Ermenistan'ın teknoloji atılımı: Genç mucitler ve girişimciler

Bu haber BBC Güney Kafkaslar muhabiri Rayhan Demitrie'nin imzasıyla BBC Türkçe'de yayınlanmıştır. 

Başkent Yerevan'ın banliyölerindeki üç katlı tipik bir devlet okulunda, dokuz yaşındaki Slavik icadı olan üç LED ışıklı kutuyu sergiliyor.

Derse liderlik eden 21 yaşındaki öğretmeni Maria, "İcadını kontrol edeceği programlama dilini öğrendi. Kodun onun tarafından yazıldığını görebilirsiniz" diyor.

Onların yanında, 14 yaşındaki Eric ve Narek, seralardaki sıcaklığı izleyen ve fanları otomatik olarak kontrol eden bir mobil uygulamayı tanıtıyor.

Diğer çocuklar da icatlarını heyecanla sergiliyor: Oyunlar, robotlar, uygulamalar ve akıllı ev projeleri.

11 yaşındaki Arakel, geri çekilebilir çamaşır ipi bulunan kartondan ev modelini tutuyor. "Annemin işini kolaylaştırdım, cihazın bir parçası çatıya yerleştirildi, diğeri ise bir motor" diyor ve gururla devam ediyor: "Yağmur yağdığında, giysileri kuru tutmak için halat çatının altına giriyor."

Bu genç mucitler, programlama, robotik, kodlama ve 3D modelleme öğrendikleri mühendislik laboratuvarı derslerine katılıyor.

2014 yılında başlayan programa, İngilizce "kök" anlamına gelen Armath adı verildi. Bugün Ermenistan genelindeki okullarda 650 Armath laboratuvarı bulunuyor.

Girişim, 200'den fazla yüksek teknolojili Ermeni şirketini temsil eden İleri Teknoloji İşletmeleri Birliği (UATE) adlı bir iş örgütü tarafından kuruldu.

UATE İcra Kurulu Başkanı Sarkis Karapetyan, "Vizyonumuz, Ermenistan'ın, hem Ermenistan'a hem de dünyaya en yüksek değerleri sunan bir teknoloji merkezi haline gelmesidir" diyor.

Yerevan'daki geniş ve açık planlı ofisinde Ermenistan'da şu anda yaklaşık 4 bin teknoloji şirketi olduğunu söylüyor.

Armath, UATE'nin eğitim ve işgücü geliştirme programının bir parçası.

Hedef her yıl 5 bin çocuk

Karapetyan bu programın ülkedeki en başarılı kamu-özel sektör ortaklığı olduğunu söylüyor. "Özel sektörden sermaye harcamaları topluyoruz, okullara gidip Armath laboratuvarları kuruyoruz, ekipman bağışlıyoruz" diyor.

BBC'ye konuşan Karapetyan, hükümetten eğitimcilerin maaşları için yıllık 2 milyon dolar bütçe aldıklarını anlatıyor. Şu anda 600'den fazla eğitimci ile 17 bin aktif öğrencileri var. Karapetyan, "Hedefimiz her yıl en yetenekli 5 bin çocuğun mühendis olmaya karar vermesini sağlamak" diyor.

Güney Kafkasya bölgesinin en küçük ülkesi olan 2,7 milyon nüfuslu Ermenistan'ın sınırıları, komşuları Azerbaycan ve Türkiye ile olan anlaşmazlıkları nedeniyle on yıllardır kapalı.

Komşularının aksine Ermenistan'ın doğal kaynakları ya da denize erişimi yok. Ülke Sovyetler Birliği'ne bağlıyken de matematik ve bilgisayar bilimlerinin merkeziydi.

Yerevan Matematiksel Makineler Bilimsel Araştırma Enstitüsü 1956 yılında kuruldu ve 1960 yılına kadar iki adet birinci nesil bilgisayar geliştirdi. Bugün ülke, Kafkasya'nın teknoloji merkezi haline gelme hedefiyle bu mirastan yararlanıyor.

Ve şimdiden bazı başarılar elde edilmeye başlandı. Yapay zeka destekli bir fotoğraf ve video düzenleme sitesi ile uygulaması olan Picsart, 2011 yılında Ermenistan'da kuruldu. Bugün Yerevan ve Miami'de iki merkezi bulunan aynı adlı şirket 1,5 milyar dolar olarak değerleniyor.

Ses işleme yazılımı üreten Krisp ve iş yazılımı sağlayan Service Titan da diğer başarı hikayeleri olarak gösteriliyor.

