Տասնմէկ տարուայ իրաւական ծիծաղ

ՎԱՀՐԱՄ ՏԷՐ ՄԱԹԷՈՍԵԱՆ

Հրանդ Տին­քի սպա­նու­թիւնից յե­տոյ ան­ցած 11 տա­րինե­րը փո­խեցին շատ ու շատ իրո­ղու­թիւններ։ Պա­կաս կա­րեւոր չէր նաեւ այն հան­գա­ման­քը, որ փո­խուե­ցին կամ վե­րահաս­տա­տուե­ցին նաեւ այդ ոճ­րա­գոր­ծութեան ու դա­տավա­րու­թեան վե­րաբե­րեալ հա­սարա­կական ըն­կա­լումնե­րը։ 11 տա­րի շա­րու­նա­կուող դա­տավա­րական ֆար­սը անար­գանք է առա­ջին հեր­թին նրա յի­շատա­կի, ապա նաեւ Տին­քի ըն­տա­նիքի, նրա ըն­կերնե­րի ու գա­ղափա­րակից­նե­րի հան­դէպ։ Ինչպէս Թուրքիայի պատ­մութեան ըն­թացքում տե­ղի ու­նե­ցած նա­խորդ եւ յա­ջորդ աղմկա­յարոյց սպա­նու­թիւննե­րը, Տին­քի սպա­նու­թեան ամ­բողջա­կան բա­ցայայ­տումը եւս դժուար է պատ­կե­րաց­նել։ Մի շարք գոր­ծօններ ազ­դել ու շա­րու­նա­կելու է ազ­դել այս դա­տավա­րու­թեան վրայ։ Դա­տական հա­մակար­գի ամ­բողջա­կան են­թարկու­մը գոր­ծա­դիր իշ­խա­նու­թեանը էլ աւե­լի անի­րակա­նանա­լի է դարձնում այս սպա­նու­թեան բազ­մա­կողմ բա­ցայայ­տումը։ Ցա­ւօք, հե­տագայ տա­րինե­րին տե­ղի ու­նե­ցած գոր­ծընթաց­նե­րը եւս ցոյց տուեցին, որ լրագ­րո­ղը Թուրքիայում շա­րու­նա­կում է մնալ վտան­գուած մաս­նա­գիտու­թիւն։ Աւե­լին, Թուրքիան տա­րիներ ի վեր վստա­հօրէն գլխա­ւորում է ամե­նաշատ ազա­տազրկուած լրագ­րողներ ու­նե­ցող երկրնե­րի ցան­կը։ Թուրքիայի ներ­քա­ղաքա­կան փո­փոխու­թիւննե­րը, Էր­տո­ղանի բա­ցար­ձակ իշ­խա­նու­թեան ընդլայ­նումն ու ամ­րապնդու­մը, ազատ խօս­քի նկատ­մամբ իրա­կանա­ցուող հե­տապնդումնե­րը, ար­տա­կարգ ռե­ժիմի շա­րու­նա­կական բնոյ­թը էլ աւե­լի են խո­րաց­նում այդ փոք­րա­թիւ մարդկանց յու­սա­հատու­թիւնը, որոնք եր­բե­ւէ յոյս են տա­ծել այս դա­տավա­րու­թեան ար­դար ել­քի նկատ­մամբ։

