Dem deutschen Volke

ՍԵՒԱՆ ՏԷՅԻՐՄԵՆՃԵԱՆ

[email protected]

Աղէկ մը կը մօտենամ պատին։

Բազմա­զան որ­մագրու­թիւննե­րու կար­գին յայտնօ­րէն կը նշմա­րուի.

«Нерсесян Н / 3.5.45 г. / Ереван», այ­սինքն՝ «Ներ­սէ­սեան Ն / 3.5.45 թ. / Երե­ւան»։

Ներ­սէ­սեան մէկն է հա­րիւր-հա­զարա­ւոր, թե­րեւս մի­լիոնա­ւոր զի­նուոր­նե­րէն, որոնք 71 տա­րիներ առաջ ճիշդ այս օրե­րուն յաղ­թա­կան կը մտնէին Պեր­լին՝ վերջ դնե­լու հա­մար ֆա­շական բռնա­տիրու­թեան։ Կար­միր բա­նակին զի­նուոր­նե­րը պի­տի գրա­ւէին Ռայխսթակն ալ, որու աւե­րակ դար­ձած, սա­կայն դեռ կան­գուն պա­տերուն վրայ պի­տի դրոշ­մէին իրենց անուննե­րը՝ նշա­նաւո­րելու յաղ­թա­նակը, ձգե­լու հետք մը, ապա­գային յանձնե­լու ար­ձա­գանգ մը։ Ոմն Ներ­սէ­սեանի մը հա­մար դիւ­րին չէր եղած, վստա­հաբար, Երե­ւանէն Պեր­լին հաս­նի­լը...

Յաղ­թա­նակի գի­նովու­թիւնը երբ անցնէր՝ թե­րեւս զղջա­յին անոնք՝ ճար­տա­րապե­տական չքնաղ այս կա­ռոյ­ցին պա­տերը աղա­ւաղած ըլ­լալնուն պատ­ճա­ռով։ Յղփա­ցած ու լկտիացած, յափ­րա­ցած ու լպիր­շա­ցած Գեր­մա­նիան, կայ­սե­րական ան­ցեալին ու Վայ­մա­րեան հան­րա­պետու­թեան աւան­դը կը մսխէր՝ նիւ­թա­կան ու բա­րոյա­կան իր ողջ ժա­ռան­գութիւ­նը տա­րածե­լով առ ոտս Արե­ւել­քի ան­ծա­նօթ քա­ղաք­նե­րէն զինք կոր­ծա­նելու շտա­պող ահել ու ջա­հել զի­նուոր­նե­րուն։

Պա­տէն կը հե­ռուա­նամ՝ դի­տելու զայն ամ­բողջ լայնքով ու բարձրու­թեամբ։ Հա­յու ստո­րագ­րութիւն մը գտած ըլ­լա­լու սփո­փան­քը պահ մըն էր միայն։ Հա­րիւ­րա­ւոր նման ստո­րագ­րութիւններ կան պա­տերուն՝ բո­լորն ալ գրուած ռու­սա­կան կիւ­րե­ղեան այ­բուբե­նով։ Ու­ղե­ցոյց պաշ­տօ­նեան ման­րա­մաս­նօ­րէն կը պատ­մէ ան­ցած-դար­ձածնե­րը այն օրե­րուն՝ թէ ինչպէս Կար­միր բա­նակը նուաճեց Պեր­լի­նը, թէ ինչպէս Հիթ­լեր փա­խաւ կամ ինքնաս­պան դար­ձաւ (սա տա­կաւին մութ կէտ մըն է), թէ ինչպէս կար­միր-բա­նակա­յին­նե­րը խու­ժե­ցին Ռայխսթակ, թէ ինչպէս Պեր­լի­նի Քարլզհորսթ արուար­ձա­նին մէջ սպա­րապետ Վիլ­հելմ Քայ­թըլ ստո­րագ­րեց Գեր­մա­նիոյ յանձնու­մի պայ­մա­նագի­րը...

