Հարցազրոյց Արփի Աթաբեկեանի հետ

ՎԱՀԱԳՆ ՔԷՇԻՇԵԱՆ

[email protected].tr

Թրքերէն-Հայերէն թարգմանութիւններ կ՚ընէք, կրնա՞ք պատմել թէ ինչպէս սորված էք թրքերէնը։

Ես երբ աւարտեցի Արեւելագիտականի թրքական բաժանմունքը, այցելեցի Իսթանպուլ եւ մէջս փափաքը արթնցաւ որ պէտք է հոս շրջան մը ուսանիմ։ Չկրցայ անմիջապէս Երեւանէն գալ հոս, քանի որ դիւանագիտական կապեր չկան, եւ համալսարաններու միջեւ փոխանցումները դժուար են։ Միակ միջոցս եղաւ Գերմանիա երթալ, մասնակցիլ Թուրք-Գերմանական ծրագիրի մը, որուն միջոցաւ կրցայ տարի մը անցնել Իսթանպուլի մէջ։

Ի՞նչ էր ձեր Իսթանպուլ առաջին այցելութեան առիթը։

Երբ 2008-ին ստորագրուեցան փրոթոքոլները, անկէ ետք ահագին ծրագիրներ սկսած էին, այցելութիւններ, խումբերով, եւայլն։ Այս ծրագիրները ընդհանրապէս կը միտէին ծանօթութիւններ հաստատել երկու ժողովուրդներուն միջեւ։ Իմ մասնակցած ծրագիրը հետաքրքրական էր, բայց քիչ մը մակերեսային մնաց, քանի որ այդ օրերուն հաստատուած կապերը չշարունակուեցան կրնանք ըսել։ Բայց որքան ալ ըլլար մակերեսային, մէջս, յատկապէս Իսթանպուլի հանդէպ կարօտ մը արթնցուց, եւ անընդհատ կ՚ուզէի վերադառնալ։

Ինչպէ՞ս հաստատուեցաւ ձեր կապը Անտարեսին հետ։

Երբ սկսած էի Թուրքիոյ մէջ ուսանիլ, առաջին կիսամեակն էր տակաւին, Անտարեսէն եկաւ առաջարկը Էլիֆ Շաֆաքի «Իստանպուլի Բիջը» գիրքի թարգմանութեան։ Շաֆաք առաջին գիրքս էր, անկէ մէկ տարի ետք թարգմանեցի Թանփընարը «Խաղաղութիւն» գիրքը, եւ յետոյ ալ Օրհան Փամուքի «Անունս Կարմիր է» գիրքը։ Թանփընարի գիրքը ամենէն քիչը յայտնի դարձաւ Երեւանի մէջ, բայց ես շատ մեծ սիրով թարգմանած եմ, եւ գիտեմ թէ որքան շատ սիրուած է Թուրքիոյ մէջ։

Դիւրի՞ն է թրքերէն հայերէն վէպ թարգմանելը։

Իւրաքանչիւր վէպ իր դժուարութիւնները ունի։ Չնայած Շաֆաքի լեզուն դիւրին է, բայց ես փորձի պակաս ունէի այն ատեն, եւ կը զգայի այդ պակասը վրաս։ Թանփընարի ժամանակ լեզուն էր խնդիրը, բառապաշարը շատ հին ու ծանր էր, իսկ Փամուքի ոճը, եւ մանաւանդ նիւթը, մանրանկարչութիւնը, եւայլն։ Փամուքի ժամանակ աւելի հաճոյքով կ՚աշխատէի, քանի որ յաղթահարելու ընթացք մըն էր ինծի համար, նախ քանի որ Փամուք է, Նոպելեան մրցանակակիր է, մեծ պատասխանատուութիւն էր այդ աշխատանքը։

Ինչպէ՞ս կը համեմատէք այս երեք գործերը որպէս հայ հասարակութեան վրայ ազդեցութեան գործօններ։

Յստակօրէն Շաֆաքը եւ Փամուքը քաղաքական խորք ունին, որը պատճառ կը դառնայ որ իրենց գրական արժէքը որոշ չափով լուսանցքուի։ Թանպինարի գիրքն ալ թերեւս այս պատճառով է որ նոյնքան յայտնի չդարձաւ, քանի որ նոյնքան հանրայայտ քաղաքական իրականութիւն մը գոյութիւն չունի անոր շուրջ։ Ցեղասպանութեան հետ կապուած միշտ կ՚անցնին Շաֆաքի եւ Փամուքի անունները։ Անձամբ ինծի համար, Շաֆաքը ամենէն հոգեհարազատն է, թերեւս քանի որ ֆեմինիստ է, շատ կարդացած եմ իր հետ հարցազրոյցներ, հետեւած եմ իրեն որպէս օրինակելի տիպար անձնաւորութիւն, չնայած որ այլեւս քիչ մը շուկայական մօտեցումներ ունի գրականութեան հանդէպ, իր յաճախակի գրած գիրքերով, եւայլն, բայց նորէն ալ, ինքը հայ ընթերցողին համար կը մնայ իր տեղին վրան։

