Ermeni karşıtlığının son durağı Anadolu türküsü ‘Sarı Gelin’

Geçtiğimiz günlerde Sezen Aksu’nun yeni albümünde ‘Sarı Gelin’ türküsünü Ermenice seslendirerek yer vereceğini açıklaması çeşitli tepkilere yol açtı. Ermeni karşıtlığına yeni bir zemin oluşturan bu tartışmalara ilk olarak Azerbaycan Telif Hakları Ajansı’nın yaptığı açıklama damgasını vurdu.

Müziğin Azerbaycan Türküsü olduğunu öne süren Azerbaycan Telif Hakları Ajansı, Aksu’nun Ermenice söyleyeceği şarkı için kendilerinden izin alınması gerektiğini söyleyerek haddini bildirir nitelikte bir açıklama yaptı; “Aksu’nun, Sarı Gelin’in Ermeni türküsü olduğu yönünde beyanları gerçeği yansıtmamaktadır. Edebiyat ve sanat eserini koruma sözleşmesi gereği bizden ve Türk makamlardan izin alınması gerek. Sezen Aksu’nun bu uyarıyı dikkate almasını ve dikkatli davranmasını istiyoruz. Aksu’nun ticari bir kaygıyla ulusal menfaati geri plana atmamasını istiyoruz” diyerek bitirdi.

Hangi dilden söylersen söyle Ermenice söyleme!

Bundan bir hafta sonra ise Erzurum Genç Girişimci İş Adamlar Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Nuri Alim, Erzurum’un Sarı Gelin Türküsünün Sezen Aksu tarafından son albümünde Ermenice seslendirecek olmasına sert tepki gösterdi. Ardından Erzurum Girişimci Kadınlar Derneği Başkanı Zekiye Çomaklı, ‘Sarı Gelin, Kars'ta yazılmış bir Erzurum türküsüdür dedi, sonra da Erzurumlular Birleşim Derneği (ERBİRDER) Yönetim Kurulu Başkanı Osman Nuri Toraman, tepkisini dile getirdi.

Mehmet Nuri Alim, yaptığı açıklamada şunları kaydetti; “Sezen Aksu Bu türkü Dadaşların türküsüdür bunu hangi dilden söylersen söyle ama Ermenice söylemene, buna razı olmamız mümkün değildir. Sanatçı Sezen Aksu’nun bu türkü kimler tarafından yazılmışsa zahmet edip okursa birazda olsa bilgi dağarcığının artacağı kanaatindeyim. Bir halka mal olmuş sanatçının Erzurum’un milli türküsü haline gelen bir türkünün Ermenice okuması kabullenemez.

Erzurum Dadaşları olarak bu türkü ile kına gecelerinde bu türkü söyledik, askerimizin eline kına yakarken bu türkü ile gönderdik, çocuklarımızı bu türkü ile büyüttük bunu Ermenilere mal etmek yaralarımızı yeninden açmaktır.

Sarı Gelin, Hıristiyan Kıpçak beyinin kızı

Sarı Gelin, eski çağlardan beri Çoruh ırmağı boyunda yaşayan Hıristiyan Kıpçak beyinin kızıdır. Erzurumlu bir delikanlı sarışın Kıpçak beyinin kızına âşık olur ve Erzurumlu delikanlı ile sarışın Kıpçak kızının arasında Erzurum ve yöresinde yaşamaktadır.

Türk kültüründen etkilenen Ermeniler arasında birçok şifahî halk edebiyatı ürünümüzün yaşıyor olması, Sarı Gelin türküsünün, bir Ermeni türküsü olduğu iddiasının ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Böyle bir şey yoktur. Sarı gelin türküsünde Ermenice kelime yoktur.

Sarışın Kıpçak kızına âşık olan delikanlıyı ailesi kız ile evlenmesine karşı çıkar. Delikanlı ise kıza deli gibi âşık olur ve aşkını şiirle mırıldanarak söyler. Kız bey kızıdır zaten bey de kızını vermez bu delikanlıya. Delikanlı sarışın güzel kızı kaçırmağa karar verir ve kaçırır. Kıpçak beyinin adamları iki kaçağın peşine düşer ve uzun bir takipten sonra bulurlar ve oğlanı öldürürler. O günden beri halkımız arasında bu hikâye dilden dile dolaşır. Kıpçakların, güzel, sarışın, mavi gözlü oldukları tarihte bilinmektedirler. Türkü Dadaş türküsüdür ve Rahmetli Faruk Kaleli hocamız türküyü derleyerek bugünkü hale getirmiştir.”

Sağduyulu Erzurumlular da var

Bir Anadolu Türküsü olan Sarı Gelin'in Ermenice söylenecek olmasına gösterilen tepkilerin ardından erzrurumajans.com sitesinde yazan yazar Mehmet Şener, şu satırları paylaştı:

Sarı Gelin, Ermenice söylenirse değerini mi kaybeder?

Başta Palandöken olmak üzere gazetelere yansıyan habere göre, Sezen Aksu’nun, “Sarı Gelin” türküsünü, Ermenice okuyacağı iddiası, ortalığı fena halde karıştırdı.

