Eçmiadzin bildirisinin satır araları
UYGAR GÜLTEKİN
GÖZDE KAZAZ
Ruhaniler kurulu Başkanı Episkopos Maşalyan’ın istifası sonrası Patrik seçimiyle ilgili hızlanan süreç ve yaşanan karmaşa Ermenistan Eçmiadzin’de düzenlenen Tüm Dünya Ermenileri Katolikos’u Karekin II’nin başkanlık ettiği toplantıyla sona erdi. Patrik Genel vekili Ateşyan, Episkopos Maşalyan ve Almanya Ermenileri Ruhani Önderi Bekçiyan’ın da katılıdğı toplantıdan çıkan sonuçla Patrik seçimi konusunda tıkanan süreç yeniden başlamış oldu.
Bu kararlar ışığında ilk durak 15 Mart’a kadar yapılması gereken Değabah (Kaymakam) seçimi. Bu seçimle birlikte Ateşyan’ın Patrik Vekilliği görevini bırakması öngörülüyor.
Değaban yani Patriklik kaymakamı seçimi Ruhaniler Genel Meclisi tarafından yapılacak. En yüksek oyu alan isim Değabah seçilecek. Seçime Aram Ateşyan, Sahak Maşalyan ve Karekin Bekçiyan katılabilecek. Seçimin 15 Mart’ta yapılması öngörülüyor.
İstanbul Ermeni Patrikhanesi Ruhaniler Genel Meclisi’nin seçim sürecini başlattığı toplantıdan bu yana en sık tartışılan konu Patrik Genel Vekilliği unvanı. Ateşyan, Eçmiazdin toplantısı öncesine kadar Değabah seçimi yapıldıktan sonra bile Patrik Genel Vekilliğini sürdürmek istiyordu. Süreci tıkayan da bu oldu.
Eçmiadzin açıklamasında Değabah seçiminin ardından Ateşyan’ın Patrik Vekilliği görevini bırakacağı belirlendi.
Aslında bu sürecin benzeri geçmişte de yaşanmıştı. 1998 yılında Mutafyan’ın seçildiği Patrik seçiminde de Genel Vekillik ve Değabah seçimi konusunda sıkıntı yaşanmış ve süreç devletin de müdahaleleriyle kitlenmişti. Mutafyan, Genel Vekillikten istifa ederek sürecin önünü açmıştı.
1998’de ne olmuştu?
Türkiye Ermenileri 83. Patriği Karekin Kazancıyan’ın 10 Mart 1998’de vefatından sonra, 16 Mart 1998’de Ruhaniler Genel Meclisi toplandı. Toplantıda oy birliğiyle, Mesrob Mutafyan Patrik Genel Vekili olarak kabul edildi. Mutafyan’ın görevi, yeni seçilecek Patrik’e asa teslim edilene kadar, Ruhani Meclis’e riyaset etmek, en kısa zamanda patrik seçimini hazırlamak, Patrikhane’nin olağan işlerini, Ermeni kilisesinin örf ve adetlerine göre yönetmek olarak tanımladı. Değabah seçimi yapılmadı. Ancak Patrik Genel Vekilliği unvanı süreci tıkadı. İstanbul Valiliği bu unvanı tanımadığını açıkladı. Mutafyan’ın vekillik görevini sürdürmesi halinde cezai işlem yapacağını açıkladı.
3 Ağustos 1998’de Ruhaniler Genel Meclisi bir kez daha toplanarak Değabah seçimi yaptı. Mutafyan, Patrik Vekilliği sıfatının yarattığı sıkıntıların önüne geçmek için Patrik Genel Vekilliği görevinden istifa etti.
Ruhaniler Genel Meclisi içinde yapılan Değabah seçimine Mesrob Mutafyan’ın yanı sıra Şahan Sıvacıyan da katıldı. Mutafyan 23 oy, Sıvacıyan ise 3 oy aldı. Aday olan iki Başepiskopos oy kullanmadı. Mesrob Mutafyan böylece Değabah (Kaymakam) seçildi.
