Տերեւաթափ սփիւռքի դպրոցներուն համար
Բարեւ,
Մէկ շաբաթ չգրելու արտօնութիւն կ՚ուզեմ Մեր դպրոցը գոցելու լուրը ստացանք։ Այս շաբաթը սկսաւ տարօրինակ անցնիլ, կանոնաւոր դաս չկայ, աշակերտները լաց ու կոծի մէջ են, ծնողները ապշած եւ լարուած են, փոխանակ դասարան մտնելու՝ բողոքի ցոյցեր կ՚ընենք, հեռատեսիլ, մամուլ, բակի մէջ բազմութիւն, շրջանաւարտներ, մեծ հայրեր, մեծ մայրեր, մեր ապրած քաղաքի այլ հայկական վարժարաններու աշակերտներու եւ ուսուցիչներու զօրակցութեան այցելութիւններ, Հայաստանի նախագահին եւ Փաշինեանին նամակ գրելներ, յետոյ նորէն ցոյցեր... Այս փոշիի եւ խառնաշփոթութեան մէջ չուզեցի նստիլ եւ «Ակօս» գրել, հակառակ անոր, որ բառը որոշած էի. «ՓԱԿ»։
Գալ շաբաթ գրած կ՚ըլլամ,
Սիրով՝
Նորայր
Տարիներու տեւողութեամբ «Ակօս»ի յարատեւ սիւնակը այս շաբաթ թափուր է, քանի որ մեր արժէքաւոր գործընկեր Նորայր Տատուրեան մատնուած է շատ լուրջ իրավիճակի մը դիմաց եւ այս բացթողումի առթիւ ներողութիւն կը խնդրէ իր ընթերցողներէն։
Ժամանակներու թելադրանքն է կարծես, հայկական սփիւռքը հետզհետէ մատնուած է նման բնոյթէ ծագած հոգերու։ Նորայր Տատուրեան ներողութիւն հայցող իր երկտողին կցած էր նաեւ Հայ բարեգործական ընդհանուր միութեան Վաչէ եւ Թամար Մանուկեան վարժարանները փակելու որոշումին մասին ծնողներուն ուղարկած լուսաբանութիւնը։
Այսպէս մենք տեսանք թէ հայ դպրոցի մատնուած ճգնաժամը միայն մանրամասնութիւններով է, որ կը զանազանուի մէկը միւսէն։ Արդարեւ բարեգործականը այս որոշումը կը նկարագրէ գոյացած տնտեսական դժուարութիւններու իբր հետեւանք։ Շատ ծանօթ են այնտեղ ըսուածները։ «Տարուէ տարի կը նուազի աշակերտներու թիւը։ Դպրոցը հարկադրուած է իւրաքանչիւր աշակերտի համար տարեկան ծախսել մօտ 20 հազար տոլար եւ այդ գումարի կէսէն աւելի քիչը կրնան գանձել ծնողներէ։ Այս պայմաններու տակ անհրաժեշտութիւն եղած է դպրոցներու շէնքերը միացնել եւ այսպէս ուսման տարեշրջանի աւարտին Վաչէ եւ Թամար Մանուկեան երկրորդական վարժարանը կը փակէ իր դռները եւ յառաջիկայ տարի դպրոցի սաները իրենց ուսումը կը շարունակեն Մանուկեան- Տեմիրճիեան դպրոցի մէջ։ Գաղտնիք չէ, որ Պոլսոյ մէջ եւս կը տիրէ նման մտադրութիւն եւ ոմանք կ՚առաջարկեն գործող դպրոցները միացնել իրարու, որպէսզի քիչ մը աւելի կրճատուի տարեկան ծախսերը։
