Տեմիրթաշն ու հայերէնը

ՍԵՒԱՆ ՏԷՅԻՐՄԵՆՃԵԱՆ

[email protected]

Իշխանամէտ ու դրանիկ շրջանակներն ու մամուլը ՀՏՓ-ի համանախագահ Սելահատտին Տեմիրթաշը հեղինա­կազրկե­լու կամ զին­քը արա­տաւո­րելու նոր հնարք մը գտած են։ Անոնք ատեն-ատեն կը յայ­տա­րարեն, թէ Տե­միր­թաշ քրտե­րէն չի կրնար խօ­սիլ։ «Քրտա­կան կու­սակցու­թեան նա­խագա­հի մը վա­յե՞լ է մի­թէ», հարց կու տան անոնք։

Ծա­նօթ կը թուի։ Անոնք, որոնք հա­յերէն գիտ­նալն ու խօ­սիլը առանձնա­յատ­կութիւն կամ բնա­կան առա­ւելու­թիւն մը կը նկա­տեն՝ ո՛չ միայն իրենց կա­լուա­ծը կը հա­մարին հայ­կա­կան անու­նին տակ ներ­կա­յացող ամէն ինչ, այլ եր­բեմն ծա­ծուկ, եր­բեմն բա­ցայայտ, սա­կայն միշտ խստօ­րէն կը քննա­դատեն այն ան­ձե­րը, որոնք կը ձգտին ներդրում ու­նե­նալ հա­ւաքա­կան կեան­քէն ներս։ «Ան ալ հա­յերէ՞ն գի­տէ», կ՚ըլ­լայ իրենց առա­ջին հա­կազ­դե­ցու­թիւնը, երբ կը լսեն, թէ այս կամ այն ան­ձը իր կա­րելիու­թիւննե­րուն չա­փով ներդրում մը բե­րած է հան­րա­յին կեան­քին։

Իրենք՝ հա­յերէն չգիտ­ցողնե­րը, յա­ճախ կրնան հա­մար­ձակ չըլ­լալ Տե­միր­թա­շի չափ, որուն պա­տաս­խա­նը հե­տեւեալը եղած է զինք քննա­դատող­նե­րուն. «Այո՛, ասի­կա ամօթ մըն է, սա­կայն ո՛չ թէ իմ, այլ՝ թրքա­կան պե­տու­թեան ամօ­թը։ Անոնց վա­րած ձու­լումի քա­ղաքա­կանու­թեան ամօթն է։ Կ՚ու­զէի ամէն ին­չի մա­սին խօ­սիլ մայ­րե­նի լե­զուովս՝ զա­զայե­րէնով, քրման­ճիով, սո­րանիով եւ միւս բար­բառնե­րով։ Ասի­կա թե­րու­թիւն մըն է թե­րեւս մե­զի հա­մար։ Սա­կայն այս ամօ­թը կը պատ­կա­նի ո՛չ թէ մե­զի, այլ իրենց»։

Տե­միր­թաշ ար­դա­րացիօրէն կը մատ­նանշէ պե­տու­թեան տաս­նա­մեակ­նե­րէ ի վեր վա­րած ձու­լումի քա­ղաքա­կանու­թիւնը, որուն համն ու հո­տը հա­յերը շատ աւե­լի վաղ սկսած են զգալ իրենց քիմ­քին, քան քրտե­րը։ Ձգենք Օս­մա­նեան կայսրու­թեան ժա­մանա­կաշրջա­նը, Թուրքիոյ հան­րա­պետու­թեան հիմ­նադրու­թեան առա­ջին տա­րինե­րուն Պոլ­սոյ մէջ կար հայ­կա­կան 47 վար­ժա­րան, 32 պար­բե­րական՝ աշա­կեր­տութեան ու տպա­քանա­կի պատ­կա­ռելի թի­ւերով։ Ձու­լումի ու ճնշու­մի քա­ղաքա­կանու­թիւնը դի­տելու հա­մար պէտք չու­նիք դի­մելու այլ մի­ջոցի մը. կրնաք պար­զա­պէս այս թի­ւերը հա­մեմա­տել ներ­կա­յի թի­ւերուն հետ ու ստա­նալ խօ­սուն պատ­կեր մը։

Տե­միր­թա­շի յայ­տա­րարու­թիւնը այսքան չէ։ Ան յայտնած է, որ թէեւ գի­տէ զա­զայե­րէն, կը հասկնայ, մա­սամբ նաեւ կը խօ­սի քրդե­րէնի միւս բար­բառներն ալ՝ քրման­ճին ու սո­րանին, սա­կայն կը դժուարա­նայ երբ կ՚ու­զէ քա­ղաքա­կան վեր­լուծու­թիւն մը կա­տարել։

