Հազարան Բլբուլը
ՕՔՍԱՆԱ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ
Հազարան Բլբուլը մի երազային հաւք է, թռչուն որ իրագործում է երազանքները, հրաշածին դիցային էակ, որ ներդաշնակութիւն ու զարթօնք է բերում իր նուագով։ Նրա մասին յուշեր են պահպանուած զանազան մշակոյթներում։ Իսկ աւելի լայն առումով հրաշք թռչունների մասին առասպելները կարելի է գտնել մոլորակիս ամէն անկիւնում։ Յիշենք Հազարան Բլբուլին ամենամօտ կանգնած սլաւոնական Հուր-հաւքին, որ թեւեր ունի հրէ եւ առկայծում է ոսկեշող ու արծաթափայլ լոյսով, յունաեգիպտական Փիւնիկին, որ յառնում է կրակից ու կրակի մէջ էլ մոխրանում, երջանկութիւն բերող բիւզանդական Ալքոնոսթին, իրանական վիթխարի Սիմուրգին, որ կանխասացութեան հանճարն ունի ու իր էութեան մէջ է պարունակում ե՛ւ բարին, ե՛ւ չարը։ Իմաստասէր սուֆիների համար Սիմուրգը խորհրդանշում էր Կատարեալ Մարդուն, ով Աստուածային Էութեան խորհուրդն էր ճանաչել, եւ ում, ինչպէս Սիմուրգ հաւքին, հնարաւոր չէր տեսնել։ Հիշենք վեդաներն ու աստուածային Օրէնքն աւետող Համայունին, արեւային սկիզբն ու յարութիւնը խորհրդանշող եգիպտական Բեննուին, չինական բոցավառ Ֆէն-Խուանին… Եւ դառնանք Հազարան Բլբուլին... Ապրում է նա հեռու-հեռու՝ եօթ սար ու ձոր այն կողմ գտնուող երկրում՝ «Այլ» աշխարհում։ Թառում է Կենաց Ծառին եւ սնւում նրա պտուղներով, որ յաճախ որպէս խնձոր է յիշւում։ Իր երգով նա առողջացնում ու ապաքինում է կարիքաւորներին, գարուն ու ծաղկունք բերում բնութեանը եւ երջանկութիւն աշխարհին։ Հազարան Բլբուլը կամ Զաղի Հաւքը լուսաշող էակ է, նրա փետուրների լոյսը ունակ է սփռելու ամէնից խաւար մթութիւնը եւ նոյնիսկ կուրացնելու մարդու աչքը։ Նա Արեւի պատգամաբերն է՝ արեւածին ու արեւասկիզբ էութեամբ։ Իր հետ աշխարհ է ներբերում լոյսն ու սէրը, նորոգում աւերը։ Հրաշապատում հեքիաթներում այս երազային հաւքը հեքիաթի հերոսների փնտռտուքի առարկան է, որին ունակ է հասնելու միայն բարի ու ազնիւ սիրտ ունեցողը։ Նրան գտնելու ուղին խրթին է՝ լի այլեւայլ փորձութիւններով։ Նրան հասնողը արժանի է բացարձակ երջանկութեան ու կատարելութեան, նման հերոսը ստանում է անասելի զօրութիւն ու յաջողութիւն։
Ահա ինչու վաղեմի ժամանակներում՝ անցած գնացած օրերից մէկում, թագաւորի որդիք ճամբայ են ընկնում՝ գտնելու Հազարան Հաւքին…
Արքան տխուր էր. հենց նոր այգեպանը յայտնել էր վշտալի լուրը։ Թագաւորը մի այգի ունէր, այգու մէջը՝ մի ծառ, ծառը երեք հատիկ պտուղ ունէր՝ երեք կենարար ու երիտասարդութիւն պարգեւող խնձոր։ Այսօր, երբ այգեպանը մշակում էր այգին, մի ալեւոր մօտեցաւ ու ողորմութիւն խնդրեց։ Այգեպանն էլ, բարի մարդ, ասաց, թէ՝ «ափու ճան ինչ-որ կ՚ուզես այգու բարիքներից, ասա՛, քաղեմ տամ»։ Ալեւորի աչքը խնձորներից մէկին կպաւ, սիրտը խնձոր ուզեց։ Բայց այգեպանը չէր կարող խնձորը նրան