Այս ամե­նով հան­դերձ, ան­ցած 11 տա­րինե­րի ըն­թացքում տե­ղի ու­նե­ցան նաեւ դրա­կան զար­գա­ցումներ, որոն­ցից ան­շուշտ, ամե­նակա­րեւո­րը նրա հիմ­նադրած «Ակօս»ի անընդհատ լոյս ըն­ծա­յումն է, ինչպէս նաեւ Հրանդ Տին­քի հիմ­նադրա­մի հիմ­նադրումն ու լայ­նա­ցուած գոր­ծունէու­թեան ծա­ւալու­մը։ Հիմ­նադրա­մի գոր­ծունէու­թեան դրա­կան ազ­դե­ցու­թիւնը եւ կա­րեւոր հե­տագի­ծը մէկ բա­ռով կամ հար­ցազրոյ­ցով դժուար է ամ­փո­փելը։ Նրա անու­նը կրող հիմ­նադրա­մը պատ­մութիւն է կեր­տում բո­լորիս աչ­քի առաջ, ի հե­ճուկս չա­րակամ­նե­րի ու դժուարու­թիւննե­րի, որոնք առ­կայ են Թուրքիայում։ Տին­քի սպա­նու­թեան իւ­րա­քան­չիւր տա­րելից կրկին առիթ է գնա­հատե­լու նրա թո­ղած ժա­ռան­գութիւ­նը եւ նրա անու­նը պա­տուով կրող հիմ­նադրա­մը նրա նպա­տակ­նե­րի ու կի­սատ թո­ղած երազ­նե­րի լա­ւագոյն շա­րու­նա­կու­թիւննե­րից մէկն է։ Ես միշտ պատ­կա­ռան­քով եմ խօ­սում հիմ­նադրա­մի եւ նրա կա­տարած գոր­ծունէու­թեան մա­սին։ Այդ հիմ­նադրա­մը փո­խեց նաեւ իրա­դար­ձութիւննե­րի ըն­կալման գո­յու­թիւն ու­նե­ցող պատ­կե­րացումնե­րը։ Այն կամրջում է առա­ջին հա­յեաց­քից այնքան հե­ռու թուացող գա­ղափար­ներ, նա­խաձեռ­նութիւններ ու մարդկանց, որ դրա­նով լիովին հա­ւատա­րիմ է մնում այն մտքին, որի մա­սին Հրանդ Տին­քը մշտա­պէս խօ­սել է։ Տին­քը ամե­նից յա­ճախ խօ­սում էր կամրջի ու երկխօ­սու­թեան կա­րեւոր դե­րերի մա­սին։ Նա լաւ գի­տակ­ցում էր մարդկա­յին շփումնե­րի ու ապա­գայի ան­խուսա­փելիու­թեան անհրա­ժեշ­տութիւ­նը։ Նրա անու­նը կրող հիմ­նադրա­մը շա­րու­նա­կում են միս ու արիւն տալ նրա գա­ղափար­նե­րին, որոնք նա ու­րուագ­ծել էր գոր­ծունէու­թեան տա­րինե­րին։ Աւե­լին, Հրանդ Տինք հիմ­նադրա­մը շատ աւե­լին է անում, քան կա­րելի էր պատ­կե­րաց­նել 2007թ. Յու­նուարի 19-ին։ Ան­յուսա­լի ու անե­լանե­լի իրա­վիճա­կը հիմ­նադրա­մը թո­ղեց ան­ցեալում։ Հիմ­նադրա­մի պա­տերի ներ­սում այնքան ջեր­մութիւն ու նուիրուածու­թիւն կայ, որ իւ­րա­քան­չիւր նրա շե­մը հա­տելիս ես հան­գիստ շունչ եմ քա­շում։ 2005թ. Մա­յիսին երբ «Ակօս»ի իր աշ­խա­տասե­նեակում առա­ջին ան­գամ հան­դի­պեցի Հրանդ Տին­քին ապ­շե­ցի նրա ջեր­մութիւ­նից եւ հո­սան­քին դէմ քայ­լե­լու պատ­րաստա­կամու­թիւնից։ Նոյն տպա­ւորու­թիւնն առ­կայ է նաեւ այ­սօր, երբ մտնում եմ նրա անու­նը պա­տուով կրող հիմ­նադրա­մից ներս։

Ցա­ւալի է, որ այս դրա­կան ու յա­ջողուած պատ­մութեան արա­րի կերտմա­նը զու­գա­հեռ, Տին­քի ըն­տա­նիքը եւ ըն­կերնե­րը շա­րու­նա­կում են պայ­քա­րել հա­մակար­գի դէմ, որն այնքան թոյն ու ատե­լու­թիւն է սեր­մա­նել ան­ցած տա­րինե­րի ըն­թացքում։ Ան­վերջ թուացող դա­տավա­րու­թիւննե­րը, բո­ղոք­նե­րը, հայ­ցե­րը, նոր ի յայտ եկող վկա­յու­թիւննե­րը խօ­սում են այն բա­նի մա­սին, որ Տին­քի սպա­նու­թեան հե­տեւում կանգնած ոճ­րա­գործնե­րի ցան­ցը շա­րու­նա­կում է ան­պա­տիժ մնալ ու դի­մադ­րել։ Տին­քի դա­տավա­րու­թիւնը ցոյց է տա­լիս թուրքա­կան դա­տական հա­մակար­գի ամ­բողջ թշուառու­թիւնը, ինչպէս նաեւ կո­ռումպա­ցուած ու քա­ղաքա­կանա­ցուած բնոյ­թը։