Կամրջել սահմաններով հատուած ժողովուրդները

«Տիսփլէյստ» անուն բեմադրութիւնը թատերապարային բնոյթով ներայացում մըն է, որ հիւսուած է Ռուսիոյ եւ Նորվեգիոյ սահմանի
Սթորսքոկ հատուածը հեծանիւով անցնող երկու հոգիի ապրումներուն շուրջ։

Բեմադրութիւնը հեծանիւը ինք ալ դերակատարի մը վերածելով կը մեկնաբանէ՝ ճանապարհ, սահման, անցեալ, ապագայ, յոյս եւ ճակատագրի նման հասկացողութիւնները։ Այդ ընելու պահուն ալ յաճախ կ՚անդրադառնայ «Ո՞ւր է մարդու երկիրը» հարցումին։

Էրթիւրք Էրքէքի բեմադրութեամբ ներկայացումը մեկնարկած է Ուիլեամ Սարոյեանի «Մարդկային Կատակերգութիւն» գիրքէն փոխառնուած հատուածէ մը։ Բեմադրիչը Էզկի Ատանչի հետ դերասանի պաշտօն ալ ստանձնած է այս բեմադրութեան ընթացքին։

ԼՈՒՍՅԷՆ ՔՈՓԱՐ

[email protected]

Կ՚ուզեմ զրոյ­ցի սկսիլ Մի­մար Սի­նան Գե­ղարո­ւես­տա­կան Հա­մալ­սա­րանի ձեր աւար­տա­ճառէն։ Ի՞նչ էր անոր նիւ­թը եւ ի՞նչ պատ­մել փոր­ձե­ցիք։

Բա­րեւ, Հա­մալ­սա­րանա­կան ու­սումս աւար­տած եմ Մալ­թե­փէ Հա­մալ­սա­րանի Գե­ղարո­ւես­տա­կան Ֆա­կուլտե­տի դե­րասա­նու­թեան բա­ժինը։ Ապա յա­ճախե­ցի Մի­մար Սի­նան Հա­մալ­սա­րանի Ար­դի պա­րարո­ւես­տի բա­ժինը։ Աւար­տա­ճառի խորհրդա­տուն էր Օզան Էօմէր Աք­կիւլ։ Իր հետ խորհրդակ­ցե­լով թա­տերա­պարա­յին մի­ջոց­նե­րը շա­հագոր­ծե­լու ճամ­բով գաղ­թա­կանու­թիւնը նկա­րագ­րող աւար­տա­ճառի մը մա­սին հա­մաձայ­նե­ցանք։ Կար­ծեմ 2016-ին հե­ռուստա­ցոյ­ցի լրա­հոսին հան­դի­պած էի գաղ­թա­կան­նե­րու Ռու­սիա Նոր­վե­գիա սահ­մա­նը հե­ծելա­նիւով անցնի­լը նիւթ առ­նող լու­րի մը։ Այդ լու­րը իմ աւար­տա­ճառի մեկ­նա­կէտը հան­դի­սացաւ։

