Ermenistan yargı krizi için referanduma gidiyor
Ermenistan Ulusal Meclisi Anayasa Mahkemesi’nin geleceği konusunda referanduma gitme kararı aldı. Paşinyan’ın “Benim Adımım” ittifakından 88 milletvekilinin evet, “Aydınlık Ermenistan” partisinden 15’inin hayır dediği tasarıya çekimser oy kullanan olmadı. Parlamentodaki üçüncü parti “Müreffeh Ermenistan” ise oylamaya katılmadı. Tasarı, Ermenistan’da iki yıl önce gerçekleşen halk devriminden sonra yaşanan yargı krizinin çözümünü hedefliyor. Anayasa Mahkemesi Başkanı Hrayr Tovmasyan da dahil olmak üzere, Ermenistan Anayasa Mahkemesi'nin dokuz üyesinin yedisinin görevden alınmasını öngören değişikliği Ermenistan halkı tarafından 5 Nisan’da oylanacak.
2018 yılında muhalif milletvekili Nikol Paşinyan etrafında toplanan halk, ülke yönetimini ‘Başkanlık’ sisteminden ‘Parlamenter’ sisteme dönüştürerek 4 yıl daha iktidarda kalmaya çalışan Serj Sarkiyan’a karşı ayaklanmış, hükümeti istifaya zorlamış, akabinde de parlamento seçimlerine gidilmişti. Yeni seçimlerden sonra Ermenistan Ulusal Meclisi’ndeki dağılım tamamen değişmiş, Serj Sarkisyan’ın Cumhuriyetçi Partisi ve Devrimci Taşnaksutyun seçimlerde barajı aşamamış, dolayısıyla Parlamento’daki temsiliyetleri sona ermişti. Son seçim sonuçları ile şekillenen hali hazırdaki parlamentodaki milletvekili dağılım şöyle olmuştu: 88 sandalye ‘Benim Adımım’ İttifakı, 25 sandalye ‘Müreffeh Ermenistan’, 17 sandalye ‘Aydınlık Ermenistan’ ve 2 bağımsız.
Yargıda sorunlar bitmedi
Paşinyan, geçmiş yıllardaki yolsuzluklar, görevin kötüye kullanılması ve sivil halkın 1 Mart protestolarında devletin orantısız güç ve silah kullanması nedeniyle ölmesi ve yaralanması konularını söz verdiği gibi gündeme getirmişti. Fakat yargı mekanizmasındaki sorunlar sebebi ile zanlılar aleyhindeki kanıtların karartıldığı, bu insanların hala geçmiş hükümetin karanlık güçleri tarafından kollandığı, hükümet tarafından gündeme getirilmişti. Kısaca, ortaya çıkan tabloya göre devlet hemen hemen her alanda geçmiş hükümetin odaklarından temizlenebilmiş ama yargıda değişikliğe gidilememişti. Paşinyan geçen yıl “geçiş süreci adalet mahkemelerinin” kurulması konusunu gündeme getirmiş ama bu konuda adım atılmamıştı.
Hedef Anayasa Mahkemesi’nde kapsamlı değişiklik
Şimdi halkın referandum ile ‘Evet’ demesi hedeflenen Anayasa değişikliği tam da bu sorunun çözümünü ele alıyor. Değişiklik sayesinde, İkinci Cumhurbaşkanı Robert Koçaryan ve Üçüncü Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan dönemindeki hükümetler tarafından atanan Anayasa Mahkemesi Başkanı Hrayr Tovmasyan ve 9 üyeden 7’sinin değiştirilmesi hedefleniyor. Eğer bu değişiklik yapılamaz ise taraflı olduğu düşünülen hukukçular daha uzun yıllar görevde kalabilecek. Tasarı kabul edilirse 2018 yılındaki Kadife Devrimi'den sonra Başbakan Paşinyan tarafından atanan diğer iki yargıç, pozisyonlarını koruyacak.