Ruhaniler Genel Meclisi’nin üyeleri Türkiye Ermeni Patrikliğine bağlı Papaz ve daha üst rütbeli din adamlarından oluşuyor. Bu kurula Türkiye dışında yaşayan ancak İstanbul Patrikhanesi tarafından takdis edilmiş olan ruhaniler de katılabiliyor.
Devir teslim için Komisyon
Eçmiadzin’in geçtiğimiz hafta açıkladığı seçim takvimine göre, Değabah seçiminin ardından Patrik Genel Vekili görevini bırakacak ve yetkilerini yeni seçilen Değabah’a devredecek. Devir teslim için ruhanilerden ve sivillerden oluşan bir komisyon kurulacak. Bu komisyon için de bir seçim yapılması gerekiyor.
Eçmiadzin’in açıklamasına göre, Değabah seçilmesinin ardından on gün içinde Müteşebbis Heyet kurulacak. Hali hazırda, seçimi ve görevlendirmesi yapılmış bir Müteşebbis Heyet bulunuyor. Heyet 9 Aralık 2009’da seçilmişti. Vakıf Başkanlarının önerdiği isimler arasından ve bir önceki patrik seçimi heyetinde yer alan isimlerden 15 kişi seçilmişti. Ancak heyet, seçim süreci başlamadığı için görev yapamıyordu. Eçmiazdin bildirisinde yeni bir heyet seçimi yapılması öngörülüyor. Halen resmen görevde olan heyet üyeleri sürecin önünün açılması için istifa edebileceklerini daha önce açıklamıştı. Mart ayı sonuna kadar yeni Müteşebbis Heyet’in seçilmesi bekleniyor.
1998’de de Kilise geleneklerine uygun olarak, Patrik seçim işlerinin yürütülmesi için Müteşebbis Heyet kurulmuştu. 21 Mart 1998’deki seçime, delege sayısı en yüksek olan bölgelerden ikişer, diğer bölgelerden ise birer kişi olmak üzere toplam 45 kişi katıldı. Toplantıda gizli oylama yapıldı. Gizli oylama sonucunda 21 kişi heyete seçildi. 21 kişilik heyet içinde Ruhani Kurul tarafından belirlenen 3 kişi de yer aldı. Heyet seçim için Valiliğe başvuru yaptıktan sonra, kiliselerin delege sayılarını yeniden düzenledi.
1998 seçiminde Ruhani Kurul ve Müteşebbis Heyet, seçim için 3 Mayıs gününü kararlaştırmıştı. Ancak hem iç tartışmalar hem de İstanbul Valiliği müdahaleleriyle seçimin yapılmasını 14 Ekim’e kadar ertelemişti.
6 ay öngörüsü
Eçmiadzin, Patrik seçiminin 6 ay içinde tamamlanmasını öngörüyor. Eçmiadzin açıklamasında, seçimlerin 6 ay içinde yapılamaması durumunda Değabah ve Müteşebbis Heyet için bir güvenoyu yapılması öngörülüyor. Açıklamada güveoylaması konusunda VADİP’in de ismi zikredilerek şöyle deniyor: “Patrik seçimi altı ay içinde yapılmaz ise, Ruhani Kurul daveti ile, Ruhaniler Genel Meclisi ve VADİP kendi yetkileri çerçevesinde, Seçim Müteşebbis Heyeti ve Kaymakam için güvenoyu oylamasını gündeme taşırlar.”
Bu kararların ardından şimdi Türkiye Ermeni toplumunda yol haritası belli olsa da sürecin detaylarda nasıl işleyeceği tartışılıyor.