Իսկ Ուի­լեամ Սա­րոյեանը ի՞նչպէս ագու­ցո­ւեցաւ այս պա­տու­մին։

Ահա­գին գրա­կանու­թիւն ու­սումնա­սիրե­ցի այդ շրջա­նին։ Գաղ­թի նիւ­թը քննար­կող գե­ղարո­ւես­տա­կան գոր­ծե­րու մե­ծամաս­նութիւ­նը կեր­պա­րուես­տի բնա­գաւա­ռէն էր։ Ոմանք շատ ոգե­ւորիչ էին եւ մտա­ծելու կ՚առաջ­նորդէին, իսկ ոմանք ալ աւե­լի գրգռիչ մեր­ձե­ցու­մով կը մեր­ձե­նային գաղ­թի երե­ւոյ­թին։ Էզ­կի Ատան­չի հետ միասին հա­մաձայ­նած էինք թէ գրգռու­թիւննե­րէն հե­ռու պա­տում մը պի­տի հիւ­սենք եւ գաղ­թի պատ­ճառնե­րը մեկ­նա­բանող աշ­խա­տու­թիւն մը պի­տի տա­նինք։ Մեր գրա­կան պրպտումնե­րու մէջ կա­րեւոր հան­դի­պում մը եղաւ Ու­լիեամ Սա­րոյեանը։ Ան թէ իր «Սա­րոյեանէսք» ոճով եւ թէ հե­ծելա­նիւով ապա­հոված կա­պը շաղ­կապ մը եղաւ մե­զի հա­մար։ «Մարդկա­յին Կա­տակեր­գութիւն» գոր­ծին մէջ հար­ցուցած «Ո՞րն է մար­դու եր­կի­րը» եւ այլ հար­ցումնե­րը փո­խադ­րե­ցինք մեր բե­մադ­րութեան։ Այդ հար­ցումնե­րը նե­րառո­ւած էին նաեւ «Սա­րոյեանի Եր­կի­րը» անուն վա­ւերագ­րա­կան ֆիլ­մին։

Հա­յերէն եւ անգլե­րէն խօ­սակ­ցութիւննե­րով այս ներ­կա­յացու­մին մէջ ինչպէ՞ս յա­ջողե­ցաք ձե­զի ան­ծա­նօթ լե­զու­նե­րու հետ գլուխ ել­լել։

Թա­րա Տե­միր­ճիօղ­լո­ւի հա­յերէն եւ Եղիա Աք­կիւնի անգլե­րէն ձայ­նագրու­թիւննե­րը խա­ղի ըն­թացքին միշտ մեզ հետ էին։՝ Շատ փոր­ձեր կա­տարե­ցինք եւ այդ ըն­թացքին զգա­ցինք լե­զուի ձայ­նա­յին ելե­ւէջ­նե­րու բե­մի մէջ մե­զի պա­տելը։ Իւ­րա­քան­չիւր բե­մադ­րութե­նէ ետք հան­դի­սատե­սի հետ զրու­ցե­լու պա­հուն ապա­հոված հե­տեւու­թիւններն ալ ար­ժէ­քաւոր ու­ղե­ցոյցներ եղան։

Իսկ այս գոր­ծին մէջ հե­ծելա­նիւի դե­րակա­տարու­թիւնը ի՞նչ էր։

Նախ նշեմ որ ես ալ միշտ սի­րած եմ հե­ծելա­նիւ գոր­ծա­ծել։ Այս բե­մադ­րութեան մէջ ան հա­սարակ իրէ մը աւե­լի ան­հա­տի մը նկա­րագի­րը ու­նի։ Ար­տերկրի հիւ­րա­խաղե­րուն ալ հե­ծելա­նիւը միշտ մեր բե­մի ըն­կե­րը եղաւ։ Չա­փազան­ցած չեմ ըլ­լար եթէ ըսեմ թէ հե­ծելա­նիւը իր գո­յու­թիւնով, ներ­կա­յու­թիւնով ներ­կա­յաց­ման կմախ­քը կը կազ­մէր։

Նշե­ցիք Թա­րա Տե­միր­ճիօղ­լո­ւի եւ Եղիա Աք­կիւնի անուննե­րը նա­խապէս կը ճանչնա­յի՞ք «Յան­կարծ» թա­տերա­խումբի անձնա­կազ­մը։

Ան­շուշտ որ «Յան­կարծ»ը եւ մենք զար­միկներ ենք։ Իրա­րայա­ջորդ կեր­պով հիւ­րա­խաղեր բե­մադ­րե­ցինք Երե­ւանի մէջ։ Թա­րայի հետ ար­դէն ծա­նօթ էինք վաղ երի­տասար­դութեան տա­րինե­րէն սկսեալ։ Եղիայի հետ ծա­նօթու­թիւնն ալ Թա­րան ապա­հովեց։ Սա­րոյեանի նա­խադա­սու­թիւննե­րը մեր ներ­կա­յաց­ման նե­րառե­լու խոր­հուրդով որո­նումնե­րու պա­հուն տար­բեր լե­զու­նե­րու հնչումն ալ յա­ւելեալ նշա­նակու­թիւն պի­տի ու­նե­նար։

