Ermeni Turnagagası çiçeği yada “Araglahot Haygagan”
ARMAN AVADARYAN
Sardunyalar ahşap, cumbalı evleriyle tablolarda kalan İstanbul'un zarif pencere güzelleri olarak yer edinmişlerdir kentimizin geçmişinde. Sardunyaların en coşkun olduğu sezondayız. Bu bitkiler bahçe çiçekçiliğinin yanısıra balkon ve pencere önü çiçeği olarak ta kabul görür.
Turnagagası familyasının üyelerinden olan sardunyalar, zerafetinin yanısıra çok eski dönemden beri bilinen, sağlığa faydalı yönüylede dikkat çekmiştir. Ülkemizde genelde sardunya adıyla tanıdığımız bu bitkilerin akrabaları 'karagözlü turnagagası' ve 'ıtır' isimleriyle de anılırlar. Bu çiçekler geçmişte 'Ermeni Platosu' olarak bilinen Doğu Anadolu'nun yerli bitkilerindendir. Ermenicede “երեմ”(yerem), “Աղավնակտուց “ (aghavnagdots), “կռնկենի” (krnkeni), “խորդենի” (khordeni), “երան”(yeran) ve “Արագլախոտ Հայկական” (Araglakhot Haykakan) adlarıyla ifade edilen bu çiçekler, tohumlarının ucunda turna gagasına benzer ince uzun bir uç bulunması sebebiyle Yunancada“γέρανος” (géranos) yani turna ve Αρμενικός (armenikós/Ermeni) anlamına gelen sözcüklerden türetilmiş adıyla tanınır. Geniş bir aile ve kendi aralarında birçok farklı cinslere sahip olan turnagagasıgiller, günümüzde bitki dünyasında latinceye dönüşmüş haliyle 'Geranium armeniae' yada daha genel bir isimle, “Armenian cranesbill” biçiminde anılır.
Deriye, ishale, cilde iyi gelir
Ermeni Turnagagası çiçeği, yaz aylarında görülen kupa biçiminde, genellikle ortalarında siyah benek bulunan eflatun rengi çiçekleriyle tanınır. Yaprakları güzel kokulu bir bitki olan sardunyanın yapraklarına sonbahar mevsiminde koyu pembe renk tonları hakim olur. Tam güneş alan ve iyi drene olmuş nemli topraklarda yetişir. Hastaların, ishal halinde bu çiçeğin yapraklarından bol miktarda haşlama yapılarak çay şeklinde doktor iziniyle tüketmesi önerilir. Boğaz ağrıları, şişmeleri gibi durumlara karşı oldukça iyi geldiği söylenir. Cilde faydası sebebiyle losyon üretimininde de kullanılır. Deri döküntüleri hastalığı olan bireyler için ıtır çiçeği banyosu oldukça yararlı olduğu belirtilmiştir. Ağrıları iyileştirici, uçuk ve ülseri yok edicici etkisi olması yanında sağlıklı bir cilde sahip olmak için doktor kontrolünde günde 15 dakika ıtır çiçeği banyosu yapabileceği belirtilmiştir.
