Garbis Özatay’a veda: "Fotoğraf konusunda inatçıyımdır"
ARAMİS KALAY
Gazetecilik mesleğine uzun yıllar hizmet eden, foto muhabiri Garbis Özatay, 79 yaşında hayatını kaybetti. Türkiye medyasında çeşitli kurumlarda çalışan, Türkiye Gazeteciler Cemiyeti yönetim kurulu üyelerinden ve ödüllü bir fotoğrafçı olan Özatay, 19 Ağustos Dünya Fotoğrafçılık Günü'nde hayata veda etti.
Özatay’ın vefatının ardından meslektaşları, birlikte çalıştığı kurumlar ve Ermeni toplumundan başsağlığı mesajları paylaşıldı. Biz de Garbis Özatay’ı, Agos’un 30 Mayıs 1997 tarihli, 61. sayısında yer alan bir röportajla uğurluyoruz. Bir başka usta fotoğrafçı Aramis Kalay foto muhabiri Garbis Özatay ile kapsamlı bir söyleşi gerçekleştirmiş, Özatay’a bu röportajda mesleğe nasıl başladığını, hangi önemli işlere imza attığını anlatmıştı. Aramis Kalay'ın "Fotoğrafta yoruma karşıyım" başlıklı söyleşisinin tamamını yayınlıyoruz:
20 Mayıs 1946 İstanbul doğumlu, foto muhabiri Garbis Özatay yaşamının yarısından fazlasını (dile kolay 30 yıl!) gazeteci olarak geçirmiş. Gözlerini kapattığında tüm yaşamı bir film şeridi gibi değil, fotoğraf kareleri olarak gözlerinin önünden geçiyor. Mesleğine âşık, sessiz (en azından öyle görünüyor) mütevazı, hırslı, inatçı, ona göre en iyi görüntüyü elde etmek uğruna denenen her yol mübah! Çünkü gazetelerini okuyan milyonlarca gözün, olayları “kendi gözünden” gördüğünün bilincinde. Sütunlarca haberi, haberin inandırıcılığını, tarafsızlığını, büyük ölçüde çarpıcı bir fotoğrafın okunur kıldığının sorumluluğunu üzerinde taşıyor. Türkiye’nin tamamını 11 kez gezen Özatay’ın Fransa, Hollanda, Almanya, Bangladeş, İran, İsrail, Yunanistan, Bulgaristan, Romanya ve Afrika haber amaçlı gittiği ülkelerden bir bölümü. Foto muhabirliğine 1966’da Haber Ajansı’nda (bugünün Hürriyet Haber Ajansı) başlayıp halen Milliyet gazetesinde sürdüren Garbis Özatay’la genelde gazetecilik, özelde foto muhabirliği üzerine yapılan söyleşiyi sunuyoruz.
Gazeteci ya da foto muhabiri olmayı ne zaman düşündün, mesleğe nasıl başladın?
Çocukken büyüyünce pilot olmak isterdim. En büyük tutkum uçmaktı. “Baba ben okumayacağım” diye direttim, mıhlayıcılığa başladım. Nubar Gıdık diye biri vardı, onun yanına verdiler beni. Delinin Allahı, sağa bakıyorsun tokat, sola bakıyorsun tokat... Ben orada baba korkusu ile dokuz buçuk ay çalıştım. Bu bir rekordu... Yani engizisyon mahkemesinde bu kadar eziyet yapmazlar insanlara. Bana traş fırçası ile badana yaptırdı. Artık işe gittiğimde terslik çıkarmaya çalıştım, usta beni azarlayınca kaçtım. Daha sonra fotoğrafçı Rum bir ustanın yanında çalıştım. Bütün sanatımı, fotoğraf çekmeyi onun yanında öğrendim. Yorgo, Deli Yorgo derlerdi. Askerden önce bu işe ilk ’66’da başladım. 1966’da Yeniköy vapuru ile Yeni Galatasaray gezi motoru Yeniköy’de çarpışıp batmıştı. 27 kişi ölmüştü. Motorun denizaltında fotoğraflarını çektim, bunlar yayınlanınca da mesleğe başlamış oldum. Haber Ajansında, daha sonra askere gittim. O zaman Haber Ajansı olarak anılıyordu, sonra Hürriyet Haber Ajansı oldu. Askerden geldim, Ahmet Ural bana “Garbis artık renkli fotoğraflar gündeme giriyor yavaş yavaş. Sami Güner’in yanında renkli fotoğrafı öğrenirsin” dedi.
