Ermeni kadın besteciler bir albümde toplandı: Bulaşıcı bir heyecanın ürünü
Klasik müzik sektörü ‘proje’ ve ‘konsept’ yapım stratejilerini keşfedeli yıllar oldu. Yayınlanacağını duyunca merakla beklediğim bu ‘konsept’ albüm ise yeni yeni kulağımda. Ama sektörün değil, bir müzik şövalyesinin neredeyse tek başına mücadelesinin ürünü. İstanbullu piyano sanatçısı Şahan Arzruni müzik kariyerine salt enstrümanist (Steinway sanatçısı) olarak devam etmeyeli uzun zaman oldu. Onu yakından takip edenler piyano başında geçen zamanın fazlasını yollara verdiğini, genç piyanistlerin ve bestecilerin desteklenmesi için yürüttüğü projeleri, atölyeleri takdir ediyor. Diskografisine göz attığımızda Arzruni’nin 1979’dan itibaren bilinçli, disiplinli bir mesai ile tüm benliğini klasik Ermeni müziğinin kayıt edilmesi ve yaygınlaştırılması için vakfettiğini görüyoruz. Kendi ifadesi ile ‘yolun yarısında’ymış. Şahan Arzruni müzikolog kimliği ile derlediği albümlerin bir devamı olarak, bu kez Ermeni kadın klasik müzik bestecilerini ve eserlerini ölümsüzleştirdi. Temmuz 2024’de AGBU (Ermeni Hayırseverler Birliği) projesi ile yayınlanan albümde yer alan 17 eserin sadece ikisi daha önce kaydedilmiş. Albüm 19. yüzyıldan 21. yüzyıla kadar uzanan bir zaman dilimini kapsıyor. Arzruni, komplike kurgulara sahip çağdaş eserlerden son derece mütevazi, her türlü abartıdan uzak, sımsıcak ezgileri barındıran bir kütüphane sunuyor.
Araştırmaları sonucunda 38 Ermeni kadın besteci tespit eden Şahan Arzruni, albümde yan yana getirdiği sekiz bestecinin biyografilerini, eserlerin hikâyelerini de derlemiş. Koharig Gazarossian mesela, Gomidas’ın sürgüne gönderilmeden önce İstanbul’da ikamet ettiği evin karşısında yaşıyordu. Gomidas’ın el yazmaları Ermenistan’a taşınmadan önce, Gazarossian, onun erken yıllarında topladığı birçok halk şarkısını kopyalayabildi. Albümde yer alan iki beste de dahil olmak üzere bunları kendi bestelerinin temeli olarak kullandı. Genç piyanistlere, bir başka İstanbullu kadın besteci olan, Arzruni’nin teyzesi Sirvart Karamanuk’un albümde yer alan dans şarkısının notalarını edinmelerini tavsiye ederim. Pedagog Keğuni Çitçiyan da sonatinalarını genç piyanistlerin eğitimine katkı amacıyla bestelemiş. ABD’de öğretim görevlisi, besteci olarak hayatını sürdüren Mary Kouyoumdjian ‘I Haven’t the Words’ (Sözlerim Yok) adını verdiği doğaçlama eseri için, “Korona salgının başlarında, her şey dağılıyormuş gibi hissettiğim bir zamanda hem salgının kaosu hem George Floyd’un öldürülmesi hem de ölümü etrafında gerçekleşen protestolar sırasında, piyanoda kendime yazdığım sonik günlükten uyarlanmıştır” diyor. Etiyopya’da doğan Sirvart Kajancıyan ‘Ani’nin Çanları’ adını verdiği tasviriyle yer alıyor albümde. Kadın bestecilerin arasında en verimli olanı, albümde altı prelüdü yer alan Gayane Çeboteryan için Arzruni, “O, Ermeni müziğinin büyük hanımefendisidir” benzetmesini kullanmış. Arjantinli Alicia Terzian imzalı ‘Ode to Vahan’ (Vahan’a Övgü) 8. yüzyıldan şair Khosrovidukht tarafından yazılan ve günümüzde Ermeni Kilisesi’nde söylenmeye devam eden bir ayin ilahisine dayanıyor. Bu atonal ve atematik kurgu-yorumda Ermenice şiir icralarıyla İstanbul’da tanınan Silva Gomikyan’ın ses kaydı da parlıyor.
Arzruni’nin kaleminden dramatik bir biyografi ile tanıtıma son verelim: “Büyük olasılıkla, piyano için beste yapan ilk Ermeni kadın besteci 1863 yılında Üsküdar’da doğan Lusaper (Lucy) Hazarabedian’dır. İlk eğitimini evde gördü. Öğrenciyken, on altı yaşında ‘Ermenistan Bülbülü’ adını verdiği narin ve çekici bir polka besteledi. Bu son derece yetenekli ve iyi huylu genç hanım, liseden mezun olduğu yıl Dr. Antranig Ayvazian ile evlendi. Ne yazık ki, evliliğinin ilk yılında vefat etti. 1879’da bestelenen ‘Ermenistan Bülbülü’ notaları ilk kez Ermenice almanak Teotig’in 1913 sayısında yayımlandı. Kahire’de yaşayan Ermeni müzikolog Haig Avakian tarafından keşfedildi ve bu albüm vesilesiyle bana nezaketle iletildi.”
Sıkça ve sürekli reddedilen bir kültürel miras kadın bestecilerin notalarından Şahan Arzruni’nin parmaklarına süzülmüş, dünyaca kulaklara yayılıyor. Arzruni’nin albümlerini, her bir eseri için kaleme aldığı açıklama metinlerini, turneler ve atölyelerinden haberlerini sosyal medya hesaplarından ve dijital müzik platformlarından takip edebilirsiniz. Beğenirseniz, yorumlara albümün en yakın zamanda İstanbul’da seslendirilmesi dileğinizi de yazmaya çekinmeyin. (Albüme şimdilik digital mecra platformlardan ulaşılabiliyor: By Women: Piano Works by Armenian Women Composers)