Sıkıntı nerede?
Bu süreçte sorun yaratan, Ermeni Anayasası'nın 213. Maddesi. Resmi açıklamaya göre 1995 ve 2015’deki yönetmelikler çelişiyor. İlki ile 33 yıl görev yapmasına izin verilen üyeler, 2015’de kabul edilen karara göre sadece 12 yıl görev yapabiliyor. 2005 yılından önce göreve başlayanlar ise yine 33 yıldan yararlanabiliyor, bu da bir eşitsizliğe yol açıyor.
Kısaca mevcut düzenlemeler değişmez ise Cumhuriyetçi Parti’nin müttefiki olarak görülen ve Koçaryan davasına müdahale ettiği düşünülen Tovmasyan 2035 yılına kadar Anayasa Mahkemesi Başkanı olarak kalabilecek.
Anayasa değişikliğinin referandumla onaylanması için, referanduma katılanlarının çoğunluğunun (% 50 + 1) oyuna ihtiyaç duyulmakta. Herhangi bir oy pusulası boş bırakılırsa veya tanımlanamayan bir işarete sahipse, “Hayır” oyu olarak sayılacak. Lehte bulunan toplam oy sayısı, 2,6 milyon seçmenin az %25'inden daha yüksek olmalı. Dolayısıyla, anayasa değişikliklerinin kabul edilebilmesi için yaklaşık 650.000 Ermenistan vatandaşının lehte oy kullanması gerekiyor.
Paşinyan ne diyor?
Paşinyan uzun süredir Tovmasyan'a ve önceki hükümet sırasında atananlara atıfta bulunarak “Anayasa Mahkemesi'nin bir kişi ve bir grup tarafından işgal edildiğini” söylüyordu. Paşinyan ile devam eden ağız dalaşlarının yanı sıra Tovmasyan’ın devam eden iki ceza soruşturması var. Bunlardan biri “ rüşvet ve görevin kötüye kullanılması”. Anlaşılan o ki, Hrayr Tovmasian’a son aylarda istifa etmesi için yapılan hükümet baskısı işe yaramayınca, bu adımın atılmasına karar verildi.
Eleştiriler
Sarkisyan’ın sert muhaliflerinden, hali hazırda da Paşinyan’a da muhalefet eden Aydınlık Ermenistan Partisi lideri Edmon Marukyan'a göre yetkililer tarafından seçilen bu yol Ermenistan'da hukukun üstünlüğü için büyük bir tehlike taşıyor ve gelecekte herhangi bir hükümetin yargıçları görevden alması ve yenilerini seçmesi için kötü bir emsal oluşturabilir. Marukyan bu hamleyi doğru bulmadıklarını söylerken bir yandan da ‘Hayır” bloku oluşturmayacaklarını ve referandum öncesi 45 gün sürecek kampanyaya katılmayacaklarını belirtti.
Marukyan'ın partisi teklife karşı oy kullanırken, işadamı Gagik Tsarukyan'ın muhalefet partisi Müreffeh Ermenistan oylamaya katılmadı. Bu partinin üyelerinden henüz herhangi bir açıklama gelmedi.
Tepkiler
5 Şubat'ta Ulusal Meclis Başkanı Ararat Mirzoyan AGİT Büyükelçileri ve Avrupa Konseyi üye ülkeleriyle Ermenistan'da bir araya geldi ve Anayasa Mahkemesi'yle ilgili durumu görüştü. Toplantıdan sonra AGİT, “Ermenistan’ın yargı krizinden çıkması için, uluslararası Venedik Komisyonu ile görüşmesi uygun olacaktır” açıklaması yaptı. Venedik Komisyonu, resmî adıyla Avrupa Hukuk Yoluyla Demokrasi Komisyonu, anayasa hukuku alanında bağımsız uzmanların oluşturduğu, Avrupa Konseyi'nin bir danışma organı.