Պատ­մութիւ­նը կ՚ընդհա­տի մի­ջոց մը՝ իր հու­նը վե­րագտնե­լու հա­մար 1990-ական­նե­րուն, երբ Գեր­մա­նիա կը վե­րամիանայ, Պեր­լին վերստին կը վե­րածուի մայ­րա­քաղա­քի։ Ռայխսթակ պի­տի դառ­նար միացեալ Գեր­մա­նիոյ խորհրդա­րանը։

Մէկն եմ, որ կա­մայ-ակա­մայ հոգ­ւոյն խո­րը կը կրէ պե­տական բռունցքի թե­թեւ կամ ծանր հա­րուա­ծով կոր­ծա­նած, ոչնչա­ցած -նիւ­թա­կան ու ան­նիւթա­կան- կո­թող­նե­րուն յի­շատակ­նե­րը։ Եթէ թշնա­մին նուաճած է եր­կի­րը եւ հետ­քեր թո­ղած հոն՝ բնա­կանա­բար պէտք է ոչնչա­ցուին այդ ամէ­նը, երբ տան­տէ­րը վե­րադառ­նայ։ Ի հար­կէ պէտք է ոչնչա­ցուին յի­շատակ­նե­րը, ամե­նամանրներն իսկ, այն հա­սարա­կու­թեան, որ ատե­նին երկրի հիմ­նա­կան տար­րե­րէն էր, սա­կայն յե­տոյ դար­ձաւ ցե­ղաս­պան մո­լուցքի մը զո­հը։ Ո՛չ մէկ հետք պէտք է մնայ վար­ժա­րան­նե­րէն, ո՛չ մէկ խաչ եկե­ղեցի­ներէն, ո՛չ մէկ անուն արուես­տա­գէտ­նե­րէն, ո՛չ մէկ ձայ­նա­նիշ երաժշտու­թե­նէն, ո՛չ մէկ տառ գրա­կանու­թե­նէն, ո՛չ մէկ հնչիւն լե­զուէն... Ամէն հետք պէտք է մաք­րուի, պէտք է ջնջուի այնպէս, կար­ծես եր­բեք գո­յու­թիւն ու­նե­ցած չըլ­լար այլ ազգ մը, բա­ցի իշ­խո­ղէն, բա­ցի տի­րապե­տողէն, բա­ցի ինքզինք տէր նկա­տողէն։ Պէտք է ու­րա­նաս, զա­ւա՛կս, պէտք է ժխտես, տղա՛ս, սու­տը պէտք է իրա­կանու­թիւն ըն­դունիս, աղ­ջի՛կս...

Վե­րամիացեալ Գեր­մա­նիան երբ Ռայխսթա­կի շէն­քը 1990-ական­նե­րուն կը վե­րածէր խորհրդա­րանի՝ Ներ­սէ­սեանի ու իր զի­նակից­նե­րուն որմնագ­րութիւննե­րը թո­ղեց նոյ­նութեամբ։ Նուաճող բա­նակի մը զի­նուոր­նե­րուն հետ­քե­րը դի­տելով է որ գեր­մա­նացի խորհրդա­րանա­կան­նե­րը այ­սօր կ՚ուղղուին ժո­ղովաս­րահ։ Նա­խագա­հը, վար­չա­պետը, նա­խարար­նե­րը օտար բա­նակ­նե­րէն տի­րապե­տուած ըլ­լա­լու ակնյայտնի այս փաս­տե­րը աչ­քի առ­ջեւ ու­նե­նալով է որ կը խօ­սին իրենց ճա­ռերը, կ՚ըն­դունին իրենց որո­շումնե­րը։ Որմնագ­րութիւննե­րու առ­կա­յու­թիւնը ամօթ մը չէ իրենց հա­մար, ան­պա­տուու­թիւն մը չէ, այլ զգաս­տութեան կոչ մը թե­րեւս՝ ան­ցեալի վա­րիչ­նե­րուն սխալ ճա­նապար­հը ան­գամ մը եւս չմտնե­լու, անոնց երկրին հաս­ցուցած վնաս­նե­րը չմոռ­նա­լու, պա­տերազ­մի հե­տեւանքնե­րը աչ­քի առ­ջեւ ու­նե­նալու հա­մար։

