Հայ վարժարանը՝ ժողովուրդի շարունակութեան երաշխիքն է, ոչ թէ բանակցութեան առարկայ:
ՀՄԱՅԱԿ (ՀԱՄՕ) ՍԱՐԵԱՆ
Վերջերս հնչած «հինգ վարժարան եւ մէկ լիսէ բաւարար է» արտայայտութիւնը, ոչ միայն սխալ մտածողութեան մը արդիւնքն է, այլ նաեւ վտանգաւոր է ամբողջ համայնքի մը ապագային համար։ Այս տեսակ խօսքեր, երբ հանրայինօրէն կը յայտարարուին, կը կրեն հետեւեալ ուղերձը՝ նուազեցումը ընդունելի է, նահանջը տրամաբանական է, իսկ ինքնազոհումը՝ անհրաժեշտ։
Այս տեսակ բառակապակցութիւններ իրենց մէջ ունին հաւաքական յուսահատութեան նկարագիր մը։ Ո՞ւր մնաց մեր պատմական կորովը, երբ զարթօնքի եւ վերելքի տարիներուն մեր ժողովուրդը օրէ օր կը բանար նոր դպրոց մը, կը կազմէր նոր ծրագիրներ, կը պատրաստէր նոր սերունդներ՝ տագնապի պահերուն իսկ։ «Հինգ վարժարան եւ մէկ լիսէ» ըսողը մոռցա՞ծ է թէ վարժարանները մեր մշակութային գոյութեան ամրոցներն են։ Երբ աշխարհը մեր շուրջը կը փոխուի, երբ լեզուն, մտածելաձեւը, յարաբերութիւնները սրընթաց փոփոխութեան կ՚ենթարկուին, մեր վարժարաններն են՝ որ կը պահպանեն մեր ինքնութիւնը։
Իսթանպուլահայութեան կրթական դիմադրութիւնը՝ պետական, լեզուային եւ ընկերային ճնշումներու դէմ՝ կրցած է ծառանալ միայն այն պատճառով, որ վերջին 150 տարիներու ընթացքին հայ համայնքը չէ դադրած դպրոց պահելէ։ Ոչ լեզուական ձուլումը, ոչ ալ տնտեսական ճնշումները չկրցան կոտրել այդ կամքը։
Ճիշդ է՝ աշակերտներու թուաքանակը գուցէ նուազած է։ Սակայն վարժարանները թիւ չեն։ Վարժարանը միայն նստարաններու շարան մը չէ, կամ ուսուցիչի մը դասագիրքը։ Վարժարանը հոգի մըն է։ Մտաւոր, բարոյական եւ ազգային դիմագիծ։ Եւ այդ հոգին կարելի չէ չափել աղիւսակով։
Այսօրուայ համաշխարհայնացած իրականութեան մէջ, ուր փոքրամասնութիւնը դարձած է պատրուակ, մենք պէտք է ըլլանք խորապէս յանձնառու՝ ապագային։ Վարժարան փակել կը նշանակէ ապագայի դուռ մը փակել եւ վարժարան նուազեցնել՝ լեզուի կորուստին արագացումը։ Վարժարանէ հրաժարիլ՝ մշակոյթի մոռացում։
Այս տեսակ արտայայտութիւններ դրսեւորողներ կ՚ենթադրեն, թէ հայ դպրոցը բեռ մըն է, նիւթական ճնշում մըն է, որ պէտք է կրճատուի։ Ոչ՛ Հայ վարժարանը ներդրում մըն է, ոչ թէ ծախս։ Ժամանակակից դպրոցները աշխարհով մէկ կը դիմագրաւեն դժուարութիւններու, բայց ո՛չ մէկ համայնք սրբազան հաստատութիւնները կը մատնէ դիտաւորեալ նահանջի։ Մեր դպրոցը միայն կրթական կառոյց չէ՝ ան է մեր գոյատեւման իրաւաբանական փաստարկը։