Başını Erzurum Girişimci Kadınlar Derneği’nin çektiği protestocular anında kıyameti kopardılar:

“Sarı Gelin türküsü bir Erzurum türküsüdür. Sezen Aksu, bu türküyü Ermenice okursa hayatının en büyük yanlışını yapmış olur. Haddini bilmek zorunda!”

Zekiye abla kızacak ama ben bu meselede tam tersi bir düşünceye sahibim.

Önce bir durum tespiti yapalım.

Sarı Gelin türküsü, iliklerine kadar bir Erzurum türküsüdür. Ne Sezen Aksu, ne de bir başkası bunun aksini zaten savunmuyor.

“Sarı Gelin Ermeni türküsüdür” demek ayrı, Ermenice söylemek apayrı şeydir. Sezen Aksu, “Sarı Gelin Ermeni türküsüdür” demiyor, söylerse eğer Ermenice söyleyecek. Tıpkı Şenay Bulut’un, Nilüfer Akbal’ın, Kardeş Türküler Grubu’nun ve Knar Topluluğu’nun söylediği gibi… Daha doğrusu bugüne kadar, Türk ve yabancı onlarca sanatçı nasıl söyledi ise, Aksu da söyleyebilir. Bunun önünde yasal bir engel yoktur. Bir türkünün bir yöreye ait olması, o türkünün başka lisanlarda söylenmesine mani değildir.

Gerçek şu ki, Sarı Gelin’i meşhur eden kişi sanatçı Yavuz Bingöl’dür.  Yılmaz Karakoyunlu’nun eserinden beyaz perdeye aktarılan “Salkım Hanımın Taneleri” filminde Yavuz Bingöl, Sarı Gelin’i Aşkale’de söylemişti. O filmi izlemiş olanlar, o sahneyi hatırlayacaktır. Bir Türk onbaşısı tren vagonunda Sarı Gelin’i söylüyor, Varlık Vergisi’nden ötürü, Aşkale’ye demiryolunda zorunlu olarak çalışmaya gönderilmiş olan bir Ermeni tüccar da kavalıyla eşlik ediyordu.

Bugün neredeyse Erzurum’un milli marşı olan Sarı Gelin, o güne kadar mahalli bir türkü olmaktan öteye geçememişti. Rahmetli Raci Alkır’dan, Mükerrem Kemertaş’a kadar belki onlarca sanatçımız tarafından, binlerce kez söylenmiş olmasına karşın, bugünkü şöhretine ulaşamamıştı.

Sarı Gelin’in gerçek hikâyesini aslında kimse bilmiyor. Bazı dostlar zorlama yakıştırmalarda bulundular ama işin tam olarak doğrusu nedir bilinmiyor. Çünkü yazılı bir kayıt yok. Mümkün ki bu muhteşem eseri, bir Türk de yapmış olabilir, bir Ermeni de… Çünkü bu coğrafyada birlikte yaşıyorduk. Ermenilerin bizden, bizim de Ermenilerden etkilenmemiz kadar doğal bir şey olamaz. Zaten sanat ve kültür böyle gelişmiyor mu?

Eskiden beri dillendirilen bir iddia vardır. O iddiaya göre, “Sarı Gelin bir Ermeni türküsüdür.”

Bendeniz Erivan’da, Sarı Gelin’i Ermenice dinlemiş ve çok da beğenmiştim. Biz nasıl ki “Sarı Gelin bizim türkümüzdür” diyorsak, Ermeni de aynı şeyi söylüyor.

Ne Ermeniler bu eserin kendilerine ait olduğuna dair tapu gibi bir kanıt koyabiliyor, ne de biz… Kesin olan şu ki, Sarı Gelin, Erzurum’u anlatmaktadır ve Erzurum’da yaşanılan kara sevdanın, zakkum gibi acı olan hikâyesidir…

Ermeniler, tehcirle Erzurum’u terk edene kadar, asırlarca birlikte yaşadık. Çok yüksek ihtimalle kız alıp kız verdik, ortak ticaret yaptık, aynı iklimi paylaşıp, aynı havayı soluduk.

Asırlar süren bu birlikteliğin sonucunda, elbette ki müşterek bir kültür ve sanat oluştu. Erivan’da özellikle yaşlı Ermenilerin konuşmaları, neredeyse bizimkiyle aynı… Nasıl ki bu durum Erivanlı Ermeni’yi Erzurumlu etmiyorsa, Sarı Gelin’in Ermenice söylenmesi de, türkünün Ermeni eseri olduğunu göstermez.

Zekiye abla (Çomaklı) çok duyarlı bir Dadaş’tır. Erzurum’u da bilir, Erzurum kültürünü de… Geçen yıl Devlet Demir Yolları’nın yayın organında, Erzurum kadınına dair son derece çirkin bir yakıştırma yapılmıştı. Zekiye Hanım, son derece haklı bir tepkiyle ortalığı öyle bir karıştırmıştı ki, Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım özür dilemek zorunda kalmıştı.

Fakat bu sefer ki çıkışı yerinde olmadı.

Olmadı; çünkü Sarı Gelin’i pek çok sanatçı Ermenice okudu ve bu, Sarı Gelin’e halel getirmedi. Sezen Aksu da okusa bir şey olmaz…

(...)