Sami Güner ne yapardı?
Reklam fotoğrafları çekerdi, orada laboratuvarda çalışmaya başladım, sonra reklam fotoğrafları çekmeye başladım. Türk Haberler Ajansı’na gel dediler. ’69 yılında Kanlı Pazar olayı sırasında başladım. 7 sene haberlerde çalıştım. Türk Haber Ajansı o zaman Bab-ı Ali’nin Yüksek Gazetecilik okuluydu, orada bayağı kendimi yetiştirdim. İlk dikkat çeken fotoğrafımı kimseye hissettirmeden çektim.
Suçsuz birini falakaya yatırmışlardı... Daha sonra, Ürdün Kralı Hüseyin’in babası Kral Tallal’ı çektim, deli diye, ihtilal yaptı diye kapatmışlar, fotoğrafını kimse çekememiş o güne kadar. Bir gün gittim hastaneye, doktora kendimi acındırdım, bahçede çalışacak iş istedim, bir hafta çalıştım. Bahçıvanın ağzını aradım, o da bana hastanede bir kralın yattığından ve ezan sesi duyduğunda dışarı çıkıp selam durduğundan dolayısı ile hastane mescidinin hoparlörünün çıkarıldığından bahsetti. Ben de bunu öğrenince, radyocu arkadaşıma rica ettim, istediğim vasıflara uygun bir teyp yaptırdım. Güneşin en iyi ışık verdiği zaman, baktım ortalıkta kimse yok, ıhlamur ağacına çıktım, teybi onun yaprakları arasına gizledim, fotoğraf makinesini de diğer ağacın yaprakları arasına gizledim ve zamanı geldi, çıktım ağaca, açtım teybi, indim balkona. Kral çıktı ve başladı selam vermeye. Ezan bitene kadar devam etti, korkumdan inemedim ağaçtan. Millet dışarı çıkana kadar ezan bitti, baktılar sağa sola bir şey bulamadılar. Bunlardan sonra adam balkondaki süpürge sopasını omuzuna aldı ve başladı asker gibi yürümeye, 7 dakikada bir makara film çektim. Aşağıda insanlar dolaşıyor, inemiyorum. Ağacın üzerinde sabahladım. Sabahın erken saatlerinde ağaçtan indim, makineyi gömleğime sardım, Cağaloğlu’na ajansa geldim. Ertesi gün bütün gazetelerde çıktı, bir sürü para geldi. Ardından AKM’nin yangın olayını çektim, yani bayağı güzel işler yapmıştım.
Hayat mecmuasına, oradan da Milliyet’e geçtim 7-8 yıl orada çalıştım. Bir ara sıkıldım gazeteciliği bıraktım ve kuyumculuk yaptım 1-1,5 yıl kadar, iyi de para kazanıyordum Fakat sağlığımdan kaybettim çünkü kuyumculukta bütün gün oturuyordum oysa ben alışmıştım dağ bayır koşuşturmaya. Daha sonra Milliyet’ten ayrılan bir grup “Güneş’e geçtik gel beraber çalışalım” dedi, kabul ettim.
Sana fotoğrafçı denince neler hissediyorsun?
Bu tanıma çok kızıyorum. Ben fotoğrafçı değil, foto muhabiriyim.
Bu meslek özel yaşamı nasıl etkiliyor?
Pek öyle özel yaşam diye bir şey yok. Eğer gazetecilik yapacaksan düzenli bir hayatın olamaz.
İyi ve etkileyici fotoğraf çekmenin yolu nedir?
İyi görüntü için her türlü çabayı sarf ederim. Fotoğraf konusunda inatçıyımdır. Beklerim, çok sabırlıyımdır. Beklediğimi de kimseye hissettirmem. Bir örnekle anlatayım. Semra Özal’ın Papatyalar Vakfı’yla Güneydoğu’ya gidiyoruz. Bir ara aklıma geldi. Acaba şoför bu yöreyi biliyor mu? “Bir gün önceden güzergahı bildiriyorlar. Haritaya bakıp buluyorum” dedi. “Buralar tekin yerler değil. Yol ortasında paket, teneke parçası görürsen, sakın üstünden ya da yanından geçme” dedim. Bir süre sonra yolda bir paket görünce fotoğrafını çekip arkada oturan koruma polisine “Yolun ortasında bir cisim vardı. Bir baktırsana” dedim. Bitlis’e geldiğimizde polis “Ağbi hepimizin hayatını kurtardın. Paketteki manyetik bombaymış. Sana minnettarız” dedi. Kahvaltıda Semra Özal, Güneş gazetesini eline alıp bu haberi görünce büyük bir şaşkınlık geçirdi. Ben de bu anı fotoğrafladım. Kafiledeki diğer gazeteciler “Aynı otobüsteyiz. İnsan böyle atlatılır mı?” diye bana bayağı sitem ettiler.
