Ղազախստանը հանգաւ, բայց մինչեւ ե՞րբ
ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ
Կանխաւ պէտք է խոստովանիլ թէ Թուրքիոյ քաղաքացիներ ըլլալով առհասարակ անբաւարար պատկերացում ունինք Կեդրոնական Ասիոյ երկիրներու նկատմամբ։ Երեւոյթը հաւանաբար ունի զանազան դրդապատճառներ։ Առաջինը այն է որ, Թուրքիա վերջին 200 տարիներու ընթացքին իր հայեացքը բոլորովին ուղղած է դէպի արեւմտեան երկիրներ։ Նպատակադրած է այդ երկիրներու քաղաքակրթութեան մակարդակին հասնիլ։ Այս ընելու ժամանակ ալ անտեսած է, նոյնիսկ արհամարհած է ամբողջ արեւմտեան աշխարհը։ Միւս կողմէ գիտենք որ նոյն Թուրքիա մշակութային շատ սերտ կապեր պիտի ունենար այդ երկիրներու հետ, քանի որ պետութեան պաշտօնական պատմութիւնը բնօրրան կը համարէ այդ տարածք։ Այս բոլորը անգամ մը եւս նկատեցինք, երբ Ղազախստան Ամանորի յաջորդող առաջին օրերուն իսկ ապրեցաւ շատ լուրջ ցնցում մը։ Այդ ցնցումին դրդապատճառն էր բնական կազի մեծ պաշարներ ունեցող երկրին, այդ նոյն պաշարներուն դէմ գործադրած սղաճը։ Զանգուածներ պոռթկումի մը երեւոյթով փողոց իջան բողոքելու համար գիներու այս ծանր յաւելումին դէմ։
Ինչպէս յաճախ կը պատահի բռնատիրական վարչակարգ ունեցող երկիրներէ ներս, Ղազախստանի մէջ ալ բողոքի ցոյցը շուտով վերածուեցաւ իշխանութեան դէմ դժգոհութեան երեւոյթի։ Սակայն այս պատահածները ուշագրաւ ազդանշաններ կը պարունակէին նման բնոյթով ղերավարուող այլ պետութիւններու համար։ Արդարեւ Թուրքիա ժողովրդական այս ընդվզումը դատապարտող առաջին երկիրներէն եղաւ, քանի որ Նախագահ Էրտողան կարիքը զգաց նման բողոքի ցոյցի մը իր երկրի մէջ գործադրելու հաւանականութեան դէմ սպառնալիքներ տեղացնելու։
Էրտողան խօսքը ուղղելով ընդդիմադիր շրջանակներուն, կը զգուշացնէր ըսելով. «Չ՚ըլլայ որ փողոց իջնէք, որովհետեւ ինչպէս 15 Յուլիսին պատահած էր մերոնք անխնայ կը հալածեն ձեզ»։ Հետաքրքրական է որ այդ օրերուն ժողովուրդը փողոց իջներու հրաւիրող ոչ մէկ կոչ լսուած էր։ Ուրեմն կարելի է ենթադրել թէ Նախագահ Էրտողանը նման ելոյթ մը ունենալու պարտադրողը Ղազախստանի ժողովուրդի զանգուածային ցոյցերն էին։ Մանաւանդ ալ Թուրքիա եւս այս վերջերս կը տառապի բաւականին սուր ընթացող սղաճէ։
Կայ նաեւ մի այլ գործօն, Նախագահ Էրտողան կը սիրէ հասարակութենէ ներս բեւեռացում գոյացնել ամրապնդելու համար իր հաւատարիմ կողմնակիցներու զգօնութիւնը։
Սակայն Ղազախստանի դէպքերը աւելին կ՚ապացուցէին։ Երկրի իշխանութիւնները անմիջապէս դիմեցին կաղապարուած յանկերգ մը կրկնելու։ Կը փորձէին երկրի բնակչութիւնը եւ համաշխարհային կարծիքը համոզելու թէ այս բողոքի շարժման ետին կանգնած են դուրսի պետութիւնները։ Ընդմիշտ դուրսն դրդուած դաւադրութեան մը սարսափով Ղազախստանի իշխանութիւնն ալ կը փորձէ ամրապնդել իր ժողովուրդի հաւատարմութիւնը ընդդէմ օտար պետութիւններու եւ անոնց չար նպատակներուն։