Davuthan: İstifa ya da sonlandırma gerekir
Eçmiadzin’den yapılan açıklamayı ve çizilen yol haritasını değerlendiren avukat Setrak Davuthan şunları söyledi:
“Türkiye Ermeni Patrikliği, otonom ve otosefal bir kuruluştur. Patrik seçimi her ne kadar rütbeli bir din adamının seçimi ise de bu seküler bir işlemdir. Dini hiyerarşiye tabi değildir. Patrik seçimi Türkiye Cumhuriyeti Devleti sınırları içinde gerçekleştirilecek bir konu olduğundan bu sürecin nasıl ve hangi normlarla işleyeceği daha önce 3 patrik seçimi esnasında, ısrar edilen Bakanlar Kurulu Kararnamesi ve talimatnamelerine uygun olarak yapılması gerekir.”
“Yapılacak Ruhaniler Genel Meclisi’nde, Patrik Kaymakamının seçimi, deklarasyonda ifade edildiği gibi Genel Vekil sıfatını ortadan kaldırmaz. Zira Genel Vekillik, idarenin ihsas ettiği bir işleme dayanıyor. Ruhaniler Genel Meclisi kararıyla uygulandı. Genel vekili durumundaki kişinin idareye müracaat ederek mabet dışında kisve giymek için istediği izin Bakanlar Kurulu kararıyla çıktı. O nedenle Genel Vekillik sıfatı kendiliğinden kalkmaz. Vekil olan zatın istifa etmesi veya Ruhaniler Genel Meclisi’nin bu görevi sonlandırması gerekir.”
Altı ay hükmü
“Ayrıca talimatnameler ışığında Müteşebbis Heyet’in her ay Ruhani Kurul’a hesap vermesi de söz konusu olamaz. Bilgilendirmeler duyurular halinde kamuoyuna yönelik olur. Talimatnamelerde patrik seçiminin 6 ay içinde gerçekleşmemesi halinde güven oyuna dair bir hüküm olmadığından böyle bir gereksinim de yoktur.”
“Yayınlanan deklarasyonda, mevcut normları değiştirmeye yönelik belirlemeler ve görüşler olduğundan bu husus bir müdahale olarak telakki edilebilir. Ayrıca Değabah seçiminden sonra bir kurulun oluşturulup Genel Vekilin evrakları teslimi hususu, zaten önceki seçimlerde gerçekleşen olaylardır. Bunlar malumun ilanı şeylerdir. Bu şekilde bir deklarasyonun çıkması ne kadar doğrudur onu bilemiyorum.”
Nizamnamede seçim kuralları açık
“Hukuk devleti değimiz zaman, hukukla ilgili normların ve kuralların bir güvenilirlik ve devamlılık esasları olmalıdır. Bu, Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarında da vurgulanır. İnsanların hangi kuralın kendisine uygulanacağını bilmesi lazım. Bu seçim de geçmişte uyulan mevcut kurallara uygun yapılacaktır. 1961 Kararnamesi’nde sıkıntı olan yerler yok. Seçmen yaşı bakımından sıkıntı var. Seçmen yaşı 18’e indirilmiş olduğu için oy verenlerin 18 yaşını doldurmaları öngörülmüştür. Delegeler için yaş 25’tir.
“Bizim hassasiyetle üzerinde durduğumuz bir konu var. 1863 Nizamnamesi. Bu nizamnamede Patrik Seçiminde uygulanan kurallar bunlar. Değişik bir sistem uygun olmaz. Bundan önceki seçimde, idare, ‘din adamları toplansın patriklerini seçsin’ demişti. Biz ise bu usulün yanlış olduğunu dile getirdik. İdare sağduyulu yaklaştı.”
Köletavitoğlu: “Demek ki ortada bir güvensizlik söz konusu”
Müteşebbis Heyet 2. Başkanı Hosrof Köletavitoğlu, Eçmiadzin’deki temaslar sonucu hazırlanan açıklamayı nasıl değerlendirdiği sorumuza, “Bizim kendi aramızda çözemediğimiz bir konunun dışarıdan bir toplantıyla çözüme ulaştırılmaya çalışılması üzücü” yanıtını verdi ve metinde geçen üç noktayı eleştirdi: Değabah (kaymakam) seçiminin 15 gün içinde yapılacak olması, Değabah seçiminin ardından patrik genel vekilinin kisve ve asa hakkından vazgeçmiş olmasına yönelik bir açıklama olmaması ve Değabah ile Müteşebbis Heyet’in 6 ay sonra güvenoyuna tabi tutulması. “İlk defa 6 ayla karşılaştık. Demek ki ortada bir güvensizlik söz konusu ki baştan protokole konuluyor...” diye açıklıyor durumu Köletavitoğlu.