Սկսեալ 2023-ի առա­ջին ներ­կա­յացումնե­րէն ի՞նչ ճամ­բայ ան­ցաք։

Աւան­դա­կան բե­մի ըն­կա­լու­մէն ան­դին ցու­ցասրահ կամ թան­գա­րանի նման վայ­րե­րու մէջ բե­մադ­րե­լու ձե­ւով նա­խատե­սած էինք «Տիսփլէյստ»ը։ 2023-ի Նո­յեմ­բե­րին, առա­ջին ներ­կա­յացու­մէն այս կողմ մեր հիմ­նա­կան բե­մադ­րութեան վայրն է «Քար­շը Սա­նաթ»ը։ Մենք այդ վայ­րը կը հա­մարենք իբ­րեւ տուն։ Բա­ցի այդ հրա­ւիրո­ւած էինք «Թէաթ­րԻսթ 2024»ի ցան­կին, եւ բեմ ելանք եր­բեմնի Պէյ­քո­զի կօ­շիկի գոր­ծա­րանին մէջ։ Նոյնպէս «Կի­ներու գաղ­թի յի­շողու­թիւնը» ցու­ցադրու­թեան ծի­րէն ներս Տե­փոյի մէջ ներ­կա­յացանք հան­դի­սատե­սին։

Էս­քի­շեհիր, Թե­փեպա­շը քա­ղաքա­պետա­րանի երի­տասար­դա­կան թատ­րո­նի կազ­մա­կեր­պած Թատ­րո­նի Օրեր նա­խագ­ծի շրջա­նակով եւ Մի­ջին Արե­ւել­քի Թեք­նի­քական Հա­մալ­սա­րանի Ար­դի Պա­րարուես­տի Օրե­րու ծի­րէն ներս ալ ճար­տա­րապե­տական ան­ֆի­թատ­րո­նի պար­տէ­զին մէջ ներ­կա­յացումներ ու­նե­ցանք։

Մայ­րա­քաղաք Երե­ւանի Մի­ջազ­գա­յին Ար­դի եւ Փոր­ձա­րարա­կան Արո­ւեստնե­րու Կեդ­րո­նի (NPAK)-ի կազ­մա­կեր­պած փա­ռատօ­նի շրջա­նակով Նո­յեմ­բեր 2024-ին փա­ռատօ­նի բաց­ման առ­թիւ բե­մադ­րե­ցինք «Տիսփլէյստ»ը։

Սոյն տա­րուայ Յու­նիս ամ­սուն Չա­նաք­քա­լէ, Էճէապատ գա­ւառի Ալ­չը­թեփէ գիւ­ղի մէջ եւս ներ­կա­յացանք հան­րութեան։ Վեր­ջին ան­գամ Միւ­նիհ եւ Ման­հայմի մէջ բե­մադ­րե­ցինք մեր խա­ղը։

Կ՚ու­զեմ իմա­նալ Հա­յաս­տա­նեան ար­ձա­գանգնե­րը։

Ան­մո­ռանա­լի էր մե­զի հա­մար Երե­ւանեան հիւ­րա­խաղը։ Հրա­ւէր ստա­նալէն ետք դի­մեցինք Հրանդ Տինք Հիմ­նարկի ճա­նապար­հա­յին ծախ­սե­րը դի­մագ­րա­ւող ծրագ­րին։ Դրա­կան պա­տաս­խան ստա­ցանք եւ մեր բե­ռը բա­ւակա­նին թե­թեւ­ցաւ։ Նախ­քան Երե­ւան ժա­մանել Մե­զի խոր­հուրդ տո­ւին թէ հա­սարա­կական վայ­րե­րու մէջ նա­խընտրենք անգլե­րէն խօ­սիլ։ Մենք բնաւ ու­շադրու­թիւն չդար­ձուցինք այս զգու­շացման։ Վար­ձո­ւած հե­ծելա­նիւ մը ապա­հովե­ցինք։ Հե­ծելա­նիւ վա­ճառո­ղը յայտնեց որ ետ բե­րելու ձանձրու­թիւն չու­նե­նանք, ինք ար­դէն պի­տի գայ ներ­կա­յացու­մը դի­տելու եւ կը վե­րադառ­նայ իր հե­ծելա­նիւով։