Յառաջացող օրերու ընթացքին փողոցի խռովութիւնները համեմատաբար նուազեցան զոհելով բազմաթիւ քաղաքացիներու կեանքներ։ Ներկայ դրութեան մէջ շնորհիւ Հաւաքական Պաշտպանութեան զօրքերու միջամտութեան դէպքերը համեմատաբար խաղաղած են։ Բայց այսքանը իսկ բաւարար եղաւ, որպէսզի երկրի վերնախաւը վահխ ու սարսափի մէջ լքէ երկիրը եւ ապաստանի հարեւան երկիրներ։
Եւս ուշագրաւ էր Ռուսիոյ Դաշնութեան նախագահին այս դէպքերու մասին մերձեցումը։ Ան ալ կը կրկնէր դուրսի ազդեցութեան մասին իշխանութիւններու պնդումները, քանի որ նեղ կացութեան մատնուած էին Ղազախստանի իր գործընկերները։
Գաղտնիք չէ թէ Խորհրդային Միութեան տարանջատումէն անմիջապէս վերջ նորանկախ պետութիւններէն շատերու վրայ իրենց իշխանութիւնը շարունակեցին նախկին ղեկավարները։ Ատրպէյճանի մէջ Հայտար Ալիեւ, որ անցեալին Խորհրդային Միութեան ամենակարեւոր պաշտօնին՝ Քաղկոմի անդամ էր, դիւրաւ յարմարուեցաւ նոր դրութեան եւ դարձաւ նորանկախ Ատրպէյճանի ազգային պետութեան նախագահ։ Խորհրդային Միութեան Արտաքին Գործոց Նախարար Էդուարդ Շուարնատզէի օրինակով նոյնը պատահեցաւ Վրաստանի մէջ։ Կեդրոնական Ասիոյ զանազան երկիրներ եւս հետեւեցան նոյն եղանակին եւ իշխանափոխութիւն տեղի ունեցաւ նոյն իշխանաւորներով։ Այս առումով Հայաստանի Հանրապետութիւնը բացառութիւն կազմակերպեց եւ իշխանափոխութեան հետեւանքով նորանկախ պետութեան ղեկին եկաւ այլախոհ գործիչ մը, յանձին Լեւոն Տէր Պետրոսեանի։ Սակայն այս ալ բաւարար չէր օլիկարխական համակարգին վերելքը կասեցնելու համար։ Հայաստան եւս ինկաւ օլիկարխներու ճիրաններու մէջ եւ ապրեցաւ իր պատմութեան եւս ողբերգական մէկ հատուածը, քանի որ ժողովուրդը խուճապահար կը հեռանար երկրէն։
Այս նոր դրութեան մէջ Նախագահ Փութին կը փորձէ վերահաստատել Խորհրդային նախկին շարքերը, այս անգամ հիմք ունենալով ազատ շուկայի տնտեսութիւնը, որ իր կարգին զանգուածներու սնանկացման գլխաւոր գործօնն է։ Եւ Փութին իր գործերը յառաջ կը տանի համերաշխութիւն պհելով իր անցեալի ենթակայ երկիրներու միջեւ։
Սակայան աշխարհ արագօրէն կ՚արձանագրէ նոր փոփոխութիւններ, որոնք կը դժուարացնեն նախկին դրութիւններով շարունակելու հնարաւորութիւնը։ Դէպքերը որքան ալ համեմատաբար յանգած ըլլան, ոչ ոք կրնայ երաշխաւորել ապագայի շատ աւելի ծանր հետեւանքներ պարունակող զարգացումներու հաւանականութիւնը։ Դրամապաշտ համակարգը իր ստեղծած անելներու հետ հետզհետէ աւելի յաճախ առերեսուելու դատապարտուած է։ Դէպի ո՞ւր պիտի հասնի մարդկանց արդար դժգոհութիւնը, անստոյգ է։ Բայց գիտենք որ ան հողին տակ ուժ կուտակող երկրաշարժի մը նման կը շարունակէ դանդաղօրէն լցքաւորուիլ, մինչեւ որ գայ հրաբուխի ժայթքման պահը։
