Հասկցողին Մին, Չհասկցողին՝ Հազար Ու Մին
ՍԵՒԱՆ ՏԷՅԻՐՄԵՆՃԵԱՆ
Նախաձեռնարկ մարմինը ոչինչ կրցաւ նախաձեռնել փաստօրէն։ Եթէ անշուշտ նախաձեռնութիւն մը չնկատուի այն ընտրութիւնը, որ 3 թեկնածուներով պիտի իրականանայ, հակառակ 12-ի։ Անկասկած մեծ յաջողութիւն մըն է ասիկա, դիւրին չէ վերջապէս 12-ը կոտորակել եւ հասցնել 3-ի։ Նախագահ Էրտողան հաւանաբար յառաջիկայ ընտրութեան դիմէ Նախաձեռնարկ մարմինի օժանդակութեան՝ իր հաւանական մրցակիցներուն քանակը նուազեցնելու համար։
Անցեալ երկու շաբաթներուն քանի մը անգամ գրեցինք այս նիւթին շուրջ, ջանալով մանրամասն, պատմական փաստերով, ինչպէս նաեւ անցեալի ընկալումներուն լոյսին տակ բացատրել, պատմել, թէ ինչ կը նշանակէ «պատրիարքութեան յատկացեալ եպիսկոպոսաց դաս» արտայայտութիւնը։ Գրեցինք նաեւ 1990-ին հանգուցեալ Սարգիս Ճինօղլուի գլխաւորած Նախաձեռնարկ մարմինին՝ կուսակալութենէն հասած կանոնագրութեան դէմ կատարած բողոքին մասին։ Այս բոլորը թրքերէնով էին, քանի որ մտածեցինք, որ նախաձեռնարկները կամ զիրենք այդ պաշտօնին կոչած թաղականները, ինչո՞ւ չէ նաեւ հոգեւորականներէն ոմանք, հայերէն կարդալու վարժութիւն չունենալնուն՝ թրքերէնով աւելի դիւրին կ՚ըլլայ իրենց հասնիլ, բաներ մը բացատրել, պատմել, ոգեշնչել, զօրակցիլ իրենց։ Քանի որ ենթադրած էինք, որ նախարարութենէն հասած ընտրական կանոնագրութեան խնդրոյ առարկայ յօդուածը անցանկալի պալար մըն է, որմէ իրենք եւս պիտի ուզէին ազատիլ։ Անցած օրերը ցոյց տուին, որ մեր ենթադրութիւնը սխալ է եւ իրենց ուզածն ալ ի սկզբանէ ճի՛շդ ասիկա եղած է արդէն։ Այսինքն, ընտրութիւնը կայացնել Պոլիս բնակող երկու եպիսկոպոսներուն մասնակցութեամբ. իրենց հոգը անգամ չէ եղած անցեալին ձեռք բերուած իրաւունքները։ Ոմանց անձնական հաշիւները, անհատական դիրքի պահպանութիւնը գերակայ շահ եղած է, քան համայնքին դարաւոր իրաւունքները։ Հետեւաբար, թրքերէն ալ գրուի, հայերէն ալ գրուի՝ նոյնն է. ինչպէս կ՚ըսէ հայկական առածը՝ հասկցողին մին ասա, չհասկցողին՝ հազար ու մին։
Անոնք, որոնք համայնքի ու պատրիարքութեան իրաւունքներուն պահպանման համար կը պայքարէին ու պատասխանատուներուն կը թելադրէին ընդդիմանալ ներկայացուած ընտրական կանոնագրութեան, որեւէ թեկնածուի անունով հանդէս չէին եկած տակաւին, թէեւ ամէն ինչ հալած իւղի պէս ընդունելու միտում ունեցողներն ու անոնք, որոնք երբեք չեն կրնար իրաւունքի պայքար մը պատկերացնել եւ անձ մը ամէ՛ն ինչ է իրենց համար՝ պահանջատէր համայնքայինները կը համարէին Սեպուհ արքեպիսկոպոսին կողմնակիցները։
Արտասահմանի թեկնածուներուն բերուած արգելքը հանրութեան մօտ նոյնացաւ Սեպուհ արքեպիսկոպոսի թեկնածութիւնը խոչընդոտելու հետ։ Մե՛ծ մասամբ… Արդէն իրաւունքի կապտումին հաւանութիւն յայտնած, նոյնիսկ այդ ուղղութեամբ պատկան մարմիններուն հետ աշխատակցած անձեր, որոնք զիրենք քօղարկելու գոնէ խորհրդապահական դոյզն ջանք մը իսկ չըրին այս ընթացքին, չծածկեցին ալ իրենց այս նպատակը։ Դժբախտաբար գիտենք նաեւ այս անձերուն նախընտրութիւնը յառաջիկայ ընտրութեան ժամանակ։ Անոնց զօրակցած եպիսկոպոսն ալ իր լռութեամբ կարծես հաւանութիւն յայտնած է համակիրներու այս գործունէութեան։
