Gomidas her yerde
Doğumunun 147. yıldönümünde, besteci, müzikolog, koro şefi ve din adamı Gomidas’ın izini, resim, heykel, sinema ve güncel sanatta sürüyoruz. Sanatçının eserlerinden ve yaşamöyküsünden ilhamla Üretilmiş yapıtlardan bir seçki..
(Solda) Simon Galstyan, 1960 tarihli bu eserinde Gomidas’ı, darmadağın edilmiş bir odanın ortasında resmediyor. Resmin arka planında görünen üniformalı Osmanlıların bir tür ev baskını düzenlediği anlaşılıyor. Bir Gomidas portresi olmanın ötesine geçen eser, müzisyenin imgesi aracılığıyla bütün bir halkın yaşadığı felaketi hatırlatıyor. ‘Ulus Şarkı Söyleyecek’ adlı resim, Yerevan’daki Ermenistan Ulusal Galerisi’nde muhafaza ediliyor. (Sağda) Eduard İsabekyan’ın 1972 tarihli kompozisyonunda, Gomidas, sağlıklı ve dinç bir şekilde ayakta duruyor. Kompozisyonun renklerini adeta, arkada görünen köylünün çaldığı kavalından çıkan ezgiler belirliyor; ezgiler duyulmasa da sezinleniyor. Sanatçının diğer eserleriyle birlikte bu resim de, 2013’te Yerevan’da açılan Eduard Isabekyan Galeri’de görülebilir.
(Solda) 1865’te Van yakınlarındaki Aygestan’da doğup 1941’de Yerevan’da yaşama veda eden, Van direnişinin öncülerinden, Ermenistan’da güzel sanatların gelişimine önemli katkılarda bulunmuş, Yerevan’da adını taşıyan bir güzel sanatlar akademisi bulunan Panos Terlemezyan’ın bu resmi, Gomidas’ı konu alan en ünlü yapıtlardan. Yakından tanıdığı Gomidas’ı gerçekçi bir üslupla resmeden sanatçının üretiminde önemli yer tutan çarpıcı doğa betimlemeleri burada da göze çarpıyor. (Sağda) Edvard Sasun’a ait, ‘Gomidas (1915’te Ermenistan)’ adlı bu eser 2009 yılında yapılmış. Boynunda haç ve elinde şıviyle (bir tür dilli kaval) betimlenen Gomidas’ın düşünceli hali dikkat çekiyor. Onun ne düşündüğünü ve neden bu kadar kederli olduğunu tahmin etmek güç değil. Mumlar, Ermeni Soykırımı’nın sayısız kurbanına gönderme yapıyor.
(Solda) İstanbul’da heykeltıraş Erol Sarafyan tarafından yapılan Gomidas heykeli, bu yıl, Beyoğlu Üç Horan Vakfı’nın yöneticilerinin engellemeleri sonucunda, planlananın aksine, kamusal alan niteliğindeki Şişli Ermeni Mezarlığı yerine Türkiye Ermenileri Patrikhanesi’nin bahçesine yerleştirildi. (Sağda) Arto Tchakmakchian’ın tasarladığı, Detroit’teki granit ve bronz Gomidas anıtı, 1981 yılından beri kentin işlek caddelerinden birinde duruyor. Bir buçuk milyon Soykırım kurbanına adanan bu anıt, her yıl 24 Nisan’da anma buluşmalarına sahne oluyor.
(Solda) Gomidas anısına dikilmiş heykellerin en çok bilinenlerinden biri Yerevan’da bulunuyor. Bir ağacın gövdesine oturur şekilde betimlenmiş olan Gomidas’ın üzüntüsü yüzünden okunuyor. Etrafındaki ağaçlarla uyum içindeki heykel, Gomidas’ın adını taşıyan devlet konservatuvarının önünde bulunuyor. (Sağda) Gomidas’ın müziği ve imgesi, akıllara sanatçının acı dolu yaşamının yanı sıra, tüm bu acıların kaynağı olan Ermeni Soykırımı’nı da getirir. Onu konu alan her resim aslında insanlığa adanmıştır; onun betimlendiği her heykel soykırım anıtıdır. 24 Nisan 2003’te Paris’te ziyarete açılan, David Babayan imzalı Gomidas heykelinin aynı zamanda Ermeni Soykırımı anıtı olmasının nedeni de bu. Bu anıtta Gomidas, yalnızca kendi yaşadıklarının değil, 1915’te hayatını kaybeden bir buçuk milyon insanın ve bu gerçeğin açtığı yaralarla yaşamaya mahkûm olan, dünyanın dört bir yanına dağılmış Ermenilerin hüznünü taşır.
Karabağ’ın Isdepanagerd bölgesinde yer alan bu grafiti, 11 Ekim 2014’te düzenlenen ‘Özgürlük Festivali’ kapsamında, sokak sanatçısı Khaçadur İsrailyan tarafından çizildi.
2010 yılında Anadolu Kültür’ün girişimiyle, Gomidas’ın 140. doğum günü ve 75. ölüm yıldönümüne vesilesiyle düzenlenen bir dizi etkinliğin bir araya getirdiği Ayşe Tütüncü (piyano), Sıla Gerbağa (flüt), Melikcan Zaman (keman) ve Çıplak Ayaklar Kumpanyası (ÇAK), ‘Gomidas’la Yolculuk’ başlıklı bir dans ve doğaçlama gösterisi hazırladı. ÇAK’ın ev sahipliği yaptığı, müzikle dansın kaynaştığı bu dinamik performansa arşiv fotoğrafları eşlik ediyor. Bu çağdaş anlatı, Gomidas’ın hikâyesine yeni bir bakış açısı getiriyor.
Yönetmen Vigen Chaldranyan’ın bu yıl sinemaseverlerin beğenisine sunulan, Gomidas’ın yaşamöyküsünden ilhamla çektiği ‘Alter Ego’ adlı film, eleştirmenlerden geçer not aldı. Biyografi ve dram türündeki film, günümüz ile geçmiş arasında gidip gelen sahneleri ve çarpıcı görsel diliyle dikkat çekiyor. Efsanevi yönetmen Sergei Parajanov’un 1968’de UNICEF için ‘Children to Komitas’ (Çocuklar Gomidas’a) başlıklı bir film çektiği biliniyor. James Steffen, ‘The Cinema of Sergei Parajanov’ (Sergei Parajanov’un Sineması; 2013) başlıklı kitabından, filmin, çocukların çizdiği, Gomidas’a adanmış resimlere odaklandığını öğreniyoruz. Ortadan kaybolan bu filmin akıbeti bilinmiyor.