Մենք տա­կաւին կա­պի մէջ ենք հե­ծելա­նիւը վար­ձող Ար­թուրի հետ։

Ներ­կա­յաց­ման աւար­տին հան­դի­սատե­սի հետ զրոյ­ցը եւս շա­հեկան էր։ Հան­դի­սատե­սը կար­ծած էր որ ներ­կա­յաց­ման լե­զուա­կան կա­ռոյ­ցը յա­տուկ պատ­րաստուած է Երե­ւանեան հիւ­րա­խաղի հա­մար։ Երբ լսե­ցին թէ այդ նոյն լե­զուա­կան կա­ռոյ­ցը կը բե­մադ­րո­ւի Իս­թանպու­լի ու նաեւ բո­լոր հիւ­րա­խաղե­րու ըն­թացքին, բա­ւակա­նին զար­մա­ցան եւ մեզ շնոր­հա­ւորե­լով պա­տուե­ցին մեր քա­ջու­թեան հա­մար։

Շատ կը ցան­կա­նանք կրկին ան­գամ Երե­ւան եւ Հա­յաս­տա­նի այլ քա­ղաք­ներ այ­ցե­լել եւ սահ­մաննե­րով հա­տուած ժո­ղովուրդնե­րու մի­ջեւ թատ­րո­նի ու պա­րի մի­ջոցաւ կա­մուրջ դառ­նալ։

Ինչպի­սի՞ն էր Թուրքիոյ մէջ հիւ­րա­խաղե­րը։

Էս­քի­շեհիր, Ան­գա­րա եւ Չա­նաք­քա­լէի մէջ ներ­կա­յացում սար­քե­լու առի­թը ու­նե­ցանք։ Էս­քի­շեհի­րի ներ­կա­յացու­մը փա­ռատօ­նի մը շրջա­նակին էր եւ երի­տասարդնե­րու հե­տաքրքրու­թիւնը շատ ան­կեղծ։ Մի­ջին Արե­ւել­քի Տեխ­նի­կական Հա­մալ­սա­րանի փա­ռատօ­նը աւան­դա­կանա­ցած մի­ջոցա­ռումն մըն է եւ հան­դի­սատե­սի գնա­հատա­կան­նե­րը ու հար­ցումնե­րը բա­ւակա­նին հա­սուն։ Խոս­տո­վանիմ որ կարգ մը հար­ցումնե­րու դի­մաց բա­ւակա­նին քրտինք թա­փեցինք։ Շատ հա­ճելի էր։

Յու­նիս ամ­սուն Չա­նաք­քա­լէ, Ալ­չը­թեփէ գիւ­ղի բե­մադ­րութիւ­նը բո­լորո­վին իւ­րա­յատուկ էր։ Գիւ­ղի ժողովուրը բնա­կչ­ութեան պարտադիր գաղթով Յունաստանէն եկած մահմէտականներ էին։ Մօտ 150 գիւ­ղա­ցիներ հե­տեւե­ցան ներ­կա­յաց­ման, որոնց մե­ծամաս­նութիւ­նը կա­նայք կը կազ­մէին։

Բե­մադ­րութե­նէ ետք զրոյ­ցի բա­ժինը բա­ւակա­նին ու­սուցո­ղական էր։ Անոնք եկած էին թա­տերա­կան ներ­կա­յացում մը դի­տելու, բայց զար­մա­նալով տե­սած էին թէ դե­րասան­նե­րը լուռ էին։ Այդ այդպէս ըլ­լա­լով հան­դերձ սո­վորա­կան թա­տերա­կան ներ­կա­յացու­մէ մը աւե­լի խո­րաթա­փանց գտած էին ներ­կա­յացու­մը։ Գաղ­թի ըն­կա­լումնե­րու մա­սին հար­ցումներ ուղղած ժա­մանակ անոնք շեշ­տած էին նաեւ հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թիւնը եւ տե­ղահա­նու­թիւնը։