“Yeni bir heyet kurulursa sürecin aksamasına izin vermeyiz”
Eçimiadzin’de yapılan protokolde Değabah kaymakam seçimini müteakip 10 gün zarfında Müteşebbis Heyet seçimleri yapılacağından bahsediliyordu. Mevcut Müteşebbis Heyet’in görevi bırakıp bırakmayacağı konusunda Köletavitoğlu şu açıklamayı yaptı:
“8 senedir görevde olan Müteşebbis Heyet olarak şu argümanı işledik: Müteşebbis Heyet patrik seçimi yapmak üzere kurulur, yapılmadığı sürece görevindedir, aktif olarak konuyu takip etmelidir. O yüzden de gerekli yasal adımları atmaktan çekinmedik. Ancak patrik seçimi yapılma sürecinde eğer yeni bir heyet kurulmaya kalkılırsa hemen görevimizden istifa edip sürecin aksamasına izin vermeyiz dedik. Süreç başlayana kadar görevimizdeyiz. Daha tecrübeli birileri bulunursa ne ala, birileri de seçilebilir. Yeni heyette bizden birileri olmayabilir ama eski üyelerin tecrübesine ihtiyaç olursa yardımcı olmayı da baştan taahhüt ettik.”
Peki Değabah seçiminin ardından Müteşebbis Heyet’le ilgili süreç nasıl işleyecek? Hosrof Köletavitoğlu şunları aktardı:
“Seçim kararı aldıktan sonra Ruhaniler Genel Meclisi Değabah seçiyor ve seçim süreci başlamış oluyor. Değabahın da bulunduğu, vakıf yöneticilerinin bir arada olduğu bir toplantı yapılıyor, orada isimler öneriliyor ve o isimler hemen oylanıyor. Orada yeni bir Müteşebbis Heyet seçilebilir, eski heyet kalabilir veya karma bir Müteşebbis Heyet olabilir.”
“Değabah ve Müteşebbis Heyet seçimleri yapıldıktan sonra Değabah ve Müteşebbis Heyet bir toplantı yapıp seçim tarihini belirleyecek. Tarihin ve bildirimin yapıldığı bu yazı Değabahın ve Müteşebbis Heyet’in imzasıyla Valiliğe, İçişleri Bakanlığı’na aktarmak üzere verilecek.”
Seçmen listeleri
Peki delegeler ve seçmenler için yeni bir çalışma yapılmalı mı? Şöyle diyor Köletavitoğlu: “İstanbul’un kendi içinde de, semtler arasında belli bir nüfus hareketi söz konusu. Kiliselerin üye sayıları değişmiş olabilir. Müteşebbis Heyetin yapması gereken teknik çalışmalardan biri de bu. Delege sayıları buna göre düzenlenecek, minimum oy sayısı belirlenecek. Bu teknik çalışmalar Müteşebbis Heyetin sorumluluğunda. Ayrıca 1998 yılında hiç ortada olmayan biri bugün seçim yapabilecek durumda. Doğumlar seçmen listesine işlenmeli, ölümler çıkarılmalı. Esas önemli olan seçmen listesini çıkarmaktır. O da herhalde ilk fırsatta yapılacak.”
“İstanbul dışındaki seçmenler arasında çok büyük nüfus hareketleri yok. Birden fazla delege de çıkaramayacaklardır. Bu yüzden yakın bulundukları vakıfların seçim bölgelerine giderek oy kullanıyorlar. Örneğin Malatya’dakiler gidip Kayseri’de oy verecekler. Oradan da en fazla bir delege çıkabilecek.”