Oy kullanmaya çağrı
Başbakan Paşinyan referandumla ilgili alınan kararı Facebook'ta yayınlanan bir video mesajı ile tebrik etti. Paşinyan, “Ülkedeki Serj Sarkisyan rejimi tamamen bitecek, halkın iradesini baltalamaya çalışan, eski güçlerin ekseninde olanlara bu referandum önemli bir ders olacak, devrim ile başladığımız demokratikleşme bu adımla daha da sabitlenecek” dedi. Paşinyan ayrıca yurtdışında yaşayan Ermenileri de ülkelerine gelmeye ve oy kullanmaya çağırdı. ‘Bunu ülkeniz için, geleceğiniz için yapın’ dedi. Ermenistan yasaları gereği, vatandaşlar ülke dışında oy kullanamıyorlar.
İlk cumhurbaşkanı Levon Ter Petrosyan’ın “Milli Kongre” siyasi hareketi de referandum kararını kutlayarak, gerekli değişikliğe gidilmesine destek olacaklarını söyledi.
Yargıda sorunlar bitmedi
Paşinyan, geçmiş yıllardaki yolsuzluklar, görevin kötüye kullanılması ve sivil halkın 1 Mart protestolarında devletin orantısız güç ve silah kullanması nedeniyle ölmesi ve yaralanması konularını söz verdiği gibi gündeme getirmişti. Fakat yargı mekanizmasındaki sorunlar sebebi ile zanlılar aleyhindeki kanıtların karartıldığı, bu insanların hala geçmiş hükümetin karanlık güçleri tarafından kollandığı, hükümet tarafından gündeme getirilmişti. Kısaca, ortaya çıkan tabloya göre devlet hemen hemen her alanda geçmiş hükümetin odaklarından temizlenebilmiş ama yargıda değişikliğe gidilememişti. Paşinyan geçen yıl “geçiş süreci adalet mahkemelerinin” kurulması konusunu gündeme getirmiş ama bu konuda adım atılmamıştı.
Hedef Anayasa Mahkemesi’nde kapsamlı değişiklik
Şimdi halkın referandum ile ‘Evet’ demesi hedeflenen Anayasa değişikliği tam da bu sorunun çözümünü ele alıyor. Değişiklik sayesinde, İkinci Cumhurbaşkanı Robert Koçaryan ve Üçüncü Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan dönemindeki hükümetler tarafından atanan Anayasa Mahkemesi Başkanı Hrayr Tovmasyan ve 9 üyeden 7’sinin değiştirilmesi hedefleniyor. Eğer bu değişiklik yapılamaz ise taraflı olduğu düşünülen hukukçular daha uzun yıllar görevde kalabilecek. Tasarı kabul edilirse 2018 yılındaki Kadife Devrimi'den sonra Başbakan Paşinyan tarafından atanan diğer iki yargıç, pozisyonlarını koruyacak.
Sıkıntı nerede?
Bu süreçte sorun yaratan, Ermeni Anayasası'nın 213. Maddesi. Resmi açıklamaya göre 1995 ve 2015’deki yönetmelikler çelişiyor. İlki ile 33 yıl görev yapmasına izin verilen üyeler, 2015’de kabul edilen karara göre sadece 12 yıl görev yapabiliyor. 2005 yılından önce göreve başlayanlar ise yine 33 yıldan yararlanabiliyor, bu da bir eşitsizliğe yol açıyor.
Kısaca mevcut düzenlemeler değişmez ise Cumhuriyetçi Parti’nin müttefiki olarak görülen ve Koçaryan davasına müdahale ettiği düşünülen Tovmasyan 2035 yılına kadar Anayasa Mahkemesi Başkanı olarak kalabilecek.