Խա­ղին մէջ թէեւ զգա­լի է, բայց եր­բեք չէ ընդգծո­ւած այս խնդի­րը։ Բայց հան­դի­սատե­սը յա­ջողե­ցաւ ու­շագրաւ յայտնա­բերումներ ընե­լու։

Իսկ ձեր ան­հա­տական ոդի­սակա­նը ի՞նչ է թա­տերա­կան բնա­գաւա­ռին։

«Տիսփլէյստ»ը 25-30 ան­գամ բե­մադ­րուեցաւ։ Իսկ իբ­րեւ ան­հատ տար­բեր ներ­կա­յացումնե­րով բեմ բարձրա­ցայ Գեր­մա­նիա, Լե­հաս­տան, Չե­խիա, Նե­տեր­լանտներ եւ Սաու­տի Արա­բիոյ։

Կը տես­նեմ որ վեր­ջերս գաղ­թի մը ըն­թացքին մէջ էք։ Այս բե­մադ­րութիւ­նը ազ­դե­ցու­թիւն մը ու­նի՞։

Ան­շուշտ որ ու­նի։ Այս ըն­թացքը հա­մար­ձա­կու­թիւն պատ­ճա­ռեց։ Բայց նաեւ շու­տով անդրա­դար­ձայ որ ակունքը տու­նի իմա­ցու­թիւնն ալ ապա­հոված է իմ մէջ, դար­ձեալ Պո­լիսն եմ, դար­ձեալ Թար­լա­պաշը։

Ըստ ձե­զի ո՞րն է մար­դու եր­կի­րը։

Հա­մոզո­ւած եմ որ մար­դու եր­կի­րը ճնշումնե­րէն, այ­լա­մեր­ժութեան վա­խէն, թա­ղեցի­ներու ճնշու­մէն, գրաքննու­թե­նէն եւ ինքնու­րա­ցու­թե­նէն ան­կախ կեր­պով ինքզինք ար­տա­յայ­տած վայրն է։

Ո՞ւր բե­մադ­րել կ՚ու­զէք այս խա­ղը եւ ին­չո՞ւ։

Խա­ղը իր կա­ռու­ցո­ւած ըն­կա­լու­մի եւ ձե­ւաւոր­ման պա­հուն մեր նա­խընտրած գե­ղագի­տական տար­րե­րու բե­րու­մով բա­նավէ­ճի, առե­րես­ման, սուգ պա­հելու, յի­շողու­թիւնը թար­մացնե­լու եւ երկխօ­սու­թեան գե­տին մը կ՚ապահովէ։ Կը կար­ծեմ թէ այդ գետ­նի վրայ ամէն ինչ խօ­սիլ կա­րելի է։

Հե­տեւա­բար կը նա­խընտրեմ «Տիսփլէյստ»ը բե­մադ­րել թէ՛ բռնի տե­ղահա­նուած­նե­րուն ապաս­տան հան­դի­սացող յի­շողու­թեան վայ­րե­րու մէջ իրար գրկե­լու, եւ թէ բռնի տե­ղահա­նու­թիւնը օրի­նակա­նացող պահ­պա­նողա­կան վայ­րե­րու մէջ։

Այս առու­մով իբ­րեւ վեր­ջա­բան «Տիսփլէյստ»ը 23,5 Հրանդ Տին­քի Յի­շողու­թեան վայ­րի մէջ ներ­կա­յաց­նե­լը իմաս­տա­լից կը թո­ւի։ Հրանդ Տին­քի յի­շատա­կին շուրջ մեր երկրի ժո­ղովուրդնե­րուն հա­մար յի­շելու յա­րատեւ գոր­ծընթա­ցի մը նպաստ կրնայ բե­րել այս նա­խագի­ծը։