Հայկական տաղասացութիւն - 1100-1722 - Դ. մաս

ՆՈՐԱՅՐ ՏԱՏՈՒՐԵԱՆ

[email protected]

Հայկական տա­ղասա­ցու­թեան նո­­­­ւիրո­­­­ւած յօ­­­­դուա­­­­ծաշարքս իր աւար­­­­տին կը հաս­­­­նի։ Այ­­­­սօր, վեր­­­­ջին ան­­­­գամ պի­­­­տի զբօս­­­­նունք տոհ­­­­միկ ստեղ­­­­ծա­­­­­­­­­­­­­­­գոր­­­­ծութիւննե­­­­րու բու­­­­րումնա­­­­ւէտ պար­­­­տէ­­­­­­­­­­­­­­­զին մէջ, ըն­­­­տիր ծաղ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­քաղ մը պի­­­­տի կա­­­­տարենք ու պի­­­­տի վա­­­­յելենք միջ­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­դարեան հեշ­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­լուր մե­­­­ղեդի­­­­ներ։

Յար­­­­գե­­­­­­­­­­­­­­­լի ըն­­­­թերցող, հայ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­կան գրա­­­­կանու­­­­թիւնը ու­­­­նի 1600 տա­­­­րուայ գրա­­­­ւոր պատ­­­­մութիւն, որուն 14 դա­­­­րը հին եւ միջ­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­դարեան շրջան է, երբ Հա­­­­յաս­­­­տան եր­­­­կի­­­­­­­­­­­­­­­րը գո­­­­յու­­­­թիւն չու­­­­նէր որ­­­­պէս քա­­­­ղաքա­­­­կան միաւոր, ազ­­­­գի ճա­­­­կատա­­­­գիրը են­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­կայ էր օտար տի­­­­րող­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու պա­­­­տահա­­­­կան կամ­­­­քին։ Ալե­­­­կոծեալ, ան­­­­հաստատ, արիւ­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­լի այդ ժա­­­­մանակ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րուն, ազ­­­­գի ստեղ­­­­ծա­­­­­­­­­­­­­­­գործ միտ­­­­քը, գրա­­­­կան ար­­­­տադրու­­­­թիւնը եր­­­­բեք կանգ չա­­­­ռաւ։ Ընդհա­­­­կառա­­­­կը, Հայ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­կան լեռ­­­­նաշխար­­­­հի մէջ ծնունդ առին հա­­­­մաշ­­­­խարհա­­­­յին ար­­­­ժէք ներ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­յաց­­­­նող դէմ­­­­քեր, գրա­­­­կան ինքնա­­­­տիպ եւ հե­­­­տաքրքրա­­­­կան էջեր։ Այն ժա­­­­մանակ, հա­­­­յու ազա­­­­տատենչ եւ քրիս­­­­տո­­­­­­­­­­­­­­­նէական հա­­­­ւատ­­­­քով տո­­­­չորուած ոգին իր կեն­­­­սունա­­­­կու­­­­թիւնը պա­­­­հեց տա­­­­ղերու մէջ։

