Հայերէնի ուսուցման խոհեր
Զրոյց հայերէնի վաստակաւոր ուսուցիչ եւ դասագիրքերու հեղինակ Յակոբ Չոլաքեանի հետ։
ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ
Բագրատ Էսդուգեան- Պարոն Յակոբ Չոլաքեան եթէ համաձայն էք զրոյցի սկսինք շատ ընդհանուր նիւթով մը հայախօսութեան եւ հայերէնի ուսուցման ընդհանուր խնդիրներուն շուրջ։ Յատկապէս սփիւռքի սահմանումով։
Յակոբ Չոլաքեան- Հայախօսութիւնը եւ հայերէնի ուսուցումը մեր սփիւռքեան պատմութեան սկզբնական շրջաններուն ունէր այն խնդիրները, որոնք այսօր ունինք մենք։ Այլախօսութիւնը տարածուած էր մեր մէջ յատկապէս մերձաւոր Արեւելքին մէջ։ Որովհետեւ այդտեղ ապաստանած հայերուն մեծ մասը թրքախօս էր, քրտախօս էր, արաբախօս հատուած մըն ալ կար։ Ի պատիւ մեր դպրոցներուն 30-ական տարեթիւերուն հայախօսութիւնը դարձաւ գլխաւոր արտայայտութիւնը։ Քրտախօսութիւնը, թրքախօսութիւնը նահանջեց, դրուեցաւ տուներէն դուրս։ Պէյրութ որ գացի խանութներուն ցուցատախտակներուն վրայ գրուած կ՚ըլլար «թրքերէն խօսողին հայերէն պատասխանէ»։ Ուրեմն 40-ական թուականներէն վերջ հայախօսութիւնը տարածուած երեւոյթ էր Միջին Արեւելքի մէջ։ Մենք բազմաթիւ յուզիչ պատմութիւններ գիտենք մեր դպրոցներէն, երբ հոգաբարձուն մէկ բառ հայերէն չէր գիտեր եւ կու գար կը հսկէր հայախօսութեան։ Բայց ժամանակի ընթացքին սփիւռքի պայմաններուն մէջ հետզհետէ ծաւալեցաւ այլախօսութիւնը։ Կային այնպիսի գաղութներ որոնք զրկուած էին ամենօրեայ դպրոցի հնարաւորութենէն եւ այդտեղ իշխող եղաւ օտարախօսութիւնը։ Այստեղ կ՚ուզեմ բացառել Մերտինցի հայերը, որոնք ի սկզբանէ արաբախօս էին եւ չենք յաջողած անոնք հայախօս դարձնել։
Ամերիկայի մէջ ես գացեր եմ դպրոցներ, ուր զբօսանքի պահուն բոլոր աշակերտները անգլիախօս են։ Նոյն է Գանատան, նոյնն է Միացեալ Նահանգները։ Քուվէյթի գաղութը որ ամենօրեայ դպրոց ունի մէկ հատ իսկ արաբախօս չես գտներ։ Իսկ էմիրատներու մէջ հայ ընտանիքներ, որոնց առաւելագոյն մէկ սերունդ առաջը գաղթեր է Լիբանանէն ամբողջովին արաբախօս դարձած են։ Մէկ բառ իսկ հայերէն չեն խօսիր։ Մեր ամենօրեայ դպրոցը հիմնական կռուանն է հայախօսութեան, բայց չենք կրնար ըսել որ ան ամենուրէք յաջողած է իր առաքելութեան մէջ։ Ես կը կարծեմ որ այդ յաջողութիւնը հնարաւոր է, քանի որ ունինք 20-ական տարեթիւերու յաջողութեան փորձը։ Այդ ատեն շատ աւելի ողբերգական էին պայմանները, բայց մենք յաջողած էինք աղքատիկ գաղութներուն մէջ յաղթահարել այդ հսկայ գործը։ Այսօր կը կարծեմ թէ շունչի պակաս կայ։ Նշանակութիւն չի տրուիր հայերէնանախօսութեան, եթէ այդ նշանակութիւնը տրուի ես կը կարծեմ որ արեւմուտքի մէջ մեր դպրոցները պիտի յաջողին անպայման հայախօսութիւնը մեր սերունդներու ամենօրեայ լեզուն դարձնել։ Գալով Պոլսահայութեան կրնամ ըսել որ Պոլսահայութիւնը միատարր գաղութ մը չէ։ Հոս լուրջ աշխատանքի հարց