‘Halının sergilenmesi Türkiye’ye bir mesaj’
EMRE CAN DAĞLIOĞLU
[email protected]
ABD, geçen hafta Ermeni Soykırımı’nın sembollerinden biri olarak görülen ve ‘Ermeni Yetimi Halısı’ olarak bilinen Gazir Halısı’nın Beyaz Saray’da bulunduğu depodan çıkarılarak 18-23 Kasım tarihleri arasında Beyaz Saray’da sergileneceğini açıkladı. Hükümet Ulusal Güvenlik Sözcüsü Bernadette Meehan tarafından yapılan açıklamaya göre, Ermeni halkıyla ABD’nin yakın ilişkisinin bir hatırası olan halı, ‘ABD’ye Teşekkür: Yurt dışındaki Amerikan Cömertliğinin Minnettarlığı Olarak Başkanlara Üç Hediye’ başlıklı sergide, 1930’da dönemin ABD Başkanı Herbert Hoover’a Fransa’dan gönderilen vazo ile 2010’daki Fukushima felaketinden sonra Japon halkı tarafından Barack Obama’ya gönderilen şeffaf plastik içindeki çiçekler de sergilenecek.
Geçen yıl soykırımın simgelerinden biri kabul edilen halının sergilenmesi isteğini reddeden Beyaz Saray’ın, soykırımın 100. yılı olan 2015 öncesinde bu kararı alması, Obama yönetiminin 100. yılında Ermeni Soykırımı konusunda bir adım atacağı yönünde tartışmalara neden oldu. Bu kararın genel olarak, ABD yönetiminin anlaşmazlık yaşadığı Türkiye’ye yönelik bir mesajı olarak yorumlanması üzerine, Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Konseyi Sözcüsü Mark Stroh, “Gazir Halısı’nın Beyaz Saray’da sergilenecek olmasının kesinlikle bir mesaj gönderme anlamı taşımadığını” açıkladı.
Bu kararı, halının Gazir’deki yetimhane ve halı üzerine belgeselleriyle tanınan Maurice Missak Kelechian ve Ermeni Kültür Vakfı Direktörü Ara Ghazarian’la konuştuk. Kelechian, halının Beyaz Saray’daki başka hediyelerle birlikte sergileyeceğini söylerken, bu hediyeler arasında Fransa’nın Sevr kentinden gelen vazonun da sergilenmesinin ‘ilginç bir tesadüf’ olduğunu ve ABD’nin Sevr Antlaşması’nı hatırlatarak Türkiye’ye mesaj vermesi olasılığını güçlendirdiğini belirtiyor. Ghazarian ise geçen yıl başka bir gün sergilenmesi için halıyı kendilerine vermeyen Beyaz Saray’ın bu yıl halıyı sergilemesinin bir mesaj niyeti taşıdığını dile getiriyor.
Öte yandan, Kelechian, Beyaz Saray’ın zamanlamasının ‘manidar’ olduğu görüşünde değil. Beyaz Saray’ın halıyı hiçbir zaman saklamadığını belirten Kelechian’ın aktardığına göre, halı 1982’ten bu yana bir kez halka açık olarak sergilenmiş ve birkaç kez basın önüne çıkarılmış. Hatta bu gösterimlerden birisinde, halıyı dokuyan Ermeni yetimlerden birisi de yer almış. Ghazarian ise bu zamanlamanın Türkiye’ye karşı değil, Ermenilere yönelik olumlu bir mesaj olarak algılandığını söylüyor. Fakat Ghazarian’a göre, halının başka hediyelerle sergilenmesi, halının değerini azaltıyor.
Halının sergilenmesiyle akıllara gelen 2015’te atılacak adım konusunda, Kelechian’ın bir beklentisi yok. Zira Kelechian, ABD’nin şimdiye kadar Ermeni yetimleri için 3 milyar dolar harcadığını, 1951’den itibaren ABD Kongresi’nde bu konuda birçok karar alındığını ve ABD Adalet Bakanlığı 1951’de resmi belgelerde ‘Ermeni Soykırımı’ yazılmasını kabul ettiğini söylüyor. Kelechian’a göre, Ronald Reagan’ın başkanlığı sırasında açıkça Ermeni Soykırımı demesinin ardından, Barrack Obama’nın soykırım demesinin ilk olmayacak. Ancak Kelechian, hem Ermeni Soykırımı konusunda farkındalığın artırılması, hem de ABD’nin yardımseverliğini ortaya koyması açısından, halının sergilenmesinin 5 günle sınırlı kalmamasını ve hatta ülkenin çeşitli yerlerindeki prestijli müzelerde sergilenmesi gerektiğini de sözlerine ekliyor.
Halının hikâyesi
Gazir Halısı, Ermeni Soykırımı sonrasında Anadolu’daki yaklaşık 22 bin yetime yardım sağlayan Near East Relief’in Lübnan Gazir’de bulunan yetimhanesinde Near East Relief ve Amerikan halkına yardımlarından ötürü teşekkür etmek amacıyla dokunmuştu. Gazir’de bulunan 1.400 Ermeni yetimden sekizinin dokuduğu halı, tek örnek değil. 15 yıl açık kalan Gazir Yetimhanesi’nde, bu dönem boyunca dokunan 3.254 halının çoğu, yetimhaneye gelir getirmesi için ABD’li ailelere satıldı. 4 milyon ilmek içeren ve dokunması 18 ay süren Gazir Halısı ise 1925’te dönemin ABD Başkanı Calvin Coolidge sunulmuştu. Aynı yıl Beyaz Saray’da sergilenen halı, Başkan Coolidge’ın görev süresi sona erince kendisinin kişisel eşyası olarak ayrılmış, ancak 1982’de ailesinin hediyesi olarak tekrar Beyaz Saray’a dönmüştü. 1984 yılında son kez sergilenen halı, 2013’te Smithsonian Müzesi tarafından Dr. Martin Deranian’ın ‘Başkan Calvin Coolidge ve Ermeni Yetim Halısı’ kitabının tanıtımında sergilenmek için istenmiş, fakat Beyaz Saray bu talebi reddetmişti. Bu olay üzerine, Beyaz Saray’a gönderilen dilekçelerle başlayan süreç sonunda, Beyaz Saray, halıyı sergileme kararı aldı.