Տա­­­­ղը, բա­­­­նաս­­­­տեղծա­­­­կան եւ երաժշտա­­­­կան արո­­­­ւեստնե­­­­րու հա­­­­մադ­­­­րութիւնն է։ Ի տար­­­­բե­­­­­­­­­­­­­­­րու­­­­թիւն «անա­­­­նուն» ժո­­­­ղովրդա­­­­կան եր­­­­գի կամ բա­­­­նահիւ­­­­սութեան, տա­­­­ղը հե­­­­ղինա­­­­կային է։ Ան ստեղ­­­­ծո­­­­­­­­­­­­­­­ւեցաւ զար­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­ցող քա­­­­ղաքա­­­­յին մի­­­­ջավայ­­­­րի մէջ, առնչու­­­­թիւն ու­­­­նի քա­­­­ղաքաբ­­­­նակ հա­­­­յու կեն­­­­ցա­­­­­­­­­­­­­­­ղի եւ ըն­­­­կե­­­­­­­­­­­­­­­րային յա­­­­րաբե­­­­րու­­­­թիւննե­­­­րու հետ։Տա­­­­ղասա­­­­ցը ար­­­­հեստա­­­­վարժ բա­­­­նաս­­­­տեղծ է, երա­­­­ժիշտ եւ կա­­­­տարող, տա­­­­ղեր­­­­գութիւ­­­­նը կը հա­­­­մարէ իր հիմ­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­կան ար­­­­հեստը,- ինչպէս Յով­­­­հաննէս Թլկու­­­­րանցին ըսեր է. «Այդ է քո գործ զօր­­­­հա­­­­­­­­­­­­­­­նապազ»։ Տա­­­­ղը լայն ժո­­­­ղովրդա­­­­կանու­­­­թիւն վա­­­­յելեց, հնչեց հա­­­­սարա­­­­կական հա­­­­ւաքոյթնե­­­­րու, խնճոյքնե­­­­րու եւ տօ­­­­նակա­­­­տարու­­­­թիւննե­­­­րու ժա­­­­մանակ։ Իսկ այժմ, յի­­­­շենք չորս ինքնա­­­­տիպ դէմ­­­­քեր, որոնք կեն­­­­սա­­­­­­­­­­­­­­­սէր եւ հայ­­­­րե­­­­­­­­­­­­­­­նասէր եր­­­­գե­­­­­­­­­­­­­­­րով ճո­­­­խացու­­­­ցին հայ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­կան գրա­­­­կանու­­­­թիւնը։

Նա­­­­հապետ Քու­­­­չա­­­­­­­­­­­­­­­կը վա­­­­նեցի է, ծննդեան տա­­­­րին՝ ան­­­­յայտ։ Մա­­­­հացեր է 1512 թո­­­­ւակա­­­­նին, թա­­­­ղուեր է Խա­­­­ռակո­­­­նիս գիւ­­­­ղի Ս. Թէոդո­­­­րոս եկե­­­­ղեց­­­­ւոյ առ­­­­ջեւ։ Մին­­­­չեւ 20-րդ դա­­­­րու սկիզ­­­­բը իր տա­­­­պանա­­­­քարը ուխտա­­­­տեղի է եղած։ Քու­­­­չա­­­­­­­­­­­­­­­կը հե­­­­ղինա­­­­կած է «հայ­­­­րեն»ներ՝ չորս տո­­­­ղանոց բա­­­­նաս­­­­տեղծու­­­­թիւններ։ Ու­­­­րոյն է հայ­­­­րե­­­­­­­­­­­­­­­նի կա­­­­ռոյ­­­­ցը, իւ­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­քան­­­­չիւր տող ու­­­­նի 15 վանկ, 7+8 վանկ սկզբունքով եր­­­­կու կի­­­­սատո­­­­ղեր։ Ահա քու­­­­չա­­­­­­­­­­­­­­­կեան նմոյշ մը. «Եկո՛, քե­­­­զի նուռ մի տամ...», 7 վանկ, «...կ՚ըտ­­­­րէ՛, տե՛ս, քա­­­­նի՞ հատ ու­­­­նի», 8 վանկ։

Քու­­­­չա­­­­­­­­­­­­­­­կի հայ­­­­րեննե­­­­րը սի­­­­րահար զոյ­­­­գի ջերմ զրոյցներ են։ Պարզ ու գողտրիկ է հե­­­­տեւեալը. (Տղան) «Եկո՛, քե­­­­զի նուռ մի տամ, կտրէ, տե՛ս, քա­­­­նի՞ հատ ու­­­­նի։ Ամէն հա­­­­տի պագ (համ­­­­բոյր) մի տուր, աւե­­­­լին հա­­­­րամ թէ պի­­­­տի»։ (Աղ­­­­ջի­­­­­­­­­­­­­­­կը) Գնա՛ ծօ, տղայ տխմար, ես զքեզ խե­­­­լօք կու գի­­­­տի, ամէն հա­­­­տին պա՞գ մի տամ, ո՞ր եղեր, կամ ո՞ւր ՛տի (պի­­­­տի) լի­­­­նի»։