կայ։ Ես կը կարծեմ որ լոկ դպրոցական միջոցներով այս խնդիրները չեն կրնար լուծուիր։ Ինչպէս որ չեն լուծուած 20-ական տարեթիւերուն։ Այդ տարիներուն հայախօսութիւնը ամբողջութեամբ գլուխ հանուած խնդիր մըն է։ Այսինքն ծնողները հայրը, մայրը ամէնքով լծուած են այս խնդիրը յաղթահարելու։ Ես կը կարեւորեմ արտադասարանային աշխատութիւնները եւս։ Մենք կը կարօտինք բոլորին համատեղ ջանքերուն։ Եթէ ազգովին լծուինք այս աշխատանքին, հազիւ այն ատեն է որ յաջողութեան կը հասնինք։ Հայերէնախօսութենէ աւելի մեծ խնդիր չեմ տեսներ մեր իրողութեան մէջ։
Բ.Է.- Կարծեմ թէ խնդրի անհրաժեշտութիւնը ընդունուած է ամբողջ հայաշխարհի կողմէ, որուն ապացոյցներէն մէկն է ձեր ներկայութիւնը Պոլսոյ մէջ։ Ուրեմն Ուսուցչաց Հիմնարկի կարգադրութիւնով եկած էք Պոլիս, ձեր փորձառութիւնները կիսելու տեղւոյն դպրոցական շրջանակներուն հետ։ Տակաւին կարելի է յիշել Կիւլպենկեան Հիմնադրամի մեկնարկած աշխատութիւնները այս նոյն ծիրէն ներս, Վենետիկի Համալսարանի մէջ Հայր Լեւոն Գերապայծառ Զէքիեանի կազմակերպած դասընթացքները եւ այլ օրինակներ։ Այս բոլորը ի՞նչ նպաստներ պիտի ունենան մեր այժմու ճգնաժամի յաղթահարման մէջ։
Յ.Չ.- Միշտ գնահատած եմ մեր հաստատութիւններու այս ուղղութեամբ տարած աշխատութիւնները։ Եկեղեցական, մշակութային ընկերական մեր բոլոր հաստատութիւնները պարտականութիւն ունին։ Այս խնդիրը մեր բոլորին հիմնական գրաւականն է։ Մենք բոլորս ոչինչ կ՚արժենք եթէ կորսնցնենք մեր մայրենի լեզուն։ Եթէ լեզուական կապը խզուի Պոլսոյ գաղութը ոչինչ կ՚ըսէ Սուրիոյ գաղութին, մեր միջեւ կապը կը խզուի։ Բայց ես կը կարծեմ թէ մեր հաստատութիւնները ոչ միայն լծակից դառնան այս խնդիրներուն, այլ ժողովուրդը ոգեւորեն։ Ժողովուրդը մասնակից դարձնեն կատարուած աշխատութիւններուն։ Եթէ ժողովուրդը անմասն մնայ այս աշխատանքէն արդիւնքը քիչ կ՚ըլլայ։ Եթէ 20-ական տարեթիւերուն այդ թրքախօս, քրտախօս հայութեան մէջ չծագէր այս գիտակցութիւնը, հայերէնախօսութեան պահանջը մենք ոչինչ պիտի կրնայինք ընել։ Այդ ծնողքները նման դժուար պայմաններու մէջ այս դժուար գործը յաղթահարած էին։
Շատ կարեւոր է ուսուցիչներու վերապատրաստութիւնը։ Ինչպէս մասնագէտներ պարտաւոր են իրենց գիտելիքները ընդմիշտ թարմացնելու, նոյնպէս ուսուցիչներն ալ կարիքը ունին նման աշխատութեան իրենց իմացութիւնը հարստացնելու առումով։ Եթէ արաբերէն դասը հաճելի կ՚անցնի աշակերտին համար, պէտք է հաճելի դարձնել նաեւ հայերէնի դասապահը։ Որուն համար կը պարտինք ուսուցման եղանակները յարատեւօրէն բարեկարգելու։ Ես գիտեմ թէ ուսուցչութիւնը նախ եւ առաջ կոչում է, բայց այդ կոչումը կը պտղաւորուի մասնագիտութեամբ։ Եթէ այդ մասնագիտական պաշարը բացակայի շուտով կը սպառի ուսուցիչի ուսուցողական կարողութիւնը։ Նման ձեռնարկները քով քովի կը բերեն ուսուցիչները եւ անոնք իրարու կը փոխանցեն իրենց ձեռք բերած փորձառութիւնները։
