Կարօ Փայլանի շփումները Լիբանանի մէջ
Թուրքիոյ խորհրդարանի հայազգի պատգամաւոր ՀՏՓ կուսակցութեան երեսփոխան Կարօ Փայլան շփումներ կ՚ունենայ Լիբանանի մէջ։ Փայլան մասնակցեցաւ Քատիր Աքընի Հնչակեան գործիչ Փարամազի մասին պատրաստած վաւերագրական ֆիլմի ցուցադրութեան։ Հայ պատմութեան մէջ «20 կախաղաններ» անունով ծանօթ դէպքի պարագլուխներէն Փարամազ իշխանափոխութիւն կազմակերպելու մեղադրանքով մահապատժի դատապարտուած եւ այդ վճիռն ալ կիրարկուած էր 1915 թուին Պոլսոյ Պէյազիթ հրապարակին վրայ։ Թուրքիոյ ձախակողմեան շարժումը շատ ուշ անդրադարձաւ թէ Փարամազ երկրի պատմութեան մէջ առաջին համայնավարներէն է եւ այդ գիտակցութեան տիրանալէ ետք ալ արժանի կերպով կը յիշատակուի լայն շրջանակի մը կողմէ։ Այդ գիտակցութեան կազմութեան մէջ կարեւոր դեր ունեցած էր Քատիր Աքընի հեղինակած գիրքը եւ ապա այդ գիրքի հիման վրայ պատրաստուած վաւերագրականը։
Կարօ Փայլան լիբանանեան այցելութեան շրջագծով հանդիպում մը ունեցաւ նաեւ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Արամ Ա. Կաթողիկոսի հետ։ Աւելի քան մէկ ժամ տեւող այդ հանդիպման ընթացքին Կարօ Փայլան զանազան բացատրութիւններ տուաւ թուրք եւ հայ յարաբերութիւններու, ցեղասպանութեան յիշատակման նիւթով վերջին տարիներուն արձանագրուած ուշագրաւ զարգացումներու եւ Պոլսոյ հայութեան առկայ խնդիրներու մասին։
Փայլան ապա հանդիպում մը ունեցաւ լիբանանահայ մամուլի գործիչներուն հետ, ուր եւս քննարկուեցան քաղաքական տարբեր բնոյթի զանազան խնդիրներ։
26 Յունուարի կարեւորագոյն իրադարձութիւնը եղաւ Հայկազեան համալսարանի մէջ տեղի ունեցած բանախօսութիւնը։ Այստեղ Կարօ Փայլանը ներկայացուց համալսարանի սփիւռքեան ուսումնասիրութիւններու բաժնի տնօրէն՝ դոկտոր Անդրանիկ Տաքէսեան։ Տաքէսեան յայտնեց թէ հակառակ, որ հայ ազգի ճակատագրին մէջ շատ կարեւոր ազդեցութիւն ունեցած է քաղաքականութիւնը, մեր հասարակութիւնը բացի Հայաստանէ եւ Արցախէ շատ քիչ թիւով ունեցած է արհեստավարժ քաղաքական գործիչներ։ Կարօ Փայլանը համարելով այդ քիչերու կարկառուն օրինակներէն մէկը ան ողջունեց օրուայ ատենախօսը եւ ամպիոնը թողուց Փայլանին։ Կարօ Փայլան իր կարգին ներկաները ողջունեց յայտնելով, թէ կու գայ բոլորին պապենական երկրէն եւ այդ երկրի բարեւները կը փոխանցէ բոլոր ներկաներուն։ Փայլան ապա ցաւ յայտնեց, որ ուրախ լուրերով չէ որ կու գայ, քանի որ ներկայիս երկրի մէջ կը տիրէ զանազան խոչընդոտներ, թէ ներքին քաղաքական դաշտի, մարդու իրաւունքներու, ազատութիւններու, կաշկանդումներու ժողովրդական խոչընդոտումներու երեւոյթով։ Ան ապա պատմական համառօտ ակնարկով մը խօսեցաւ հայ-թուրք յարաբերութիւններու մասին։
Փայլան վերլուծական օրինակներով բացատրեց, թէ օսմանեան Թուրքիոյ աշխարհագրական եւ քաղաքական դիրքը պատճառ դարձած է այս երկրին մեծ պետութիւններու կողմէ սիրաշահուելուն։ Փայլանի համաձայն այդ ռազմավարութիւնը սկիզբ առած է ԺԹ. Դարուն վերջին քառորդէն եւ հասած մինչեւ մեր օրերուն։ Փայլան նշեց որ եւորպական գերտէրութիւններու այս ռազմավարութիւնը իր բացասական ազդեցութիւնը ունեցած է երկրի բնակչութեան վրայ։ «Այս ռազմավարութենէն կ՚օգտուի Թուրքիոյ հանրապետութեան ներկայ նախագահը Ռեճեփ Թայյիպ Էրտողան եւ անոր այս ընթացքին հետեւանքով լուրջ վտանգներ կը սպառնան երկրի ժողովրդավարութեան, փոքրամասնութեանց, ազատութիւններուն, արդարութեան, մարդկային իրաւանց, հարեւան երկիրներու հետ բնականոն յարաբերութիւններու զարգացման խնդիրներուն»։ Փայլան վերջապէս նշեց, որ իր ալ անդամակցած Ժողովուրդներու ժողովրդավարութեան կուսակցութեան աւելի քան 5,000 անդամներ բանտարկուած են։
Բանախօսութեան աւարտին ներկաները հարցումներ ուղղեցին Փայլանին յատկապէս նիւթ ունենալով հայ-թրքական յարաբերութիւններուն, իր անձնական անվտանգութեան, Թուրքիոյ արգելափակեալ այլախոհներու ճակատագրին, Թուրքիոյ էթնիկ եւ գաղափարախօսական փոքրամասնութիւններու գործակցութեան վերաբերեալ։ Փայլան բովանդակալից պատասխաններով գոհացում պատճառեց իրեն ուղղուած հարցումներուն։
Հանդիսութեան փակումը կատարեց Հայկազեան համալսարանի նախագահ Վերապատուելի Փոլ Հայտոսթեան։ Պատուելին հաստատեց, թէ Կարօ Փայլան կը խորհրդանշէ աւելի քան վերջին հարիւրամեակին հայկական ծանրութիւնը պատմութեան, աշխարհագրութեան, նահատակութեան, գոյատեւումի եւ արդարութեան։ «Այս բոլորը շատ ծանր բեռ է։ Տակաւին ան կը հանդիսանայ խիղճին ձայնը։ Բազմաթիւ հայեր Կարօ Փայլանի մէջ կը գտնեն իրենց չխօսուող դատին ձայնը։ Նաեւ՝ աւելի քան հայկական պատումը, որմէ ան առաւել կը ծանրաբեռնուի, քանի պատմութեան եւ արդարութեան բոլոր հարցերը իրարու հանգուցուած են, մինչ մեր ժողովուրդը համբերատար է եւ ունի գոյատեւող յիշողութիւն»։
Պատուելի Հայտոսթեան իր խօսքերը աւարտին բերաւ հետեւեալ կերպով. «Դուն նաեւ մանկավարժ ես, բայց քու դասարանդ այսօր աւանդական դասարանէն շատ հեռու է, իսկ քու յայտագիրդ գիրքէն խորունկ…։ Բոլորս քեզի կ՚ըսենք շնորհակալութիւն եւ կը մաղթենք որ Աստուած քեզի հետ ըլլայ»։