Քու­­­­չա­­­­­­­­­­­­­­­կը կը սի­­­­րէ ան­­­­կաշկանդ ու հա­­­­մար­­­­ձակ գո­­­­վաբա­­­­նու­­­­թիւններ հիւ­­­­սել իր եարին հա­­­­մար, ուր կայ փո­­­­խադարձ, ազ­­­­նիւ սէր, ու չենք տես­­­­ներ գռե­­­­հիկ մարմնա­­­­պաշ­­­­տութիւն. «Թուխ աչք եւ ունքեր ու­­­­նիս, լայն ճա­­­­կատ ու կար­­­­միր երես. / Այդ ճեր­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­կը դ որ դուն ու­­­­նիս, զշա­­­­մամ ծծերդ որ ի ներս, / Մեռ­­­­նիս, այլ ան­­­­դին եր­­­­թաս, զայդ ճեր­­­­մակ ծո­­­­ցիկը դ ի՞նչ անես, / Զա­­­­մէնն որ­­­­դեԲրն ու­­­­տեն, - դու է՞ր զիս մահ­­­­րում կու պա­­­­հես»։ Քա­­­­ռեակի մէջ լսե­­­­լի է վա­­­­ղահաս մա­­­­հուան սար­­­­սա­­­­­­­­­­­­­­­փը, երկրա­­­­յին կեան­­­­քը լիովին վա­­­­յելե­­­­լու ան­­­­մի­­­­­­­­­­­­­­­ջական փա­­­­փաքը՝ երբ դեռ գա­­­­րուն է, ծիլ ու ծա­­­­ղիկ։

Բնու­­­­թեան պատ­­­­կերնե­­­­րու հա­­­­մեմա­­­­տու­­­­թիւննե­­­­րով Քու­­­­չա­­­­­­­­­­­­­­­կը կը փա­­­­ռաբա­­­­նէ իր սի­­­­րածը. «Աչերդ է ծո­­­­վէն առած, եւ ու­­­­ներդ է ի թուխ ամ­­­­պէն. / Այդ քո պատ­­­­կերքդ սու­­­­րաթդ ի վար­­­­դին կար­­­­միր տե­­­­րեւէն. / Ուր որ դու կանգնած լի­­­­նիս, չէ պա­­­­տեհ վա­­­­ռեն մո­­­­մեղէն. / Ծո­­­­ցուդ լոյսն դուրս ծա­­­­գէ, գէմ ել­­­­նէ մե­­­­ռելն ի հո­­­­ղէն»։ Ըստ Քու­­­­չա­­­­­­­­­­­­­­­կի, կեան­­­­քը ար­­­­ժէք չու­­­­նի առանց չքնաղ եարի. «Ես աչք ու դու լոյս, հո­­­­գի, առանց լոյս՝ աչքն խա­­­­ւարի. / Ես ձուկ ու դու ջուր, հո­­­­գի, առանց ջուր՝ ձուկն մե­­­­ռանի. / Երբ զձուկն ի ջրէն հա­­­­նեն ’ւ (եւ) ի այլ ջուր ձգեն, նայ ապ­­­­րի, / Երբ զիս ի քե­­­­նէ զա­­­­տեն, քան զմեռ­­­­նելն այլ ճար չի լի­­­­նի»։

Յատ­­­­կանշա­­­­կան են Քու­­­­չա­­­­­­­­­­­­­­­կի «եռան­­­­կիւնա­­­­ձեւ» եր­­­­կը խօ­­­­սու­­­­թիւննե­­­­րը, ուր առանձնա­­­­ցած զոյ­­­­գը կը զգայ եր­­­­րորդի մը կաս­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­ծելի ներ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­յու­­­­թիւնը։ Ահա օրի­­­­նակ մը. « Առա­­­­ւօտ, դու յետ կե­­­­ցիր, որ զմեր խաղն չա­­­­ւիրես. / Գաս, զլոյսն ի վրայ բե­­­­րես ու զիս իմ եարէս բա­­­­ժանես»։ Փո­­­­խաբե­­­­րու­­­­թիւն է «առա­­­­ւօտ»ը, ան բամ­­­­բա­­­­­­­­­­­­­­­սող բե­­­­րան է կամ՝ չար աչք, գաղտնա­­­­տես, գաղտնա­­­­լուր, որ կ՚ու­­­­զէ սէ­­­­րը խո­­­­չըն­­­­դո­­­­­­­­­­­­­­­տել։