Անշուշտ բարեգործականի օրինակի համար ստիպուած ենք մտածելու այս հաստատութեան սփիւռքի վարժարաններուն ուղղեալ նոր ռազմավարութեան մասին եւս։ Յիշենք որ այդ ռազմավարութեան հետեւանքով անցեալին դարձեալ աղմկայարոյց հակազդեցութիւններու մէջ փակուած էր Կիպրոսի Մելքոնեանը։ Այդ շրջանին Բարեգործականը կտրուկ յայտարարած էր, թէ պիտի խուսափի սփիւռքի դպրոցներու բեռը ստանձնելէ եւ կը յայտարարէր թէ յետ այսու իր կարողութիւնները պիտի տրամադրէ Հայաստանի ուսման հաստատութիւններու զարգացման համար։ Մեր ժողովուրդը երկար ժամանակէ ի վեր իւրացուցած է Հայաստանի եւ սփիւռքի միասնութիւնը։ Մենք չենք կրնար մէկը գերադասել միւսի հանդէպ, քանի որ երկուքն ալ նոյն ժողովուրդի սեփականութիւններ են։ Այդ ժողովուրդը պայմաններու բերմամբ կրնայ մնալ այս կամ այն երկրի սահմաններուն մէջ, բայց ծագումով անհնար է անոնք իրարմէ անջատել։ Թէեւ ամենադժուար որոշումն է այս, բայց ըստ երեւոյթի Բարեգործականը այնքան ալ չազդուիր այդ դժուարութենէն եւ ռատիքալ կերպով կը կիրարկէ, այն ինչ որ իրեն ճիշդ կը թուայ։ Գալով աշակերտի քանակի նուազման, սփիւռքի պայմաններու մէջ մերօրեայ հայը ունի տուեալ երկրի պետական դպրոցներէն շատ աւելի նուազ ծախսով օգտուելու հնարաւորութիւն։ Եւ երեւելի իրողութիւն է, թէ հայ անհատը օր ըստ օրէ աւելի կը մատնուի աղքատութեան։ Կը փոխուին ժամանակի պահանջները եւ հայ շինարարը կը դժուարանայ այս փոփոխութիւններուն իսկոյն յարմարուելու։ Այն է, որ օր ըստ օրէ կը նուազի հայ երախաներու հայկական դպրոց յաճախելու բնական եւ սովորական ընթացքը։ Սակայն, երբ խնդիրը հասնի դպրոց փակելու հանգրուանին ահա այդ պահուն ալ նոյն ծնողը կը բերէ իր առարկութիւնը եւ կը փորձէ բոլոր միջոցներով դիմադրել դպրոցի փակուելուն դէմ։
Միւս կողմէ բոլորս դարձեալ շատ լաւ գիտենք, թէ այսօր դիւրաւ փակելու որոշում առնուած այդ հաստատութիւնները ինչ պայմաններու մէջ կեանքի կոչուած, ինչ ծանր զոհողութիւններով սկսած են իրենք առաքելութեան։
Ահա այս գիտակցութիւնն է, որ Վաչէ եւ Թամար Մանուկեան վարժարանի ծնողները իրենց յոյսը կապած են Հայաստանի վարչապետին եւ կ՚ուզեն որ ան լուծում մը գտնէ դպրոցը բաց պահելու համար։ Այս պահուն կարելի չէ ենթադրել, թէ ո՞վ ինչքանով ի՞նչ կը յաջողի։ Ի՞նչ արդիւնք ձեռք կը բերէ։ Բայց հաստատ գիտենք որ ունեցածի արժէքը զայն կորսնցնելով է, որ գիտակցութեան կու գայ։
Յայտնի է, որ երեւոյթը դարերու ընթացքին միշտ ալ սիրտ ճմլող եղեր է, քանի որ մեր հսկաները ժառանգեր են հետեւեալ տողերը՝
Սիամանթօ. «Այժմ ձեր նողկանքէն փակ աչքերս թող բանամ, թող գրիչս լետեղեմ եւ թող քնարիս լարերն համբուրեմ։ Եւ առիւծադէմ կտրիճներուն, անվեհերներուն, առաքեալներուն, հայրենիքիս զինուորներուն մօտենամ»։
Նարեկ. «Աղբիւր փակեալ», «Մի փակէր գթած», «Զիամաստիցս դրունս փակեալս»։
Ռնֆայէլ Պատկանեան. «Դուք, պարոններ, շատ լաւ գիտէք փակ վարժարանների մարդկային բարք աղտեղող վնասները»։
Պարոյր Սեւակ. «Ես կանչում եմ նաեւ նրանց՝
Ես այդ կիսատ-պռատներին,
Այդ ձեռը փակ Ժլատներին։
Թող գան, մարդկանց շարք դասուեն»