1915-ի Ցե­ղաս­պա­նու­թիւնը 101 տա­րիէ ի վեր յա­մառօ­րէն ու­րա­ցող եւ աւե­լին՝ այդ ու­րա­ցու­մով վե­րար­տադրուող վար­չա­կան դրու­թիւն մը նոր կո­տորած­նե­րու առիթ կու տայ բնա­կանա­բար եւ ինքզինք վե­րացա­կան իրա­կանու­թեամբ մը զրա­հելու դիւ­րին ճամ­բան կ՚ընտրէ անզգա­լաբար։ Ոճ­րա­գոր­ծը սրբաց­նո­ղը՝ հետզհե­տէ ոճ­րա­գոր­ծի կը վե­րածուի, կորսնցնե­լով ոճ­րին տար­րա­կան գի­տակ­ցութիւնն իսկ։ Անբնա­կանը բնա­կանաց­նող, ան­սո­վորը սո­վորա­կանաց­նող մտայ­նութեան մը ար­ձա­գանգնե­րը յա­մառու­թեամբ կը մա­շեց­նեն ժայ­ռերն իսկ, սա­կայն ար­դիւնքը միշտ կը մնայ նոյ­նը՝ արիւն, ար­ցունք, աղէտ, տա­ռապանք, վիշտ։

Ան­ցեալը ո՛չ թէ ջնջել, ո՛չ թէ սրբել, ո՛չ թէ մոռ­նալ, ո՛չ թէ սպան­նել, ո՛չ թէ կորսնցնել, այլ վե­րականգնե՛լ հար­կա­ւոր է, պահ­պա­նե՛լ պէտք է, յի­շե՛լ, վե­րակեն­դա­նաց­նե՛լ, վե­րագտնե՛լ պէտք է։ Խորհրդա­րանի պա­տերուն Զօհ­րա­պի ու Վարդգէ­սի դի­ման­կարնե­րը կա­խելու է, գիտ­նա­լու է թէ զա­նոնք ինչպէս յօ­շոտե­ցին՝ խու­սա­փելու հա­մար նոր զո­հերէն։ 1915-ին ու վա­ղոր­դայնին կոր­ծա­նած քա­ղաք­նե­րուն անուննե­րը կրկնե­լու է հա­նապազ՝ կո­տորա­ծի ար­դի վայ­րե­րը ո՛չ թէ քան­դել, այլ ծաղ­կեցնել կա­րենա­լու հա­մար...

Սեր­մա­նելու հա­մար այն միտ­քը՝ թէ ով որ կը սպան­նուի, ինչ որ կ՚ոչնչա­նայ ու կը քան­դուի՝ մե­զի է որ կը պակ­սի, մեզ­մէ է որ կը մեկ­նի ան­վե­րադարձ, ի վնաս մե­զի ու այս երկրին։

Եւ... Ռայխսթա­կի պա­տերուն սե­ւագ­րուած սո­վետա­կան յաղ­թա­կան զի­նուոր­նե­րուն գրու­թիւննե­րը որ­պէս մա­սունք կը պահ­պա­նուին շէն­քի մը մէջ, որու ճակ­տին քան­դա­կուած է՝

«Dem deutschen Volke»՝ «յա­նուն գեր­մա­նական ժո­ղովուրդին»։

Այդ բո­լորը դի­տող, տես­նող այ­ցե­լուին անզգա­լաբար կը նե­րար­կուի ազ­գա­յին ինքնավստա­հու­թեան տէր հա­սարա­կու­թեան մը տպա­ւորու­թիւնը, որ կը բխի պատ­մութեան գի­տակ­ցե­լու վի­ճակէն։ «Ուր պար­տութիւնն ան­գամ ու­նի հպար­տութիւն», ուր նուաճո­ղը՝ պար­տութեան գի­տակ­ցութե­նէն յաղ­թա­կան հա­սարա­կու­թիւն մը ստեղ­ծած է, ակա­մայ։ Ու­րա­ցու­մը չէ, այլ ճա­նաչումն է այս հա­սարա­կու­թեան յա­ջողութեան գաղտնիքը։

Իսկ ես որպէս պարզ զբօսաշրջիկ՝ կը շրջիմ ու դուրս կ՚ելլեմ մտածկոտ։