Ուշ-միջ­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­դարուն մէկ նիւթ դեռ կը մնար այ­­­­լա­­­­­­­­­­­­­­­բանա­­­­կան- ազ­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­յին ազա­­­­տագ­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­կան միտ­­­­քը։ Այդ օրե­­­­րուն յայտնո­­­­ւեցաւ պոլ­­­­սա­­­­­­­­­­­­­­­հայ բա­­­­նաս­­­­տեղծ, երա­­­­ժիշտ, գիտ­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­կան եւ հրա­­­­տարա­­­­կիչ, ազ­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­յին եւ կրթա­­­­կան լու­­­­սա­­­­­­­­­­­­­­­ւորու­­­­թեան ռահ­­­­վի­­­­­­­­­­­­­­­րանե­­­­րէն Պաղ­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­սար Դպի­­­­րիը (1683-1768)։ Անոր ամե­­­­նայայտնի ստեղ­­­­ծա­­­­­­­­­­­­­­­գոր­­­­ծութիւնն է «Ի ննջմա­­­­նէդ ար­­­­քա­­­­­­­­­­­­­­­յական» այ­­­­լա­­­­­­­­­­­­­­­բանա­­­­կան տա­­­­ղը. «Ի ննջմա­­­­նէդ ար­­­­քա­­­­­­­­­­­­­­­յական, զար­­­­թիր, նա­­­­զելի իմ, զար­­­­թիր։ / Էհաս նշոյլն արե­­­­գական, զար­­­­թիր, նա­­­­զելի իմ, զար­­­­թիր։ / Պատ­­­­կեր սի­­­­րուն, տիպ բո­­­­լորակ, լրա­­­­ցելոյ լուսնոյն քա­­­­տակ, / Ոչ գտա­­­­նի քեզ օրի­­­­նակ, զար­­­­թիր, նա­­­­զելի իմ, զար­­­­թիր»։ Սի­­­­րային բա­­­­նաս­­­­տեղծու­­­­թեան մը տպա­­­­ւորու­­­­թիւնը ձգող այս կտո­­­­րի մէջ պատ­­­­կե­­­­­­­­­­­­­­­րուած սի­­­­րու­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­տես նա­­­­զելին Մայր Հա­­­­յաս­­­­տանն է, որ զրկո­­­­ւած է իր մար­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­կան ոյ­­­­ժե­­­­­­­­­­­­­­­րէն ու մնա­­­­ցեր է ար­­­­քա­­­­­­­­­­­­­­­յական քու­­­­նի մէջ։ Իսկ այժմ, պէտք է, որ արթննայ, որով­­­­հե­­­­­­­­­­­­­­­տեւ հա­­­­սած է արե­­­­գակի նշոյ­­­­լը, եկած է ազ­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­յին արթնու­­­­թեան ժա­­­­մանա­­­­կը։