տալ, խնդրեց այգու ցանկացած ուրիշ պտուղ ցանկանայ, կու տայ, սակայն ալեւորը հաստատուն էր։ Այդժամ այգեպանը մերժեց ալեւորի ցանկութիւնը։ Էս հալիւոր մարդն էլ ասաց՝ «դէ որ այդպէս է, ես անիծում եմ այգին էլ, ծառն էլ, ծառի վրի խնձորներն էլ՝ թող թօշնեն, թառամեն, ամա էնպէս թառամեն, որ էլ ետ չգան, խնձորներն էնպէս փտեն, որ այլեւս ոչ ոք դրանք ճաշակի»։ Անէծքը կատարւում է։ Այգեպանի հարցին, թէ ինչ պիտի անեն, որ նորից կանաչի, ալեւորը պատասխանում է, թէ մինչեւ Հազարան Բլբուլին չբերեն ու նա չերգի, ծառը չի կանաչի։ Թագաւորն էլ ապրած կենայ, երեք տղայ է ունենում։ Սրանք, որ տեսնում են՝ թագաւորը մտամոլոր է դարձել, գալիս են ասում, թէ իրենք կը գնան կը բերեն։ Միայն թէ կրտսեր տղան, այս ամէնի մասին տեղեակ չէր լինում։ Գալիս է տուն, մայրը հաց է տալիս, տեսնում է եղբայրները չկան, զարմանում է։ Մայրը բացատրում է, թէ «բա այ տղայ, վրադ խաբար չկայ, արդէն վեցերորդ օրն է, ախպրտիքդ գնացել են Հազարան Բլբուլի ետեւից»։ Կրտսեր եղբայրը, առանց երկար բարակ մտածելու, որոշում է գնալ եղբայրներին օգնութեան։ Վեր է կենում, գնում ախոռը, ձեռքը որ մի ձիու թամբին դնում է, այդ ձին գետնին է ընկնում։ Վերջը մի նիհար-միհար քուռակի վրայ է դնում, չի ընկնում։ Ախոռապետին հրամանք է տալիս, թէ՝ օրը երեք անգամ լողացրու ու ժամը մէկ մի փութ չամիչ տուր, թո՛ղ ուտի։ Երեք օր անց, քուռակը մեծանում է, մի առոյգ ձի է դառնում. Ալօ-Դինոն ճամբայ է ընկնում եղբայրներին հասնելու։
Գնում հասնում է եղբայրներին։ Աւագ եղբայրը, որ տեսնում է, բարկանում է, թէ «ինչու համար ես եկել, գործին կը խանգարես, մեզ էլ, քեզ էլ կը խայտառակես», - ասում է ու մի ապտակ հասցնում նրան։ Միջնեկ եղբայրն էլ ուրախանում է՝ թող մնայ ու մեր ձիերին նայի, մեզ թէյ հիւրասիրի։ Այսպէս երեքով գնում են մի ճամբաբաժնի են հասնում, ճամբաբաժնի մօտը մի ալեւոր մարդ է նստած լինում։ Հալիւորը պատմում է, որ երեք արահետներից մէկը Թիֆլիս է տանում, յաջորդը՝ Երեւան, ամա երրորդ արահետով գնացողը ետ չի դառնայ՝ կիտէն-կէլմէզի ուղին է։ Ալօ-Դինոն դառնում է աւագ եղբայրներին, ասում է՝ դուք անվնաս ճամբէքով գնացէք, իսկ ես կիտէն-կէլմէզի ճամբով կ՚երթամ։ Եղբայրներն ուրախանում են, թէ ինչ լաւ է՝ եւ իրենք ապահով կը լինեն, եւ՛ այս գիժ եղբօրից կը պրծնեն. թող գնայ ու կորչի։
Իսկ թէ կորչո՞ւմ է Ալօ Դինոն, թէ՝ ոչ, կիմանանք յաջորդիւ։ Պիտի կարծեմ, թէ Ամանորին ընդառաջ մի այլ տեսակ ցնծութեամբ կարելի է տարուել, դիւթուել մեր հրաշալի հեքիաթներով ու գուցէ այսպէս ճամբորդել՝ բացայայտելու ու մեր աշխարհ ներբերելու հրաշքը։ Այս օրերին, երբ աշխարհն այլեւս տակնուվրայ է եղել, երբ քաօսն ու ավերը աւելի ու աւելի են աճում, մենք էլ զօրանանք ոգով ու կարողանանք գտնել այն Հազարան Բլբուլին, որ ներդաշնակութիւն ու նորոգում կը բերի՝ ի լոյս աշխարհին…
