Կրթական խնդիրներ՝ PISA-ի ակնոցով

ՍԵՒԱՆ ՏԷՅԻՐՄԵՆՃԵԱՆ

[email protected]

Վեր­ջերս հրա­պարա­կուե­ցան PISA-ի՝ Աշա­կերտնե­րու գնա­հատ­ման մի­ջազ­գա­յին ծրագ­րի (Programme for International Student Assessment) 2015-ի զե­կոյ­ցին ար­դիւնքնե­րը։ Ըստ տուեալ­նե­րու, Թուրքիա «Գի­տու­թիւն, թուաբա­նու­թիւն եւ ըն­թերցում» դա­սակարգման մէջ 70 եր­կիրնե­րու շար­քին կը գրա­ւէ 49-րդ եւ 52-րդ աս­տի­ճան­նե­րը (նա­խապէս 33-րդ եւ 35-րդ աս­տի­ճան­նե­րուն վրայ էր)։ Այս ար­դիւնքնե­րը, որոնք այնքան ալ փայ­լուն պատ­կեր մը չեն գծագ­րեր կրթա­կան հա­մակար­գին վե­րաբե­րեալ, ար­դեօք ար­ժա­նացա՞ն մեր վար­ժա­րան­նե­րու վա­րիչ­նե­րուն կամ կրթա­կան պա­տաս­խա­նատու­նե­րուն քննու­թեան, քա­նի որ հա­մայնքա­յին վար­ժա­րան­նե­րը կա­րելի չէ ան­ջա­տել ընդհա­նու­րէն։

Մունզու­րի հա­մալ­սա­րանէն, ըն­կե­րաբա­նու­թեան դա­սախօս Եավուզ Չո­պանօղ­լու այս մա­սին վեր­լուծա­կան յօ­դուած մը հրա­տարա­կած էր «Պիր­կիւն»ի կի­րակ­նօ­րեայ յա­ւելուածին մէջ։ Պի­տի ջա­նամ ներ­կա­յաց­նել ամ­փոփ գի­ծերով՝ հա­մեմա­տու­թիւններ կա­տարել փոր­ձե­լով նաեւ մեր վար­ժա­րան­նե­րուն հետ։

Ան իր վեր­լուծումնե­րը կը սկսի Փետ­րուար 28-ի Որո­շումնե­րու վա­ղոր­դայնին (1998) առ­նուած ութ տա­րուան պար­տա­դիր ու­սուցման կար­գադրու­թե­նէն։ Կրթու­թեան նա­խարա­րու­թիւնը նոյն տա­րուան ըն­թացքին, հա­կառակ բազ­մա­թիւ առար­կութիւննե­րու, ջնջած էր նաեւ դա­սարան կրկնե­լու կա­նոնը։ Այսպէ­սով անո­րոշա­ցած էր աշ­խա­տասէր ու ծոյլ աշա­կեր­տի տար­բե­րու­թիւնը եւ վնաս հաս­ցուած պա­տանի­ներու ար­դա­րու­թեան ըն­կալման զգա­ցու­մին։ Այսպէս կամ այնպէս յա­ջորդ դա­սարան անցնի­լը ապա­հոված աշա­կեր­տը հետզհե­տէ սկսած էր խզել նաեւ իր կա­պը դպրո­ցին հետ։

Գա­ղափա­րախօ­սական այս մօ­տեցու­մը հե­տեւեալ օրե­րուն աւե­լի զգա­լի պի­տի դառ­նար ան­շուշտ։ Դպրոց այ­ցե­լող քննիչ­ներ կը թե­լադ­րէին այ­լեւս, որ «ամէն մարդ պար­տա­ւոր չէ ճար­տա­րագէտ, բժիշկ եւլն. ըլ­լա­լու, եր­կի­րը պէտք ու­նի նաեւ կրթեալ շար­ժա­վարի, սրճե­փի, աղ­բա­հաւա­քի»։ Ու­րեմն, կ՚ըսէ յօ­դուա­ծագի­րը, ցած դա­սարան­նե­րու աշա­կերտնե­րուն վի­ճակուած պար­տա­կանու­թիւնը միայն նստա­րան­նե­րուն փո­շին մաք­րել էր այ­սուհե­տեւ, եւ ոչ աւե­լին։ Ըստ Չո­պանօղ­լուին, իրենց հա­մար ար­դէն իսկ դժուար հա­սանե­լի մաս­նա­գիտու­թիւննե­րը միայն երազ մըն էին այ­լեւս, շատ-շատ կրնա­յին ու­սուցիչ մը ըլ­լալ…