Պետ­­­­րոս Ղա­­­­փան­­­­ցին վե­­­­րանո­­­­րոգո­­­­ւող հայ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­կան դա­­­­սական բա­­­­նաս­­­­տեղծու­­­­թեան ներ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­յացու­­­­ցիչնե­­­­րէն է։ Էջ­­­­միած­­­­նի միաբան էր։ Ու­­­­ղարկո­­­­ւեցաւ նախ Ռու­­­­մե­­­­­­­­­­­­­­­լի, ապա՝ Ղրիմ, Պո­­­­լիս, Ար­­­­մաշ, Ադ­­­­րիանա­­­­պոլիս, որ­­­­պէս վե­­­­րատե­­­­սուչ, իսկ ծեր հա­­­­սակին՝ Նի­­­­կոմի­­­­դիա, որ­­­­պէս թե­­­­մի առաջ­­­­նորդ, ուր մա­­­­հացաւ 1784ին։ Եր­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­հան էր Ղա­­­­փան­­­­ցին։ Անոր ամե­­­­նայայտնի ստեղ­­­­ծա­­­­­­­­­­­­­­­գոր­­­­ծութիւննե­­­­րէն մէկն է «Առա­­­­ւօտեան քաղցր» տա­­­­ղը. «Առա­­­­ւօտեան քաղցր եւ անոյշ հո­­­­վերն, / Մեր­­­­ձեալ հնչեն մեղ­­­­մով թփոցդ քո­­­­վերն, / Արդ, ծա­­­­ծանին աչացս լցեալ ծո­­­­վերն. / Բա­­­­ցիր, բա­­­­ցիր, իմ կար­­­­միր վարդ աննման»։ Ինչպէս Պաղ­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­սար դպի­­­­րի եր­­­­գը, այս մէկն ալ կա­­­­րելի է ըմբռնել, որ­­­­պէս այ­­­­լա­­­­­­­­­­­­­­­բանա­­­­կան գործ։ (Ղա­­­­փան­­­­ցին աշա­­­­կեր­­­­տած է Պաղ­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­սար դպի­­­­րին) «Կար­­­­միր վարդ»ը Մայր Հա­­­­յաս­­­­տանն է, գե­­­­ղատե­­­­սիլ եւ աննման։ Իսկ, «...Դար­­­­ձեալ առ ազգն իւր սի­­­­րելի» խո­­­­րագ­­­­րեալ տա­­­­ղի մէջ Ղա­­­­փան­­­­ցին կը մաղ­­­­թէ, որ Հա­­­­յաս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­նը մե­­­­ծարան­­­­քի ար­­­­ժա­­­­­­­­­­­­­­­նանայ եւ փայ­­­­լի բո­­­­լոր այլ պե­­­­տու­­­­թիւննե­­­­րու մէջ. «Ի կայ­­­­սե­­­­­­­­­­­­­­­րաց պա­­­­տուա­­­­սիրեալ միշտ մե­­­­ծարիս, / Ի սուրբ գրի ար­­­­ձա­­­­­­­­­­­­­­­նացեալ եր­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­բանիս, / Քան զա­­­­րեգակն ի մէջ ծաղ­­­­կանց գե­­­­րափայ­­­­լիս, / Զի քեւ եւ ես եր­­­­ջանկա­­­­նամ տա­­­­րին բո­­­­լոր»։

Եւ ահա հայ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­կան տա­­­­ղեր­­­­գութեան ամե­­­­նէն կեն­­­­սուրախ ու վեր­­­­ջին դէմ­­­­քը՝ բա­­­­նաս­­­­տեղծ, եր­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­հան, ձե­­­­ռագիր­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու ծաղ­­­­կող, որմնան­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­րիչ, Վրաս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­նի թա­­­­գաւոր Վախ­­­­թանգ Զ.ի պա­­­­լատա­­­­կան եր­­­­գիչ (եւ նկա­­­­րիչը), Սա­­­­յաթ Նո­­­­վայի նա­­­­խոր­­­­դը եւ հո­­­­գեշնչո­­­­ղը՝ Նա­­­­ղաշ Յով­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­թան։