Հինգ վարժարանով կարելի՞ է ապահովել բոլոր շրջաններու մանուկներուն հասանելիութիւնը։ Բոլոր ընտանիքներու կարողութիւնները եւ նախասիրութիւնները հաշուի առնուա՞ծ են։ Ո՞վ ունի այս իրաւունքը՝ որոշելու որ աշակերտին մօտակայ դպրոցը «պէտք չէ ըլլայ»։ Ո՞վ կը վստահի ապագայի վրայ այսքան անտարբերութեամբ։
Վարժարանները աշակերտներու կողմէ չէ լքուած։ Վարժարանները լքած են ղեկավարները եւ ընտանիքները, որոնք խաբուած են այն միտքով, թէ մայրենի լեզուն «ապագայ չունի»։ Այդ իսկ պատճառով իրենց զաւակները ղրկած են «շքեղ» եւ «նորաձեւ» վարժարաններ, որոնց յաջողութիւնը շատ անգամ կասկածելի է, երբ համեմատենք զանոնք հայկական վարժարաններուն հետ։
Ով որ այս մութ մտածողութեան դէմ կը կանգնի, պէտք է գիտնայ թէ հարցը միայն քանի հատ վարժարան մնացած ըլլալը չէ։ Հարցը՝ մեր ամբողջ ինքնութիւնն է։ Իսկ ինքնութիւնը պէտք է պահպանել, ոչ թէ վաճառել։
Այսպիսի մօտեցումներ՝ կը ծառայեն միայն ինքնազոհման։ Կը մոռցուի, թէ ազգը՝ յատկապէս փոքրամասնութիւն ըլլալով, պէտք ունի տարանցիկութենէ դուրս մտածելու։ Մենք պէտք է գործենք վերականգնման, ոչ թէ նահանջի տրամաբանութեամբ։
Եզրակացութեամբ, «հինգ վարժարան եւ մէկ լիսէ» գաղափարը — եթէ այս արտայայտութիւնը մնար անձնական կարծիք՝ կարելի էր զայն անտեսել։ Սակայն երբ այս խօսքը կը շրջանառուի՝ իբրեւ ապագայ ուղղութիւն, պէտք է յստակօրէն մերժուի։
Վարժարանները փակելու մտադրութիւնը չ՚արտայայտեր իրատեսութիւն։ Ան կը բացայայտէ մեր երազելու, ծրագրելու կարողութեան կորուստը։
Եզրափակելով՝ ըսեմ՝ նման յայտարարութիւնները մեզ կը տանին ոչ թէ կազմակերպուած միացման, այլ վտանգաւոր հարթեցման։ Տարբերութիւնները պէտք չէ ընկալել իբրեւ խոչընդոտ։ Դպրոցներու բազմազանութիւնը մեր ուժն է, ո՛չ թէ մեր թուլութիւնը։ Որպէս համայնք, երբ կը կորսնցնենք հաւատքը նոր վարժարանի մը կամ նոր սերունդի մը վրայ, ապա արդէն սկսած ենք մեզմէ հրաժարիլ։
Որպէսզի ապագայ ունենանք, վարժարանը հարկաւոր է։ Որպէսզի վարժարան ունենանք, հաւատքի պէտք ունինք։ Եւ այս հաւատքը պէտք է վերագտնենք՝ համարձակօրէն մերժելով այն բոլոր ձայները, որոնք մեզ կը սորվեցնեն բաւարարուիլ փշրուածքով։
Մեր պարտքն է հնչեցնել հաւատքի ձայնը։ Ո՛չ հինգ, ո՛չ վեց, այլ բոլոր կարիքները հոգացող, վերանորոգուած, բազմազան եւ կենդանի հայկական վարժարաններով, կրնանք գոյատեւել եւ զարգանալ։ Ապագան նահանջով չի կառուցուիր։ Ապագան՝ վարժարանով կը կերտուի։