Կրթա­կան այս քա­ղաքա­կանու­թիւնը նոյ­նութեամբ շա­րու­նա­կուած է նաեւ ԱՔՓ-ի տա­րինե­րուն՝ նոյ­նիսկ ցած դա­սակար­գի տղոց իրենց կա­ցութեան հա­մակեր­պե­լու ուղղու­թեամբ տա­րուած գա­ղափա­րա­խօսա­կան կրթա­կան քա­ղաքա­կանու­թեան սաստկաց­մամբ։ Այդ շրջա­նին կա­տարուած կա­րեւոր փո­փոխու­թիւն մը մատ­նա­նիշ կ՚ընէ յօ­դուա­ծին հե­ղինա­կը, որ է՝ «կրթու­թիւն՝ աշա­կեր­տի առանցքով» կո­չուած, որ­պէս կար­գա­խօս բա­ւական գե­ղեցիկ դրու­թեան մը որ­դեգրու­մը։ Այսպէ­սով, կրթու­թեան որա­կը կ՚իջե­ցուի աշա­կեր­տա­կան (այ­սինքն՝ հա­սարակ) մա­կար­դա­կի։ Կը փո­խուին կրթա­կան ծրա­գիր­նե­րը, կը պար­զե­ցուին, կը նուազե­ցուին դա­սագիր­քե­րու ըն­թերցա­նու­թեան, զայն հասկնա­լու եւ պատ­մե­լու աշ­խա­տանքնե­րը, դա­սագիր­քե­րը կը վե­րածուին պատ­կե­րազարդ գիր­քե­րու։ «Նոր սե­րունդնե­րը, որոնց կա­պը գիր­քին հետ ար­դէն բա­ւական տկար էր, յան­կարծ իրենք զի­րենք կը գտնեն գործնա­կան աշ­խա­տանքնե­րու մէջ խեղ­դուած»։

Դա­սերը այ­լեւս վե­րածուած էին խա­ւաքար­տէ պար­տա­կանու­թիւններ կա­տարե­լու ձեռ­նարկնե­րու, որոնք նի­շի մըն ալ կը հա­մապա­տաս­խա­նէին։ Չո­պանօղ­լու կը փո­խան­ցէ Մի­ջին Անա­տոլուի մէջ պաշ­տօ­նավա­րող թրքե­րէնի ու­սուցի­չի մը վկա­յու­թիւնը, որու հա­մաձայն աշա­կերտնե­րուն մէկ եր­րորդը գրել-կար­դալ չէր գի­տեր կամ դժուարու­թեամբ կը գրէր ու կը կար­դար։