Anayasa değişikliğinin referandumla onaylanması için, referanduma katılanlarının çoğunluğunun (% 50 + 1) oyuna ihtiyaç duyulmakta. Herhangi bir oy pusulası boş bırakılırsa veya tanımlanamayan bir işarete sahipse, “Hayır” oyu olarak sayılacak. Lehte bulunan toplam oy sayısı, 2,6 milyon seçmenin az %25'inden daha yüksek olmalı. Dolayısıyla, anayasa değişikliklerinin kabul edilebilmesi için yaklaşık 650.000 Ermenistan vatandaşının lehte oy kullanması gerekiyor.
Paşinyan ne diyor?
Paşinyan uzun süredir Tovmasyan'a ve önceki hükümet sırasında atananlara atıfta bulunarak “Anayasa Mahkemesi'nin bir kişi ve bir grup tarafından işgal edildiğini” söylüyordu. Paşinyan ile devam eden ağız dalaşlarının yanı sıra Tovmasyan’ın devam eden iki ceza soruşturması var. Bunlardan biri “ rüşvet ve görevin kötüye kullanılması”. Anlaşılan o ki, Hrayr Tovmasian’a son aylarda istifa etmesi için yapılan hükümet baskısı işe yaramayınca, bu adımın atılmasına karar verildi.
Eleştiriler
Sarkisyan’ın sert muhaliflerinden, hali hazırda da Paşinyan’a da muhalefet eden Aydınlık Ermenistan Partisi lideri Edmon Marukyan'a göre yetkililer tarafından seçilen bu yol Ermenistan'da hukukun üstünlüğü için büyük bir tehlike taşıyor ve gelecekte herhangi bir hükümetin yargıçları görevden alması ve yenilerini seçmesi için kötü bir emsal oluşturabilir. Marukyan bu hamleyi doğru bulmadıklarını söylerken bir yandan da ‘Hayır” bloku oluşturmayacaklarını ve referandum öncesi 45 gün sürecek kampanyaya katılmayacaklarını belirtti.
Marukyan'ın partisi teklife karşı oy kullanırken, işadamı Gagik Tsarukyan'ın muhalefet partisi Müreffeh Ermenistan oylamaya katılmadı. Bu partinin üyelerinden henüz herhangi bir açıklama gelmedi.
Tepkiler
5 Şubat'ta Ulusal Meclis Başkanı Ararat Mirzoyan AGİT Büyükelçileri ve Avrupa Konseyi üye ülkeleriyle Ermenistan'da bir araya geldi ve Anayasa Mahkemesi'yle ilgili durumu görüştü. Toplantıdan sonra AGİT, “Ermenistan’ın yargı krizinden çıkması için, uluslararası Venedik Komisyonu ile görüşmesi uygun olacaktır” açıklaması yaptı. Venedik Komisyonu, resmî adıyla Avrupa Hukuk Yoluyla Demokrasi Komisyonu, anayasa hukuku alanında bağımsız uzmanların oluşturduğu, Avrupa Konseyi'nin bir danışma organı.
Oy kullanmaya çağrı
Başbakan Paşinyan referandumla ilgili alınan kararı Facebook'ta yayınlanan bir video mesajı ile tebrik etti. Paşinyan, “Ülkedeki Serj Sarkisyan rejimi tamamen bitecek, halkın iradesini baltalamaya çalışan, eski güçlerin ekseninde olanlara bu referandum önemli bir ders olacak, devrim ile başladığımız demokratikleşme bu adımla daha da sabitlenecek” dedi. Paşinyan ayrıca yurtdışında yaşayan Ermenileri de ülkelerine gelmeye ve oy kullanmaya çağırdı. ‘Bunu ülkeniz için, geleceğiniz için yapın’ dedi. Ermenistan yasaları gereği, vatandaşlar ülke dışında oy kullanamıyorlar.
İlk cumhurbaşkanı Levon Ter Petrosyan’ın “Milli Kongre” siyasi hareketi de referandum kararını kutlayarak, gerekli değişikliğe gidilmesine destek olacaklarını söyledi.