Բայց այդպէս ալ չհասկցանք, թէ ինչո՛ւ այսքան յամառ պայքար մը մղեցին անոնք Սեպուհ արքեպիսկոպոսի թեկնածութեան դէմ։ Ի՞նչ նկատումներով կ՚առաջնորդուէին։ Կ՚ըսուէր, թէ համայնքը չի ճանչնար Սեպուհ արքեպիսկոպոսը։ Լա՛ւ, իսկ դո՞ւք. իր թեկնածութենէն իսկ անհանգիստ ըլլալու աստիճան լա՞ւ ճանչցած էիք զինքը։ Կ՚ըսէին, թէ «պետութեան համար անցանկալի» անուն մըն է Սեպուհ արքեպիսկոպոսը։ Լա՛ւ, եթէ այդպէս էր իրապէս, ինչո՞ւ կ՚արգիլէիք իր թեկնածութիւնը արտասահմանէ եպիսկոպոսներուն մասնակցութիւնը արգիլող յօդուած մը դնել տալով կանոնադրութեան մէջ, ուր արդէն «պետութեան վստահութեան չարժանացած» թեկնածուները ի սկզբանէ պիտի դադրէին ընտրելի ըլլալէ։ Եւ յետոյ ինչպէ՞ս վստահ կրնայիք ըլլալ թեկնածուի մը յաղթանակին։ Ահա՚ այս պատճառով է որ կ՚ըսենք. ձեր անձնական վախերը, ձեր ճղճիմ ու գձուձ հաշիւները պատճառ դարձան, որ տասնամեակներու մեր իրաւական նուաճումները ջնջուին այնպիսի իշխանութեան մը օրօք, որ կը յաւակնի կրօնական ազատութիւններ շնորհած ըլլալ փոքրամասնութիւններուն։
Եղածը կարծես թէ եղած է ա՛լ եւ յետդարձ մը չունինք։ Այս պայմաններով կատարելի ընտրութիւնն ու ընտրութեան արդիւնքը կասկածելի պիտի ըլլան։ Բազմաթիւ մարդիկ արդէն իսկ, իրաւացիօրէ՛ն, կը յայտնեն, թէ պիտի չքուէարկեն։ Պատրիարքը, որ պիտի ընտրուի դեկտեմբերին ու պիտի գահակալէ չես գիտեր երբ, միշտ պիտի զգայ իր հոգիին խորքը, թէ ինք կասկածելի պայմաններու տակ բազմած է այդ գահուն եւ երբեք պիտի չկրնայ հանգիստ շարժիլ հոն, պիտի չարժանանայ հանրութեան բոլոր խաւերուն վստահութեան ու զօրակցութեան։ Բոլոր անոնք, որոնք պատասխանատուն են այս պատկերին, գիտակից են այս բոլորին վստահաբար։
Վերջացնելէ առաջ պէտք է նշել, թէ ոմանց բեմադրել ուզած այս խեղկատակութիւնը միայն մէկ թեկնածու կրնայ տակնուվրայ ընել՝ Գարեգին արքեպիսկոպոս Պէքճեանը։ Պատրիարքական ընտրութեան կանոնադրութեան խնդրայարոյց յօդուածը հոն դնել տուած անձերը հաւանաբար իրենց միտքերուն մէջ ջնջած են Գարեգին արքեպիսկոպոսին անունը։ Պատճառը միայն տարիքը ըլլալու չէ հաւանաբար. այդ շրջանակները, աներեսաբար, վստահ են, որ Գարեգին արքեպիսկոպոսի տեղապահութեան ամիսներուն անոր նկատմամբ իրենց ցուցաբերած վերաբերմունքը, որու խորհրդանշանը արքեպիսկոպոսին առջեւ Մայր եկեղեցւոյ դուռը պարանով մը փակելն էր, զինքը ետ պիտի պահէ Պոլիս վերադառնալէ։ Գարեգին արքեպիսկոպոսը տակաւին իր որոշումը յայտնած չէ, հետեւաբար մենք ալ գուշակութիւններ չընենք։ Սակայն կը փափաքինք որ Գարեգին արքեպիսկոպոսը իր թեկնածութիւնը ետ չքաշէ եւ դառնայ այլընտանքային թեկնածու մը բոլոր անոնց համար, որոնք յուսահատած եւ յոգնած կը թուին ըլլալ բոլոր կատարուածներէն, բեմադրուած խեղկատակութենէն։