Թե­րեւս լաւ կ՚ըլ­լայ մի­ջամ­տել այս կէ­տին վրայ ու հա­մեմա­տու­թիւն մը կա­տարել հա­մայնքա­յին վար­ժա­րան­նե­րու վի­ճակին հետ։ Շուրջ տա­սը տա­րիէ ի վեր սերտ շփու­մի մէջ եմ մա­նաւանդ նոր սե­րունդի կրթա­կան մշակ­նե­րուն, նո­րաւարտ աշա­կերտնե­րուն եւ դպրո­ցական­նե­րուն հետ։ Կրթա­կան հա­մակար­գին մէջ տե­ղի ու­նե­ցած այս փո­փոխու­թիւննե­րուն վե­րագ­րել սխալ չ՚ըլ­լար անոնց հա­յերէն կար­դա­լու կամ գրե­լու տկա­րու­թիւնը։ Այս կա­ղացու­մը միայն հա­յերէ­նին չի վե­րաբե­րիր այ­սինքն, թէեւ մենք հար­ցը միշտ կը քննենք հա­յերէ­նի նա­հան­ջի, նոր սե­րունդի ան­տարբե­րու­թեան, ախ-վա­խերու նման հա­սարակ տե­ղիք­նե­րու շրջա­գիծին մէջ, սա­կայն երկրի կրթա­կան հա­մակար­գին են­թարկուած լուրջ փո­փոխու­թիւննե­րը հա­շուի չառ­նե­լը շատ ան­գամ մեզ պի­տի առաջ­նորդէ սխալ լու­ծումնե­րու։ Ախ­տա­ճանա­չու­մը ճիշդ կեր­պով պէտք է կա­տարուի, որ­պէսզի ախ­տա­հանու­մը ար­դիւնա­ւոր ըլ­լայ։ Հա­յերէ­նի դա­սաւանդման պա­րագա­յին, ան­ցեալէն ժա­ռան­գուած, բայց այ­սօր այ­լեւս ան­գործութեան մատ­նուած կրթա­կան հա­մակար­գի մը կրող­ներն են մեր վար­ժա­րան­նե­րը եւ այնքան ժա­մանակ որ կը շա­րու­նա­կեն յա­մառիլ հա­յերէ­նի դա­սաւան­դութեան, լե­զուի ըն­կալման այս մօ­տեցումնե­րուն վրայ, վրան բար­դե­լով նաեւ կրթա­կան նոր ըն­կա­լումնե­րուն սխալ­նե­րը՝ յստակ է որ ար­դիւնքի մը պի­տի չհաս­նին նաեւ ապա­գային ու մեր գի­տոսիկ­նե­րը պի­տի շա­րու­նա­կեն իրենց ախ-վա­խերը։

Չո­պանօղ­լու ապա կ՚անդրա­դառ­նայ գրա­կանու­թեան դա­սաւանդման հար­ցին։ Այն ինչ որ կը վե­րաբե­րի թուրք ու­սուցիչ­նե­րուն՝ ի զօ­րու է նաեւ մե­զի հա­մար։ Սանկ աչք մը նե­տենք հայ գրա­կանու­թեան ծրա­գիրին. ԺԲ դա­սարա­նին մէջ տղա­քը պէտք է սոր­վին Հա­յաս­տա­նի ժա­մանա­կակից գրող­նե­րէն Գուրգէն Խան­ճեանն ու Լե­ւոն Խե­չոյեանը, Մա­րինէ Պետ­րո­սեանն ու Վիոլեթ Գրի­գորեանը (լսա՞ծ էք այս անուննե­րը), ինչպէս նաեւ Յա­կոբ Կա­րապեն­ցը, Ար­մե­նու­հի Թեր­զեանը, Դե­ւը, Օն­նիկ Ֆը­չըճեանը եւլն.։ Եւ դեռ Թ դա­սարա­նին մէջ ու­նինք Տի­րան Չրա­քեան, Եղի­շէ Դու­րեան… Հե­տաքրքիր եմ գիտ­նա­լու, որ ար­դեօք ո՛վ պատ­րաստած է այս ծրա­գիրը, անոնք նկա­տի առա՞ծ են մեր ու­սուցիչ­նե­րուն մա­կար­դա­կը, թէ մեծ հա­ւանա­կանու­թեամբ իրենց իսկ չկար­դա­ցած հե­ղինակ­նե­րով լե­ցու­ցած են զայն՝ բա­ներ մը ապա­ցու­ցե­լու հա­մար մէ­կերուն։ Մեր ու­սուցիչ­նե­րը այ­լեւս բա­նաս­տեղծ, ար­ձա­կագիր, լրագ­րող, մտա­ւորա­կան կամ գա­ղափա­րապաշտ ան­ձեր չեն ու պի­տի չըլ­լան ալ աս­կէ ետք (մէկ-եր­կու բա­ցառու­թիւննե­րը միշտ յար­գե­լով ան­շուշտ), այլ՝ հա­մալ­սա­րանա­կան քննու­թիւննե­րու մրցա­վազ­քին մէջ մա­շած, շատ ան­գամ ապ­րուստի հո­գերով ծան­րա­բեռ­նուած ան­ձեր, որոնք յի­շեալ հե­ղինակ­նե­րուն գիր­քե­րը կար­դալ ու­զեն իսկ պի­տի չկրնան հաս­նիլ անոնց, իրենց հա­յերէ­նի իմա­ցու­թիւնը (արե­ւելա­հայե­րէն-արեւմտա­հայե­րէն-գրա­բար հա­ւասա­րապէս, որով­հե­տեւ պի­տի չկրնաք լիար­ժէ­քօրէն Եղի­շէ Դու­րեան մը հասկնալ եթէ գրա­բար չէք գի­տեր, կամ պի­տի չկրնաք Լե­ւոն Խե­չոյեան մը կար­դալ՝ եթէ արե­ւելա­հայե­րէնի գի­տելիք­նե­րը լաւ մա­կար­դա­կի մը չէք հաս­ցուցած) ար­գելք մը պի­տի ըլ­լայ անոնց հա­մար, եւ առանց հո­գիի, առանց խան­դա­վառու­թեան պի­տի կրկնեն 50 կամ 100 տա­րուան հնու­թեամբ դա­սագիր­քի մը մէջ գրուած­նե­րը։

