daveti ile konser vermek üzere Yerevan'a gittiğimizde Sergey Vardanyan ile yüzyüze görüşme imkanımız oldu. Birlikte olduğumuz o hafta hayatımın en duygu yoğunluklu dönemlerinden biri oldu. Sergey, Ayşenur Kolivar’ı ve bizi evinde misafir etti. Sonraki yıllarda Hemşin çalışmalarına yoğunlaşan akademisyen Lusine Sahakyan ile de onun sayesinde tanıştık. O günden sonra dostluğumuz gelişerek devam etti.
Yaylada karşılama
2010 ve 2011 yıllarında iki yıl üst üste Türkiye'de misafirimiz oldu Vardanyan ve Sahakyan. İlk yıl Posof'dan Türkiye'ye giriş yaptılar, Hopa Hemşinlilerinin yaylası Bilbilan'da karşıladık kendilerini. Oradan Artvin üzerinden Karadeniz sahilinde Kemalpaşa’da aile ocağımızda misafir ettik. Kemalpaşa'da bize İstanbul'dan dostlarımız Seta ve Pakrat Estukyan da katıldılar. Sonrasında pandemide yitirdiğimiz Hemşinli dostumuz gazeteci yazar sevgili Adnan Genç'in rehberliğinde Hemşin ve Çamlıhemşin’i gezdik. Ayder’i, Hemşin’in konaklarını, vadilerini, Zilkale’yi gördük.
Bu onların Hemşin coğrafyasına ilk seyahatleri, Türkiye’deki Hemşinlilerle ilk temaslarıydı. Duygu dolu anlardı. Ertesi yıl geldiklerinde Gito yaylasında konakladık, Ambarlı ve Çat yaylaları ile Elevit köyünü gezdik. Elevit köyünde Surp Xaçikor manastırının kalıntılarını ziyaret ettik.
Daha sonra Kaçkar dağlarının güney eteklerinde 1915 yılına kadar önemli bir Ermeni yerleşim yeri olan Xodorcur/Hodorçur’a (İspir Sırakonaklar) gittik. Xodorcur’da şimdi cami olarak kullanılan kiliseyi gezdik. Evlerin duvarlarında kullanılmış taşlardaki Ermeni alfabesi ile yazılmış yazıları hüzünle fotoğrafladılar. Sergey, sonraki yıllarda da Türkiye'ye, Artvin ve Rize'deki Hemşin bölgelerine ziyaretlerde bulundu, yeni dostluklar arkadaşlıklar edindi, araştırmalarını sürdürdü.
Titiz bir araştırmacı
Vardanyan, çalışmalarının kültürel ve tarihsel kıymetini bilen, son derece özenli, dikkatli, titiz ve etik ilkelere bağlı bir araştırmacıydı. Bulduğu her bilgi ve belgeyi kaydeder, arşivler, Hemşince bir kelimenin, bir deyimin telaffuzunu, anlamını, bağlamını defalarca sorar, mümkünse farklı kişi ve kaynaklardan teyit ederdi. Detaylar ve farklılıklar önemliydi onun için. Hemşin tarihini, Hemşinlilerin etnik ve kültürel geçmişini ve bu kültürün özgünlüğünü iyi bilir, kestirme yargılara ve kolaycılığa kaçmadan adeta bir kuyumcu titizliği ile Hemşin dili ve kültürü üzerine çalışırdı.
Öyle ki; Vova albümünde yer alan ‘Asa Ander Asa’ (Söyle Garip Söyle) adlı anonim eserin, kendisinin kayıt altına aldığı sözlerden farklı sözler de içerdiğini fark etmiş, bu sözlerin kendisinin bilmediği anonim sözler mi, yoksa benim düzenleme amaçlı ilavelerim mi olduğunu dahi sormuştu. Yine aynı dönemde yeni albüm için hazırlık yaparken ‘Ali Aşun Kuka’ (Yine Güz Gelir) adlı anonim eserin eksik olan dörtlükleri için imdadıma yetişen de Sergey axparigimizdi.
Aradığım anonim dörtlükler; Sergey'in Kazakistan Hemşinlilerinden edindiği, Kazakistan’daki Hemşinlilerden birinin Hopa Çavuşlu köyündeki akrabalarını ziyaretinde hep beraber söyleyip kaydettikleri hatıra bir kasette karşıma çıkmıştı. Ayşenur Kolivar'ın seslendirdiği çok sevilen ‘Nor Hars Ellim İnşallah’ adlı eser de yine Sergey’in Kazakistan Hemşinlilerinden derleyip bize ulaştırdığı bir ezgidir.
Sergey Vardanyan, adeta Hemşinlilerin Yerevan’daki kültür elçisi gibi, Hemşin dili ve kültürü ile ilgili her türlü bilgiyi, yayını, müzik albümlerini takip eder, onları Ermenistan kamuoyu ile paylaşırdı. Radyo ve TV programlarında Hemşin ezgilerini tek tek tanıtır Ermeniceleri üzerinden analiz ederdi. Hemşin dil ve kültürünün belgelenmesi, Ermenistan’da tanıtılması ve sevilmesi, Hemşin ezgilerinin Ermeni müzisyenlerce seslendirilmesinde sevgili Sergey Vardanyan'ın çok önemli katkıları vardır.
Saygı ve özlemle yad ediyorum.