Ermenistan’a röportaj yapmaya gitmiştin. İzlenimlerini anlatır mısın?
Gitmek için çok büyük zorluk çektim. O güne kadar Mehmet Ali Birand dahil hiçbir gazeteci Ermenistan’a girememişti. THA’dayken tanıştığım Sovyet Tass Ajansı’nın İstanbul muhabiri olan eski bir dostumun davetiye göndermesiyle Ermenistan’a girdim. Deprem olmuştu ve gizli tutuluyordu. 1988’de ölü sayısı yüksek değil, diyorlardı. Şüphelenip gittim. Rehber ayağı altında KGB ajanı birini verdiler. Nereye gitmek istesem bir sebep uydurup engelliyor. İstanbul’dayken yabancı haber ajanslarını izleyerek en çok hasar nerede biliyorum. Depremin merkezi Leninakan’a geldik fakat şehre kimseyi sokmuyorlar. Her şeyi yeleğimin cebine dağıttım. Fotoğraf çekmenin yollarını arıyorum. Şehrin girişinde iki tank, altında da kalpaklı askerler duruyor. Bir sigara çıkarıp birine uzattım. Sigaramı yakmak için bir kibrit çıkardı. Hemen çakmağımla yaktım. Çakmağa hayran hayran bakınca “Al" dedim, “Senin olsun”. Çok sevindi. Bunun üzerine parkamın cebindeki küçük Nikon’u çıkarıp hatıra fotoğrafını çektim. Bir kare de beraber çekildik. Akrabalarımı aramak için geldiğimi söyleyince bana Kızılhaç’ın bürosunda ölü ve yaralı listesine bakmak için izin verdi. Gözden kaybolunca yelekten makinalarımı çıkardım ve 28 makara fotoğraf çektim. Bu röportaj çok ses getirdi.
Senin için fotoğrafın anlamı nedir?
Birinci derecede anlamı belgedir. Ondan sonra kişinin yorumuna göre anlamı değişir.
Foto muhabirliği yapmayı düşünen gençlerimize neler önerirsin?
Önce yaptıkları işi sevsinler. Özenti olarak yapmasınlar. Sorumluluk sahibi olsunlar. İşine karşı sorumluluk örneğine başımdan geçen bir olayı anlatayım. Türk Haberler Ajansı’nda çalışıyorum. Mecliste önemli bir görüşme var diyerek beni Ankara’ya gönderdiler. Ankara’dan bir muhabirle meclise gittik ama fotoğraf çekmek yasak diyerek beni içeri sokmadılar. Ben direttim. Anadolu Ajansı’ndan arkadaşlar, bak dediler biz de makinalarımızı bıraktık. Bunu görünce ısrar etmedim. Bir kutu kibrit aldım. İçini boşaltıp kırmızı ışıktan etkilenmeyen ortokromatik filmden kesip kutunun içine koydum. Işıktan etkilenmesin diye kırmızı bantla çevresini bantlayıp ortasına bir delik açtım. Deliğin üstünü de bantlayıp meclise gittim. Meğer o gün çok gizli bir oturum varmış. Sıra oylamaya gelip eller havaya kalkınca bantı açıp kibrit kutusununun deliğini objektif gibi kullanarak fotoğraf çektim. Ajansta yıkayıp İstanbul’a gönderdim. O toplantıda çekilebilen tek fotoğraf olarak birçok gazete ve dergide kullanıldı. Yeter ki kafama koyayım!
Son bir soru. Hiç cemre fotoğrafı çektin mi?
Yok ama çektirdim!
Meraklısına not: Cemre fotoğrafı acemi foto muhabirlerine yapılan bir şakadır. Şef, foto muhabirini çağırıp, “Bugün cemre denize düşecek, gidip fotoğrafını çek, yarın 1. sayfada kullanacağız” der. Acemi muhabir saatler sonra süklüm püklüm geri dönüp çekemediğini söylediğinde zaten böyle bir şeyin olamayacağı kendisine anlatılır!
