Տիգրանակերտի Բարեկենդանը
ՍԻԼՎԱ ԷՕԶԵՐԼԻ
Անցեալները երեք քոյրեր երկար զրուցեցինք Տիյարպեքիրի մեր հին ապրումներու մասին։ Նիւթերը ինքնաբերաբար մեզ տարին «Լոլէ»ին, այսինքն Ամանորի ու ծննդեան ապրումներուն։ Վարդուհի քոյրս պատմեց թէ այդ տարի Ամանորի նախորդող օրերուն հայրս մռայլ էր, տխուր ու մտահոգ։ Ձմրան այդ եղանակին հօրս նման բոլոր որմնադիրներու գործերը կը նուազէին։ Ան ալ կը մտմտար ամանորեայ սովորական ծախսերը ինչպէս պիտի դիմագրաւէ ըսելով։ Յանկարծ երեկոյեան ժամերուն դուռը թակուեցաւ եւ եկողը իմացուց որ Բժիշկ Ֆաիք Կէօքսու զինք կանչած է, տան չես գիտեր ինչ գործի մը համար։ Հայրս առաւօտուն կանուխ ուրախ տրամադրութեամբ գնաց աշխատանքի, եւ երեկոյեան տուն վերադարձաւ Ամանորի համար պիտանի բոլոր գնումները շալկած բերելով։ «Իր դէմքին դրոշմուած յաղթական ուրախութիւնը եւ գոհունակութիւնը երբեք չեմ մոռնար»։ Այսպէս աւարտեց այդ յիշատակը, որուն մասին նախապէս լսած չէի։
Մեր հայրերը մեծ շահեր ապահովող գործեր չունէին։ Որմնադիր, քարտաշ, ատաղձագործ, դարբին, պայտար, պղնձագործ, ջուլհակ, դերձակի նման աշխատանքի կարօտող գործերով կ՚ապահովէին իրենց տան ապրուստը։ Մշակութային եւ կրօնական աւանդութիւններու հանդէպ խիստ բծախնդիր էին։ Կ՚ուզէին այդ փառքերը ու սովորութիւնները ապրումներով փոխանցել նաեւ մեզ։ Գիտէին թէ ազգապահպանման նման դաստիարակութիւնը պիտի սկսի տան մէջ։
Ուրեմն կ՚ուզեմ որ Տիյարպեքիրի հին սովորութիւնները պատմած այս պահուն անգամ մը եւս խոնարհիմ այդ աւանդը մեզ փոխանցողներու յիշատակին առջեւ։
Տիգրանակերտի Սուրբ Կիրակոս եկեղեցին Առաջին Աշխարհամարտի տարիներուն վերածուած էր գերմանական բանակի հրամանատարութեան։ Ապա ան գործածուեցաւ իբրեւ «Սիւմերպանք» հիւսուածեղէնի գործարանի շտեմարան։ Բարեբախտաբար կողքի մատուռը շարունակեց իր առաքելութիւնը, որ հոգեւոր ծառայութեան կողքին ունէր մշակոյթի յարատեւութեան առումով շատ կարեւոր նշանակութիւն մը։
Բարկենդանք
Տիգրանակերտի բարբառով բարեկենդանը կը կոչուի «բարկենդանք»։ Այս աւանդական տօնի երեւոյթները պէտք է դիտել հանրապետական եւ նախահանրապետակն շրջաններով։ Կայսրութեան տարիներուն յատկապէս հայկական թաղամասերու մէջ փողոցային տօնակատարութեան բնոյթով կը կազմուէին խրախճանքի սեղաններ՝ թաղեցիներու մասնակցութեամբ։ Խնջոյքի համար խարբերթէն կը հրաւիրուէին հայ եւ քիւրտ նուագածուներ, որոնց յատկանիշն էր սովորականէն բաւականին մեծ թմբուկները։
Այդ շրջանին բազմաթիւ հայկական դպրոցներ կը գործէին քաղաքի մէջ, որոնց իւրաքանչիւրը հինգշաբթի օր իր երդիկին տակ կը տօնէր Վարդանանցը, որմէ ետք սկսած կ՚ըլլար Բարեկենդանի ուրախութիւնը որ պիտի աւարտէր «Պատռման Կիրակի»ով։ Ինչպէս տեղական բարբառի բազմաթիւ օրինակներ, Պատռման Կիրակին ալ ունէր փոխաբերական բնոյթ, որ կ՚ակնարկէր մինչեւ ճաթիլ ուտելու։ Այդ ալ իր կարգին հասկնալի էր, քանի որ առհասարակ մսակեր տիգրանակերտցիք այդ կիրակիէն ետք պիտի մատնուէին եօթշաբաթանի բուսակերութեան շրջանի մը, որ իրենց համար հաւասար էր սովամահութեան։ Այլեւս անասնական սնունդի մնացորդացէն իսկ ազատուելու տենչով կլայուած սաներու մէջ ընդեղէնը կամ բանջարեղէնը պիտի եփէր միայն բուսական իւղերով։
Հանրապետական շրջանին բոլորովին փոխուած էր քաղաքի հայ բնակչութեան դիմագիծը։ Ցեղասպանութեան զոհ դարձած բնիկներու փոխարէն տարբեր գաւառներէ վերապրածներ ապաստան գտած էին այս պատմական քաղաքին մէջ, իրենց վրայ պահելով մօտ անցեալի արհաւիրքը։ Այս երկչոտ զանգուածը համարձակութիւն չունէր անցեալի աղմկայարոյց փողոցային խրախճանքները կազմակերպելու։ Արդարեւ Բարեկենդանի տօնակատարութիւններն ալ հետզհետէ ստացան աւելի զուսպ ու առտնի բնոյթ։
