Ermenilerin 2500 yıllık tarihi
RAFİ ATAM
Ermeni halkının kalbi, çağımızdan on asır öncesine dayanan uzun bir gelenek sayesinde bugün hâlâ atmaya devam eder. Frigyalıların kuzeni olan bu Hint-Avrupa dil halkı, daha sonra Pers, Roma, Bizans, Moğol, Safevi ve Osmanlılarla çatışma yoluyla ayakta kalmak üzere, Asurlulara kafa tutan Urartu İmparatorluğu’nun yerini almaya gelir. Moğol döneminden itibaren sayısız Ermeni’nin çok çeşitli ülkelere yerleşmesini sağlayan bir kök salma yeteneğine sahip olan bu halk, genellikle müreffeh koloniler kurarak, Karadeniz kıyılarından Polonya’ya kadar uzanacak, gittikleri her yerde yeni yurtlarına kendilerinden bir şeyler katacaklardır.
Kayseri’den Nantes’a
Ayrıntı Yayınları tarafından Türkçe’ye kazandırılan ‘Ermeni Halkının Tarihi’ adlı eser ilk olarak 1982’da Fransa’da ‘Urartulardan 1918’e Ermeni Halkının Tarihi’ adıyla okurla buluşmuş. Kitap her biri kendi alanının ve döneminin uzmanı olan yazarların ve tarihçilerin Ermeni halkı ve tarihi üzerine yapmış oldukları araştırmaların, Prof. Gerard Dedeyan tarafından derlenmesiyle ortaya çıkmış. Dedeyan ailesinin kökeni esas olarak Kayseri çevresinde olsa da aile 18.yy sonunda İzmir’e yerleşir. Burada bir matbaa ve yayınevi kurup, Avrupa edebiyatının klasiklerini yayınlamaya başlarlar. 1919 yılında Fransa’ya yerleşirler. Gerard Dedeyan 1942’de Nantes’de dünyaya gelir. Babası tarih profesörü Charles Dedeyan’ın izinden giderek Montpellier Üniversitesi’nde Ortaçağ Tarihi Profesörü olur.
2007’nin Fransa’da ‘Ermeni Yılı’ olarak belirlenmesi 1982’de yapılan ilk baskının yenilenip gözden geçirilmesi fikrini ortaya çıkarır. Aradan geçen çeyrek yüzyıl kitabı yeniden hazırlamak isteyenlere değişimlerin, yeni bakış açılarının, yeni araştırmaların, sonucunda daha güncel bir eser ortaya çıkartabilme cesareti verir. Önceki biçimi anımsatmak için kitabın girişinde tarihçi Philippe Wolff’un kaleme aldığı giriş kısmı muhafaza edilirken, orijinal versiyon sistematik bir şekilde güncelleştirilmiş, eski yazarların değişen araştırma sonuçları ve genç yazarların yeni fikirleriyle zenginleştirilerek bugün elimizde bulunan halini almıştır. Bununla birlikte kitaba zenginlik katan bir başka katkı ise Yerevan Devlet Üniversitesi’nin tarihi coğrafya laboratuarının kitabı mini bir Ermenistan atlası oluşturacak şekilde, 18 harita ile donatması olmuş. Böylece okur Ermeni Halkının Tarihini adeta 100’er yıllık aralıklarla takip edebilme şansına sahip olmuş denilebilir.
Kitabın güncellenmiş haliyle Ermeni tarihi meraklıları için temel bir başvuru özelliği taşımasının yanında, salt metinle yetinmeyip yeni pencereler açmak isteyen araştırmacı okurlar için bölüm sonlarında verilen kaynakçaların zengin okuma ve araştırmalara olanak sağlaması eseri daha da önemli bir hale getiriyor.
Eserin giriş kısmında bulunan ‘El Yazması Kaynaklar’, ‘Arşiv Kaynakları’, ‘Genel Tarih’, ‘Coğrafya’ bölümlerini sırasıyla ‘Toprak Halk ve Dil’, ‘Ermenilerden Önce: Savaşçı ve Kurucu Urartular’, ‘İran ile Greko- Romen Dünyası Arasında Ermeniler (İ.Ö V.Yüzyıl - İS 300’e Doğru)’, ‘Hristiyan Ermenistan İddiası (301-590)’, ‘Arap Hakimiyeti ve Ermeni Özgürlükleri (VII. - IX.Yüzyıl)’, ‘Yeniden Bulunmuş Bağımsızlık: Kuzey Krallığı ve Güney Krallığı (IX-XI Yüzyıl)’, ‘İmparatorluk Yönelimi ya da Diyaspora Yazgısı (IV.- XI. Yüzyıl)’, ‘Haçlı Seferi Zamanları’, ‘Türkmenlerin ve Osmanlı Türklerinin Boyunduruğu Altında Ermeniler (XI. ve XVI.Yüzyıl sonu)’, ‘Ulusal Bağımsızlık Yıkıntıları ve Diyaspora (Başlangıcından XVIII Yüzyıla)’, ‘Ermeni Rönesansı ve Kurtuluş Hareketi (XVII. ve XVIII)’, ‘Ermenistan ve Uyrukların Uyanışı (1800-1914)’, ‘1915- 1916 Ermeni Soykırımı ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Sonu (1914-1923)’ adlı 13 ana başlık takip ediyor.
Kitap, Ermenilerin tarihi üzerinden gitme düşüncesiyle hazırlanmış olsa da esasında bu halk üzerinden binlerce yıllık insanlık geçmişinin ve coğrafyasının fotoğrafını çekip okurunun önüne koymaktan geri durmuyor. Eserin bu haliyle aynı zamanda antropolojik bir serüven vaad ettiğini söylemenin abartılı bir yaklaşım olmayacağını düşünüyorum.
Detaylı zaman yolculuğu
Dünya üzerinde varlığını hâlâ sürdüren veya tamamıyla yok olmuş onlarca halkın mitolojilerinden tutun da birbirleriyle kurmuş oldukları ilişkilere, ticaret yöntemlerine, toprak stratejilerine, savaşlarına varana kadar en ince ayrıntılar gözetilerek anlatılan kitabın, okur üzerinde detaylı bir zaman yolculuğu hissiyatı uyandırması kaçınılmaz olmuş.
Dedeyan bir yandan Ermeni halkının yeryüzündeki uzun ve meşakatli yolculuğuna ışık tutarken, bir yandan da bu kadim halkın başından geçen tüm badirelere rağmen tarih sahnesindeki bitmez tükenmez varoluş mücadelesini bir kez daha hatırlamamızı sağlayan bir başucu eserene imza atmayı başarmış.
Ermeni Halkının Tarihi
Derleyen: Gerard Dedeyan
Çeviri: Şule Çiltaş
Ayrıntı Yayınları
528 Sayfa.