Գրա­կանու­թեան եւ առ­հա­սարակ կեան­քի ըն­կալման հա­մար օժան­դակ դա­սապա­հեր էին փի­լիսո­փայու­թիւնը, տրա­մաբա­նու­թիւնը, հո­գեբա­նու­թիւնը, որոնք նուազա­ցած են կամ բնաւ չեն դա­սաւան­դուիր այ­լեւս։ Աւե­լին՝ այս դա­սապա­հերը փո­խարի­նուե­ցան կրօն­քի դա­սով։ Մեր աշա­կերտնե­րը, մա­նաւանդ միջ­նա­կար­գի ու նա­խակրթութեան մէջ, աւե­լի հա­կուած են կա­րեւո­րու­թիւն տա­լու կրօն­քին, որով­հե­տեւ TEOG-ի քննու­թեան հար­ցա­րան­նե­րէն մէկն ալ կրօն­քի մա­սին է։ Երկրին հետզհե­տէ կրօ­նա-պահ­պա­նողա­կան ուղղու­թեան մը հա­կուի­լը այս ազ­դե­ցու­թիւնը գոր­ծեց նաեւ մեր վրայ, որ ար­դէն իսկ բա­րենի­շեր չու­նէինք աշ­խարհա­վարու­թեան դի­տան­կիւնէն։ Միւս դպրոց­նե­րը չեմ գի­տեր ինչպէս, սա­կայն ան­ցեալին իմ պաշ­տօ­նավա­րած Մխի­թարեան վար­ժա­րանին մէջ հա­յերէ­նի ու կրօն­քի ու­սուցիչ­նե­րը միաս­նա­բար կը կա­տարէին իրենց ժո­ղով­նե­րը։ Աշա­կեր­տի միտ­քին մէջ կրօ­նապաշ­տութիւնն ու հայ գրա­կանու­թիւնը, Քրիս­տոսն ու հա­յերէ­նը շատ ան­գամ ան­ջատ գա­ղափար­ներ չէին եւ բնա­կան է որ այդպէս ըլ­լար, երբ հա­յերէնն ու կրօն­քը շատ ան­գամ կը դա­սաւան­դեն միեւ­նոյն ու­սուցիչ­նե­րը։ Այնպէս, ինչպէս թրքա­կան վար­ժա­րան­նե­րուն մէջ կեան­քը այ­լեւս կրօ­նական հա­յեացքնե­րով կ՚ըն­կա­լուի, ուր փի­լիսո­փայու­թեան դա­սը վե­րածուած է գրե­թէ կրօ­նագի­տու­թեան։

Շա­րու­նա­կութիւնը՝ յաջորդիւ…