Դուք ուսանած էք քաղաքագիտութիւն, եւ կը զբաղիք գրականութեամբ, ինչպէ՞ս կը միացնէք այս երկու ասպարէզները իրարու։

Իմ ուսումս եղած է քաղաքագիտական-ընկերաբանական, օգտուելով ուսմանս ճկուն դասաւորումէն, երբեք գրականութենէն հեռու չեմ եղած։ Իսկ գրականութեան միշտ նայած եմ որպէս ընկերաբանական երեւոյթ, գրողներուն տեսած եմ որպէս ընկերութեան մէկ մասնիկը, եւ իրենց արտադրանքը դիտած եմ որպէս ընկերութեան արտացոլումը։ Եւ ի վերջոյ թրքերէնէ երեք գիրք թարգմանել հայերէնի չի նշանակեր որեւէ լեզուէ թարգմանել, կամ եթէ թրքերէնէ թարգմանելով հայ ընթերցողին կը ծանօթացնես թուրք հասարակութիւնը, ատիկա ինքնին ընկերաբանական բնոյթ կրող աշխատանք է ինծի համար։ Ճիշդ է որ Շաֆաքի գիրքը որոշ չափով ուղղուած է նաեւ հայ ընթերցողին, բայց Փամուքը եւ Թանփընարը, իւրաքանչիւրը կը ներկայացնեն իրենց ժամանակներու Թուրքիան։

Ի՞նչ օգուտ կրնաք տեսնել գրական փոխ-յարաբերութիւններուն մէջ։

Գրականութիւնը կը մնայ ժողովուրդ մը ճանչնալու լաւագոյն միջոցներէն մէկը։ Ճիշդ է, որ հիմա այնպիսի ժամանակներ են որ ոչ մէկ բան փակ է, բոլոր տեղեկութիւնները հասանելի են բոլորին, բայց գրականութիւնը ունի մատուցողական դիրք, այսինքն կը հրամցնէ աշխարհ մը։ Հիմա շատ մարդիկ կը ճամբորդեն երկու երկիրներուն միջեւ, եւ այդ ճամբորդութիւնները շատ կարեւոր են, ես իմ օրինակէս գիտեմ։ Մարդիկ կ՚երթան անհատապէս, կամ խումբերով, բայց լայն հասարակութեան հասնելու համար պէտք է մշակոյթի եւ գրականութեան միջոցներով մօտենալ։ Շուտով պիտի հրատարակուի Ահմէտ Իւմիթի «Իսթանպուլի Յիշատակ» վէպը։ Իսթանպուլը ճանաչելու համար, ընտիր աշխատանք մըն է ասիկա։

Վերջերս շատ կը լսենք Հայաստանի մէջ ժխտական կեցուածք Թուրքիոյ հետ կապուած որեւէ բանի նկատմամբ։ Ի՞նչն է պատճառը ըստ ձեզի։

Ատիկա միշտ ալ եղած է։ Կան խումբ մը մարդիկ որոնք ընդհանրապէս դէմ են որեւէ կապ հաստատելուն Թուրքիոյ հետ, թէկուզ մշակութային կապեր։ Անոնց կրնանք հասկնալ, բայց կան նաեւ անոնք որ կասկածամիտ են ամէն բանի նկատմամբ, անոնց հետ չես կրնար խօսիլ, քանի որ կը կասկածին ամէն ինչէն։ Ժողովուրդի մեծ մասը վերապահութիւն ունի անշուշտ, բայց կամաց կամաց կը զարգանայ խմբակ մը, որ աւելի առարկայական կը մօտենայ խնդրին։ Այս տարի անշուշտ դժուար տարի է այս յարաբերութիւններուն համար։ Մարդիկ քիչ մը բորբոքուած են, եւ լարուած իրավիճակ մը կայ։ Սակայն աճի մէջ է այն մարդոց թիւը որոնք գէթ հետաքրքրութեան համար կ՚ուզեն երթալ տեսնել Թուրքիան, ծանօթանալ մարդոց, եւ ինչու չէ ձերբազատուիլ կարծրատիպերէն։ Ի վերջոյ այս մարդիկ պիտի փոխեն բան մը հասարակութեան մէջ, պիտի մտցնեն նորութիւն, որքան ալ դժուար ըլլայ այդ նորութիւնը։ Այսօր թէ Թուրքիոյ թէ Հայաստանի մէջ դժուար է որեւէ նորութիւն մտցնել, բայց ժողովուրդը ի վերջոյ այլեւս վեր ի վարոյ յստակ է թէ որ ուղղութեամբ կ՚երթայ, եւ ով է որ ալիքին հակառակ կը լողայ։