Հայաստան-Ատրպէյճան համաձայնութիւն՝ Թրամփի կնքահայրութեամբ

Փաշի­նեան եւ Ալիեւ՝ Օգոս­տոս 8-ին Ուա­շինկթը­նի մէջ Թրամ­փի հետ հան­դի­պելով՝ ստո­րագ­րե­ցին «Յայ­տա­րարու­թիւն» մը։ Այս յայ­տա­րարու­թիւնը ար­դեօք առա­ջին քայլն է՞ եր­կու Կով­կա­սեան եր­կիրնե­րու խա­ղաղու­թեան հա­մար։

Պա­տերազ­մող կող­մեր խա­ղաղու­թեան հա­մաձայ­նութիւն ստո­րագ­րե­լու իրենց կամ­քը յայտնեն՝ ի՞նչ կրնանք ընել բա­ցի այդ քայ­լը ող­ջունե­լէ։ Մա­նաւանդ երբ ԱՄՆ Մեր­ձա­ւոր Արե­ւել­քի յա­րատեւ պա­տերազմնե­րուն մէջ կը զօ­րակ­ցի Իս­րա­յէլին՝ մինչ Նէ­թանեահու Կազ­զա­յի մէջ պա­ղես­տինցի­ները կը բնաջնջէ, Ալիեւ Ար­ցա­խի մէջ էթ­նի­կական զտման քա­ղաքա­կանու­թիւն կը վա­րէ եւ վճռած է տա­րած­քի վեր­ջին հայ­կա­կան հետ­քե­րը ջնջե­լու, Փու­թին ալ Ուկրա­նիան հո­ղին հա­ւասա­րելու մի­տող պա­տերազմ մը կը վա­րէ...

Հա­յաս­տա­նը 2020-ին ար­դէն պար­տուած էր։ Ատրպէյ­ճան 2022-ին Հա­յաս­տա­նին յար­ձա­կելով հայ­կա­կան նոր տա­րածքներ նո­ւաճեց։ 2023-ին ալ Ար­ցա­խը հա­յաս­թափ ըրաւ։ ան­շուշտ որ նման պայ­մաննե­րուն մէջ դժո­ւար կան­խա­տեսե­լի էր բա­րեն­պաստ խա­ղաղու­թիւն մը կեր­տե­լը։ Բո­լոր այս ան­ցուդարձնե­րուն Ռու­սիան չէր ար­դա­րացու­ցած Հա­յաս­տա­նի անվտան­գութեան երաշ­խա­ւորի իր դիր­քը։ Թրամփ առա­ջին վար­չա­կան շրջա­նին չէ­զոք միացած էր պա­տերազ­մի ծագ­ման դէմ։ Նոյ­նիսկ մա­տը չէր շար­ժած այդ պա­տերազ­մը կա­սեց­նե­լու հա­մար։ Պայտը­նի վար­չութիւ­նը նոյն վե­րաբե­րու­մը շա­րու­նա­կեց 2022-ի յար­ձա­կումնե­րուն եւ մա­նաւանդ 2023-ի էդ­նի­քական զտման հան­դէպ նոյն ան­տարբե­րու­թիւնը ցու­ցա­բերեց։ ԵՄ-ն ալ թէ՛ Հա­յաս­տա­նի եւ թէ՛ Ատրպէյ­ճա­նի մէջ մար­դու իրա­ւունքնե­րու կա­րեւո­րու­թիւն տա­լու փո­խարէն զբա­ղած է բնա­կան կա­զի գի­ներու սա­կար­կութեամբ։

Հա­յաս­տա­նը ոչ միայն զի­նուո­րակա­նապէս պար­տո­ւած, այլ դի­ւանա­գիտա­կանա­պէս ալ լրիւ մի­նակ ձգո­ւած վի­ճակ ու­նէր։ Մենք, ի հար­կէ, խա­ղաղու­թիւնը կրնանք ող­ջունել, բայց իրա­պաշտ ըլ­լա­լու հա­մար՝ յայտնենք թէ ասի­կա Հա­յաս­տա­նի հա­մար ոչ բա­րեն­պաստ խա­ղաղու­թիւն մըն է։

Հա­յաս­տա­նը Լեռ­նա­յին Ղա­րաբա­ղի պա­տերազ­մին բա­նակ­ցա­յին ճա­նապար­հով լու­ծում մը գտնե­լու նպա­տակով 1992-ին կեան­քի կո­չուած Եւ­րո­պական Ապա­հովու­թեան եւ Հա­մագոր­ծակցու­թեան Կազ­մա­կեր­պութեան (ԵԱՀԿ) Մինսկի Խումբի ցրուելուն հա­մաձայ­նե­լով մեծ զի­ջում մը ըրաւ։

Յայ­տա­րարու­թեան ամէ­նէն ու­շագրաւ եւ որուն մա­սին ամէ­նէն շատ մեկ­նա­բանու­թիւն եղած կէ­տը ալ «Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պետու­թեան տա­րած­քին» մէջ Ատրպէյ­ճա­նի հիմ­նա­կան տա­րածքնե­րը Նա­խիջե­ւանի անկլա­ւի հետ կա­պող «Մի­ջազ­գա­յին Խա­ղաղու­թեան եւ Բար­գա­ւաճ­ման հա­մար Թրամփ Ճա­նապարհ»ի ստեղ­ծումը կա­նոնա­կար­գող չոր­րորդ կէտն էր։

Յայ­տա­րարու­թիւնը չանդրա­դառ­նար ռազ­մա­վարա­կան նշա­նակու­թիւն ու­նե­ցող բլուրնե­րու եւ գե­տային աղ­բիւրներ նե­րառող՝ 2021-էն ի վեր Ատրպէյ­ճա­նի կող­մէ գրա­ւուած Հա­յաս­տա­նի տա­րածքնե­րուն ճա­կատագ­րին մա­սին։ Նոյնպէս էթ­նի­կական զտման ըն­թացքին գե­րի վեր­ցո­ւած քա­ղաքա­կան եւ զի­նուո­րական առաջ­նորդնե­րու նիւ­թին ալ չակ­նարկէր։

Վեր­ջա­պէս, ան­յայտ է Հա­յաս­տան-Թուրքիա սահ­մա­նի Ատրպէյ­ճա­նի պա­հան­ջով դեռ փակ ըլ­լա­լու իրա­կանու­թիւնը յաղ­թա­հարե­լու եղա­նակը եւ ժամ­կէ­տը։

Այս բա­ցասա­կան են­թա­հողին վրայ Հա­յաս­տա­նը ար­դիակա­նաց­ման նոր ճա­նապարհներ գտած է, որոնց շնոր­հիւ աւե­լի լաւ ապա­գայի մը հաս­նե­լու վի­ճակ ապահոված։