Նա­­­­ղաշ Յով­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­թանը ծնած է 1661ին գի­­­­նեւէտ Նա­­­­խիջե­­­­ւանի Շո­­­­ռոթ գիւ­­­­ղի մէջ։ Յի­­­­շէնք, թէ Նա­­­­խիջե­­­­ւանը Գող­­­­թան եր­­­­գիչնե­­­­րու օր­­­­րանն էր։ Նա­­­­ղաշ Յով­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­թանը, սի­­­­րային եւ խո­­­­հական եր­­­­գե­­­­­­­­­­­­­­­րու հա­­­­րուստ ժա­­­­ռան­­­­գութիւն ձգեց խնճոյ­­­­քի ու­­­­րախ սե­­­­ղան­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րուն վրայ։ Բնու­­­­թիւնն ու գա­­­­րունն են անոր ներշնչման աղ­­­­բիւրը։ Ն. Յով­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­թանը դրո­­­­ւատեց աշ­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­տասի­­­­րու­­­­թիւնը, գի­­­­տու­­­­թիւնը եւ ստեղ­­­­ծա­­­­­­­­­­­­­­­գործ կեան­­­­քը։ Անոր նշա­­­­նաբանն էր. «Լաւ է ընդ իմաստնոց միշտ քաղ­­­­ցած մնալ, քան ընդ տգի­­­­տաց ու­­­­տել ու ցնծալ»։ Ըստ Ն. Յով­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­թանի չկայ գե­­­­ղեց­­­­կութիւն առանց սի­­­­րոյ. «Լուսնի նման պայ­­­­ծառ երես բո­­­­լորած, / Ես մնա­­­­ցի կա­­­­րօտ՝ համ­­­­բուրից հա­­­­մար. / Վար­­­­սերդ ոս­­­­կի թե­­­­լի նման ոլո­­­­րած, / Ես մնա­­­­ցի կա­­­­րօտ՝ ետ տա­­­­լոյ հա­­­­մար։ / Ունքերդ կա­­­­պել է կա­­­­մար կրա­­­­կով, / Աչ­­­­քերդ վա­­­­ռել է պայ­­­­ծառ ճրա­­­­գով, / Ափ­­­­սոս, որ ծած­­­­կել ես բա­­­­րակ լա­­­­չակով. / Ես մնա­­­­ցի կա­­­­րօտ՝ տես­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­լոյ հա­­­­մար»։ Մար­­­­դը աշ­­­­խարհ եկած է վա­­­­յելե­­­­լու հա­­­­մար, եարը ար­­­­ժա­­­­­­­­­­­­­­­նի է բնա­­­­կան գե­­­­ղեց­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­գոյն հա­­­­մեմա­­­­տու­­­­թիւննե­­­­րով կա­­­­տարո­­­­ւած փա­­­­ռաբա­­­­նու­­­­թեան. «Բե­­­­րանդ՝ կար­­­­միր գի­­­­նի, լե­­­­զուդ՝ հա­­­­մեղ նուշ, / Դու մի­­­­նակ կու խմես ու կ՚անես անոյշ, / Նա­­­­ղաշն թո­­­­ղել ես ծա­­­­րաւ ու բէուշ. / Ես մնա­­­­ցի կա­­­­րօտ՝ խմե­­­­լոյ հա­­­­մար»։

Յօ­­­­դուա­­­­ծը կը վեր­­­­ջա­­­­­­­­­­­­­­­նայ Ն. Յով­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­թանի ցնծա­­­­լից մէկ եր­­­­գով. «Նստեմք ի մէջ­­­­լիս, հարք եւ եղ­­­­բարք եւ մեծ պա­­­­րոնայք, / Գո­­­­հանամք զՏեառ­­­­նէ, որ ու­­­­նիմք սե­­­­ղան, դուք միշտ շէն կե­­­­նայք։ / Խնդրեմք, որ այ­­­­սօր, քան զա­­­­մենայն օր, շատ ու­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­խանայք։ / Թա­­­­սերն չի­­­­նի, կար­­­­միր գի­­­­նի, ձեզ անոյշ լի­­­­նի, ձեզ անոյշ լի­­­­նի»։

Նոյնպէս մենք, յար­­­­գե­­­­­­­­­­­­­­­լի ըն­­­­թերցող, եր­­­­գենք մեր տա­­­­ղերը, ու­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­խանանք եւ միշտ փառք տանք հայ­­­­րե­­­­­­­­­­­­­­­նի գի­­­­նեւէտ մայր հո­­­­ղին։ Հայ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­կան տա­­­­ղերով թող հա­­­­րուստա­­­­նայ ձեր սե­­­­ղան­­­­ներն ու հա­­­­ւաքոյթները։