Բ.Է.-Շատ կարեւոր ակնարկութիւն մըն էր այս, քանի որ մեր ուսուցիչները յուզող կարեւոր խնդիրներէն մէկն ալ անպիտանի նիւթ մը դասաւանդած ըլլալու հոգեբանութիւնն է, որ կը ծագի ծնողներէն եւ փոխանցուի աշակերտներուն ալ։
Յ.Չ.- Ես կ՚ընդունիմ որ ամէն տեղ կարելի է հանդիպիլ այս խնդրին։ Բոլոր գաղութներու մէջ, բայց ինչպէս ըսի, ես համոզուած եմ որ հայերէնի ուսուցումը կարելի չէ վերագրել միայն հայերէնի ուսուցիչի ուսուցման կարողութեամբ։ Ուսուցիչը պարտի իր ձեռքին ունենալ ուսուցման միջոցներ, որոնք պատրաստողը ինք չէ եւ չի կրնար ալ ըլլալ։ Բացի դասագիրքերէն, երկրորդական միջոցները արդեօ՞ք յաջողած ենք մեր ուսուցիչներուն տրամադրելու։ Գիտեմ թէ այս մասին ինչ տեսակ դժուարութիւններ կրնան գոյութիւն ունենալ։ Բայց արդեօ՞ք ամբողջովին անյաղթահարելի դժուարութիւններ են այդ բոլորը։ Արաբական բոլոր երկիրները երկու տարին անգամ մը կը փոխէ իր դասագիրքերը։ Աւելի մատչելի կը դարձնէ։ Կը թարմացնէ։ Իսկ մեր դպրոցներուն մէջ կը գործածուի 50 տարուայ անցեալ ունեցող գիրքեր։ Այդ դասագիրքերով ուսուցիչը ինչպէ՞ս տիրէ, ինչպէ՞ս մեր կողմը քաշէ աշակերտին ուշադրութիւնը։ Մանկավարժական ուսումը, մանկավարժի պատրաստութիւնը անշուշտ կարեւոր է։ Ես գիտեմ որ մեր դպրոցները ունին դասագիրքերը նորոգելու մասին շատ լուրջ դժուարութիւններ։ Այդ դժուարութիւնները կրնայ բխիլ երկրի իշխանութիւններէն, նիւթական դժուարութիւններէն եւ մասնագէտի բացակայութենէն։ Բան մը կարելի է հաստատել նիւթական պայմաններ, բայց սփիւռքի բոլոր հատուածները իրենց պայմաններուն համապատասխան դասագիրքերու կարիքը ունին։ Լրջագոյն հմտութեամբ հայրենագէտներ, շատ լաւ պատրաստուած մանկավարժներ ունինք։ Ես կը նկատեմ որ պոլսահայութիւնը դասագիրքերու շատ լուրջ տագնապ մը ունի, բայց կը զարմանամ ինչպէ՞ս կարելի չըլլար իշխանութիւնները համոզել նոր դասագիրքերու հրատարակութեան համար։ Մեր երկրի պայմաններէն թելադրուած, մեր երկրի կրթական համակարգին զուգահեռ դասագիրքեր, որոնք ոչ քարոզչութիւն կը միտին, ոչ ալ երկրի ընդհանուր ընթացքին հակասող մի բան։ Ուրեմն ինչո՞ւ մեր աշակերտները չօգտուին այն նոյն առիթէն, որ տրուած է երկրի աշակերտութեան։ Ես կը կարծեմ որ այս բնոյթի դժուարութիւնները կը լուծուին, եթէ որոշ հետեւողականութիւն մը ըլլայ։ Անշուշտ դարձեալ անդրադառնամ որ սփիւռքի պայմաններուն մէջ միայն մէկ հայերէն կայ եւ միայն մէկ հայերէնի ուսուցման խնդիր։ Բայց բոլոր գաղութները ունին իրենց առանձին յատկութիւնները, որու հետեւանքով իւրաքանչիւրը պարտի ունենալ իր դասագիրքը, իր պայմաններով նախատեսուած ուսման միջոցները։ Անոնց կողքին անշուշտ ես կը հասկնամ, բոլոր այն միջոցները, որոնք կը նպաստեն հայերէնի ուսուցման։ Դժբախտաբար սփիւռը այս գետնի վրայ քիչ մը ետ մնացած է։