Her yıl yayımlanan bir rapor Ermenistan'ın Kafkaslar bölgesinde şirket kurmak için en iyi ülke olduğunu ve dünya genelinde de 57. sırada yer aldığını kaydediyor.

Aynı listede 70. sırada Gürcistan ve 80. sırada Azerbaycan var.

Ermenistan'ın teknolojik atılım hedefinde kritik bir faktör de ülkenin diasporası. Ermenilerin, yaklaşık yüzde 75'inin başka ülkelerde yaşadığı tahmin ediliyor. Diasporanın özellikle ABD yüksek teknoloji sektöründe önemli bağlantıları var.

ABD'de çoğu Kaliforniya'da, 1,6 milyon kadar Ermeni yaşıyor.

Samvel Khachikyan, Kaliforniya ve Ermenistan'da teknoloji yatırımlarına odaklanan bir girişimin direktörü. Khachikyan, ABD'deki en büyük 500 şirketin yönetim kurulunda veya bir alt yönetim kademesinde "en az bir veya iki Ermeni bulacağınızdan emin olabilirsiniz" diyor.

Khachikyan, şirketinin Ermeni girişimcilerin ABD'de iş kurmalarına nasıl yardımcı olduğunu anlatıyor.

"Bir Ermeni start-up düşünün, iki genç insan ABD'ye gidip orada faaliyet göstermeye karar veriyor, hiçbir bağlantıları yok, kültürün nasıl işlediğine dair hiçbir bilgileri yok. Bu zor bir süreç, çok zor. Onlara yardım ediyoruz, bu roketin fırlatılması gibi, ilk birkaç saniye en zoru."

Kaliforniya ile Erivan arasında tekno köprü

Khachikyan'ın SmartGate'i, Silikon Vadisi ile Ermenistan'daki yetenekler arasında bir iletişim ağı kurmak için çalışıyor. Ancak pek çok Ermeni start-up ürünlerini önce kendi pazarlarında test ediyor.

Irina Ghazaryan, Ermenistan halkının doktorlardan daha kolay randevu almalarını sağlamak amacıyla geliştirilen Dr Yan adlı bir uygulamanın yaratıcısı. Daha önce web tasarımı alanında çalışan Ghazaryan, doktorların olduğu bir aileden gelmesinin de yardımıyla piyasada bir boşluk olduğunu fark etti.

"Hastalar doğru doktorları bulamıyor, doktorlar da bitmek bilmeyen telefonlardan mustarip oluyordu" diyor.

Uygulama, doktorların platformda yer almak için ödeme yaptığı bir abonelik modeliyle çalışıyor.

Ghazaryan, "Her ay gelirimizi en az yüzde 25 artırıyoruz" diyor ve ekliyor: "Ermenistan'da neredeyse başa baş durumdayız ve bu bize Özbekistan gibi diğer pazarlara açılmak için güç veriyor."

Ermenistan'ın teknoloji ekosistemi, Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin ardından 2022 yılında beklenmedik bir destek aldı. Binlerce Rus bilişim uzmanı ülkelerini terk etti ve birçoğu Ermenistan'a yerleşti.

Bu arada ABD'li çip üretim devi Nvidia, Rusya'daki ofisini Ermenistan'a taşıdı.

Vasily, 2023 yılında Ermenistan'a taşınan bir Rus bilişim danışmanı.

"Ermenistan, Rusya'dan gelen insanlara taşınma, uyum sağlama ve benzeri konularda yardımcı olmak için en dost canlısı ülkeydi" diyor.

Ermenistan'daki Rus bilişim topluluğunun şu anda 5 bin ila 8 bin kişi arasında olduğunu tahmin ediliyor.

Bu göç sayesinde, Ermenistan'ın teknoloji sektöründe veri işleme, siber güvenlik ve finansal teknoloji alanlarında önemli boşlukları doldurduğu kaydediliyor.

Vasily, IT firmalarının ülkede kalmasını istiyorsa Ermenistan yönetiminin firmalar üzerindeki vergi yükünü azaltması gerektiğini söylüyor.

Ermenistan'ın teknoloji geleceği konusunda iyimser bir hava var. Samvel Khachikyan sektörün patlama yapmasını bekliyor.

Geçtiğimiz Aralık ayında New York Borsası'nda işlem görmeye başlayan ve şu anda 10 milyar dolardan fazla değere sahip olan Service Titan'ı örnek gösteriyor.