Մեզ­մէ շա­տերուն հա­յախօ­սու­թիւնն ալ այս մա­կար­դա­կին վրայ չէ՞ մի­թէ։ Եկե­ղեցա­կան արա­րողու­թիւն նկա­րագ­րե­լու մէջ մեր նմա­նը չէք գտներ ողջ սփիւռքի տա­րած­քին։ Կա­թողի­կոս, պատ­րիարք, եպիս­կո­պոս եւ տե­սակ տե­սակ տէր­տէր կամ տի­րացու գո­վաբա­նելու բա­ռապա­շարը պոլ­սե­ցին լաւ գի­տէ։ Լաւ գի­տենք միայն իրենց դրա­մով ար­ժա­նիքի մը տի­րացած ան­ձե­րուն քծնե­լով զա­նոնք շփաց­նե­լու լե­զուն։ Կեղծ քա­ղաքա­վարու­թեան մը բա­ռերը չե՞ն դառ­նար մեր լե­զուին վրայ. պա­րոն­նե­րըւն, տի­կին­նե­րուն, խնդրեմ­նե­րուն կը խառ­նուին քաւ-լի­ցինե­րու, ազ­նուափայ­լե­րու, վսե­մաշու­քե­րու հե­ղեղը։ Հան­ճա­րեղ ենք սի­րոյ սե­ղանի մը նկա­րագ­րութիւ­նը ընե­լու պա­հուն, տա­ղան­դա­ւոր՝ սո­վորա­կան, նոյ­նիսկ գէշ կազ­մա­կեր­պուած հա­մերգ մը, ձեռ­նարկ մը պատ­մա­կան, ան­նա­խադէպ կամ նման գե­րադ­րա­կան ածա­կան­նե­րով որա­կելու մէջ։ Աննշան հա­մալ­սա­րանէ մը շրջա­նաւարտ երի­տասարդ մը միշտ փայ­լուն յա­ջողու­թեան մը տէր է օրի­նակ, մինչդեռ լուռ ենք, եր­բեմն նաեւ ու­րա­ցող «Քամփ Ար­մէն»ի դի­մադ­րութիւ­նը կազ­մա­կեր­պած երի­տասարդնե­րուն առ­ջեւ։ Մեր լե­զուն լուն դիւ­րութեամբ ուղտի կը վե­րածէ, սա­կայն կը պա­պան­ձի երբ կար­գը հաս­նի պա­հան­ջա­տիրու­թեան կամ մնա­ցած քա­նի մը իրա­ւունքնե­րու պաշտպա­նու­թեան։ Հա­րիւր-հա­զարա­ւոր բա­ռեր ու­նե­ցող մեր լե­զուին բա­ռամ­թերքը կ՚աղ­քա­տանայ, նոյ­նիսկ զե­րոյի կը հա­ւասա­րի յան­կարծ, երբ հարկ ըլ­լայ ընդդի­մանալ կամ դոյզն ինչ հա­կազ­դել ազ­գա­յին բա­րերա­րի մը, որ հա­մայնքա­յին ժո­ղովի մը մէջ հայ­հո­յանքներ տե­ղացու­ցած է հա­յերէ­նի ու­սուցի­չի մը գլխին։ Մինչդեռ նոյն այդ բա­ռապա­շարէն քա­ղուած (գնուա՞ծ) բա­ռերն էին որ ազ­գա­յին բա­րերար հռչա­կած էին սո­վորա­կան լու­մա­յափոխ-սե­ղանա­ւորը։

Տէր­տէր-տի­րացու, ջոջ-մենծ աղա միայն գո­վաբա­նող, քա­ղաքա­վարու­թեան վնաս­ներ պարտկող հա­յերէն մը, որ ստեղ­ծուած է պե­տական ճնշումնե­րով, նաեւ մե­րազն մտա­ւորա­կան­նե­րուն ու լրագ­րողնե­րուն յար­մա­րուո­ղակա­նու­թեամբ, ինչպէ՞ս դառ­նայ լե­զուն այն ան­ձե­րուն, որոնք մամ­լոյ ազա­տու­թեան սեղ­մումնե­րը կը քննա­դատեն, որոնք ազա­տու­թիւն կը պա­հան­ջեն բան­տարկեալ լրագ­րողնե­րուն ու գրող­նե­րուն հա­մար, որոնք թրքա­հայ հա­ւաքա­կանու­թեան գլխուն փոր­ձանք դար­ձած ցե­ցերը կը քննա­դատեն, ու­րա­ցու­մի քա­ղաքա­կանու­թեան դի­մաց ճա­նաչում կը պա­հան­ջեն հրա­պարակ­նե­րուն վրայ, խորհրդա­րանին մէջ։ Այ­սինքն այն լե­զուն, որ ժա­մանա­կին, 1915-էն առաջ, Զար­դա­րեանինն էր, Երու­խա­նինը, Վա­րու­ժա­նինը, Քո­չու­նեանի­նը նաեւ…