Ders kitaplarında ‘Cihan Harbi’

FATİH GÖKHAN DİLER
[email protected]

Tarih Vakfı, Orient Institut'la işbirliği yaparak geçtiğimiz hafta 'Osmanlı Cephesinde Yeni Bir Şey Var: Cihan Harbi'ne Yeniden Bakmak, 1914-1918' adlı yüksek katılımlı, geniş bir sempozyum düzenledi. Etkinliklerden birisi de tarih eğitimine eğiliyor, müfredatın belirli bir başlığına, 1. Dünya Savaşı'na bakarak, savaşın okullarda nasıl işlendiğini karşılaştırmalı olarak ortaya koyuyordu.

Sainte Pulcherie Fransız Lisesi'nin evsahipliğinde düzenlenen; Getronagan Lisesi, Saint Joseph Fransız Lisesi, Üsküdar Amerikan Lisesi, Robert Kolej ve Alman Lisesi öğrencilerinin katılımıyla gerçekleştirilen, Türkiye ve 14 ülkede ders kitaplarında 1.Dünya Savaşı'nın sunumunu konu alıyor 'Gençler Dünya Savaşı'nı Konuşuyor' etkinliği. Getronagan Lisesi öğrencileri, 9. sınıftan Selin Altunkara, Tayis Aslan ve 10. sınıftan Arlin Tunç, Ermenistan'ın ilk ve orta öğretimde kullanılan tarih kitaplarını inceledi ve 1. Dünya Savaşı'nın bu ülkede nasıl öğretildiğine baktı.

Ermenistan’da I. Dünya Savaşı konusu, 11. Sınıfta okutuluyor ve kullanılan iki kitap var; ‘Dünya Tarihi’ ve ‘Ermeni Tarihi’ kitabı. ‘Dünya Tarihi’ kitabında, ağırlıklı olarak savaşlar yer alıyor. ‘Ermeni Tarihi’ kitabındaysa savaş daha çok Ermenileri ve Ermenistan’ı ilgilendiren Kafkas Cephesi’ni 1915 bağlamında anlatıyor. ‘Dünya Tarihi’ kitabı 256 sayfa, 20 sayfası 1. Dünya Savaşı’na ayrılmış. ‘Ermeni Tarihi’ kitabı ise 350 sayfa, 1. Dünya Savaşı Bölümü 18 sayfa Getronaganlı öğrencilerin çalışmasından aktarıyoruz.

‘Dünya Tarihi’ kitabından: Paylaşım savaşı

Kitap, sanayi uygarlığının bunalımından başlayarak tüm dünya ülkeleri açısından ve bu arada Ermenilerin yaşadığı coğrafya özeline girerek savaşı kötüleyen ve devleti kutsamayan tarzda yazılmış.

Makineleşmenin sonuçları

I. Dünya Savaşı beş ana başlık altında anlatılmış ve her bir başlığa dört sayfa ayrılmış. Sanayi Uygarlığının Büyük Bunalımı bölümünde, bunalımın nedenleri anlatılıyor. Bu nedenler içinde, pazar paylaşımı, makineleşmenin sonucu olarak bireyin silikleşmesi, milliyetçilik ve devletin kutsallaştırılmasına değiniliyor. Arkasından, Japonya’dan Bulgaristan’a kadar devletlerin dünyayı nasıl paylaşmak istedikleri anlatılıyor.

2. bölümde, tüm Avrupa ülkelerine değinilerek savaş genel bir perspektifle anlatılmış.

3. bölümde, Osmanlı Devleti’nin savaşa girme nedenleri anlatılıyor. Burada, devletin bütünlüğünü koruma amacındaki Jön Türkler’in bunu bünyesindeki halkları Türkleştirme yoluyla gerçekleştirmeye çalıştığı dile getirilmiş. Balkan Savaşları'ndan sonra ağırlık kazanan 'Pantürkizm' ideolojisini ve Büyük Turan’ın kurulmaya çalışılması anlatılıyor. Bu noktada Almanya'yla ittifak yapıldığını ve Rusya’yı bombaladıkları söyleniyor. Daha sonra Çanakkale ve Sarıkamış Muharebeleri’ne geçiliyor. Osmanlı’daki 'Tâbi Uluslar' bölümündeyse Jön Türkler’in Ermeniler’in planlı imhasına giriştiği ve bunun yanında Rumlar ve Süryaniler’in de benzer kaderi paylaştıkları anlatılıyor.

Rusya’da devrim

4. bölümde, savaşın olumsuz sonuçları üzerinde durularak savaş kötüleniyor. Önce Rus Devrimi’nin zeminini hazırlayan ekonomik ve sosyal nedenler anlatılıyor. Savaşın ortaya çıkardığı sefalet, kıtlık, hastalıklar, ortaya çıkan yeni savaş karşıtı hareketlerin Rusya’da krizi derinleştirdiği ve bu ortamda Çar’ın tahttan feragat etmesiyle, Bolşevikler’in iktidarı ele geçirdiği söyleniyor.

‘Ermeni Tarihi’ kitabından: Soykırım için elverişli ortam

Bu kitapta,  l. Dünya Savaşı sırasında,  ağırlıklı olarak Jön Türkler’in politikaları ve uygulamaları,  bunun sonucunda da Ermeni halkının başına gelenler anlatılıyor. Kitap, savaşın gayrimeşru ve emperyalist nitelikli olduğunu söyleyerek konuya başlıyor.

Kitap, Jön Türk yöneticilerinin hem Rusya ile asırlık hesaplarını temizlemek, hem de Büyük Turan ülküsünü gerçekleştirmek için Ermeni engelini ortadan kaldırılması konusunda savaşın elverişli bir ortam yarattığı anlatılıyor. Sarıkamış ve Gelibolu cephelerine de yer veriliyor. Kitabın devamında, 1915’ten 1916’ya kadar Ermeni nüfusunun neredeyse tamamının kırıma uğradığı,  1916’dan sonra ise Rusya’nın Batı Ermenistan’ın büyük bölümünü fethettiği anlatılıyor.

Gönüllü hareketi

Kitaba bakınca Ermeni halkı ve yöneticilerinin önünde iki sorun olduğu görülüyor: İlki, savaşta Batı Ermenilerinin hangi safta yer alacağı; ikincisiyse, güvende olmalarını sağlamak için nasıl bir yol izleneceği. Bu bağlamda farklı Ermeni partilerinin savaşta alınacak tavırla ilgili düşüncelerine yer veriliyor. 1914’ten 1915’e kadar oluşturulan müfrezeler ayrıntılı olarak anlatıyor. Özellikle Van bölgesi çok detaylı anlatılıyor. Ancak, Jön Türkler’in, Ermenilerin soykırımını bu müfrezelerin kurulmasından bağımsız olarak daha önceden planladıkları ifade ediliyor.

Büyük felaket

Bu bölümde Ermeni soykırımın nedenleri, nasıl yapıldığı ve sonuçları ayrıntılarıyla anlatılıp,  1,5 milyon Ermeni’nin Büyük Felaket’e kurban gittiği belirtiliyor. Olaylar sırasında Van, Muş, Sasun, Şebinkarahisar, Musa Dağ ve Urfa`da yaşanan savunma amaçlı direnişlere yer verilmiş.