Չենք մոռցած, որ վերյիշենք

Ես Սերովբեանի հետ մեծցած եմ

ԼՈՐԱ ՊԱՅԹԱՐ ՉԱՓԱՐ

Սարգիս Սերովբեան, լաւ շրջիք մը, լաւ պատ­մա­բան մը, հին ժա­մանակ­նե­րէն վե­րապ­րած հսկայ գա­զան մը, «պա­րոն» մը, հայր մը եւ լրագ­րող։ Ան­ցաւ գնաց այս աշ­խարհէն։ Իր ետին թո­ղուց գրու­թիւննե­րու հա­րուստ պա­շար մը։ Բազ­մա­հարիւր լու­սանկար­ներ, յու­շեր, զինք սի­րող­ներ, չսի­րող­ներ, զա­ւակ­ներ, թոռ­ներ։ Ամէն նա­ւահան­գիստին սի­րած մը պա­հող նա­ւաս­տի­ներու նման Սե­րով­բեան ալ այս երկրի բո­լոր հե­ռաւոր ան­կիւննե­րուն ու­նէր բա­րեկամ­ներ։ Մին­չեւ այ­սօր երկրի որ քա­ղաքն ալ, որ այ­ցե­լէք ան­պայման կը հան­դի­պիք այդ բա­րեկամ­նե­րէն մի քա­նիին։

Ես կրնամ ըսել, թէ պա­րոն Սե­րով­բեանի հետ շրջե­լով է որ մեծ­ցայ։ Առա­ջին ան­գամ 2001 թուին էր, որ վա­րակուեցայ Սե­րով­բեանի հետ շրջե­լու ախտէն եւ մին­չեւ 2013 հա­մարեա ընդմիշտ իր հետ շրջե­ցայ։ Քա­ղաք­նե­րը որ համ­րեմ գլուխս կը պտը­տի։ Իզ­միթ, Պուրսա, Թե­քիր­տաղ, Չա­նաք­քա­լէ, Ան­գա­րա, Եոզ­ղատ, Ամա­սիա, Թո­քաթ, Սի­վաս, Կե­սարիա, Մա­լաթիա, Էլա­զըղ, Ուրֆա, Ան­թէպ, Ատա­նա, Ան­թա­քիա, Տրա­պիզոն, Ռի­զէ, Արթվին, Էրզրում, Կարս, Աղ­րի, Վան, Վան, Վան, Պիթ­լիս, Մուշ, Տէր­սիմ, Տի­յար­պե­քիր, Մար­տին։ Ասոնք առա­ջին հեր­թին նշած­ներս են միայն, ալ եկէք երե­ւակա­յեցէք թէ այս բո­լորէն որ­քան շատ յի­շատակ­նե­րով վե­րադար­ձած եմ։ Պոլ­սոյ մէջ, թէ շրջա­գայու­թիւննե­րու ժա­մանակ, երբ որ պի­տի ճա­շենք միշտ իր մօ­տը կ՚ըլ­լա­յի։ Այս տա­րիքս եկած եմ եւ տա­կաւին չեմ հան­դի­պած երկրորդ մէ­կու մը, որ այնքան քա­ջաբար տի­րապե­տէ, թէ ուր ինչ ու­տել պէտք է։ Լա­ւագոյն կո­ղիկը, լա­ւագոյն ձկնե­ղէնը, ամե­նահա­մով քո­քորե­չը, ինչ որ միտ­քով կանցնի այդ բո­լորին ամե­նաըն­տիր տե­սակ­նե­րը ուր կա­րելի է գտնել շատ լաւ գի­տեր Սե­րով­բեան։ Որ մէկ յուշս պատ­մեմ Սե­րով­բեանի հետ։ Օրի­նակի հա­մար Գա­րին Գա­րագաշ­լըի հետ ան­պէտք բա­ներ գնե­լու հա­մար հե­ռանալ եւ ապա օտար քա­ղաքին մէջ կոր­չիլս։ Ապա թէ ոչ Արթվի­նի Եու­սուֆէ­լի գա­ւառին մէջ դժուար ան­ցա­նելի լեռ­ներ, ձո­րեր մագլցե­լէ ետք հա­զիւ թէ հա­սած էինք հիւ­րա­նոց եւ հիւ­րա­նոցի տէ­րը եկող բազ­մութիւն խումբէն շուարած «դուք պահ մը հանգստա­ցէք ես ան­մի­ջապէս խո­հանո­ցը պատ­րաստեմ» ըսե­լով գա­ցած էր ձուկ որ­սա­լու։ Թէ ոչ Եդե­սիային նա­խապէս օթօ­պիւ­սի մէջ դի­զած սե­խերով գե­տին վրայ կազ­մած օղիի սե­ղանը…

Ատա­նայի մէջ կի­նօփա­ռատօն է եւ Կար­միր գոր­գի վրայ տո­ղանցքի յու­զումը կը բաժ­նենք։ Նոյն օրը ես ու Զէյ­նե­պը կը յա­մառինք քա­ղաքի ոչ ապա­հով վայ­րե­րէն Գա­զան­ճը­լար եր­թալ եւ քե­պապ ու­տե­լու հա­մար։ Լե­ւոն Էրարսլան եւ Սար­գիս Սե­րով­բեանի «աս ժա­մուն աս եր­կու աղ­ջի­կը առան­ձին չենք կրնար թո­ղուլ Գա­զան­ճը­լարի նման տեղ մը» ըսե­լով մե­զի միանա­լը…

Արիս Նալ­ճըի «Նռան հա­տիկ­ներ» ծրագ­րին հա­մար դար­ձեալ ճամ­բայ ելած ենք։ Նոր փոր­ձութիւն մը եւս ին­ծի հա­մար։ Թե­քիր­տա­ղը շա­տեր տե­սած են, գո­նէ ան­ցած են այդ տե­ղէն, բայց այդ քա­ղաքը Սե­րով­բեանի հետ շրջե­լը, որ­քան զար­մա­նալի գիւ­տե­րու տե­ղի կրնայ տալ, այդ ես գի­տեմ։ Մուշ Սուրբ Կա­րապե­տի մէջ ապ­րուած­նե­րը, ապա Եոզ­ղա­տը՝ քա­ղաք մը, որ ու­նե­ցած­նե­րով չէ այլ չու­նե­ցած­նե­րով նշա­նաւոր է եւ այդ բան մըն ալ չու­նե­ցող քա­ղաքէն ետք Ամա­սիայի դրախ­տի տպա­ւորու­թիւն թո­ղած գե­ղեց­կութիւ­նը։ Հո­փա Զա­լու­նա­յի դաշ­տին վրայ եր­գուած եր­գե­րը։ Տի­յար­պէ­քիր Սուրբ Կի­րակոս եկե­ղեց­ւոյ նո­րոգու­թե­նէն առա­ջուայ վի­ճակը։ Յե­տոյ Սե­բաս­տիա Եըլ­տը­զելի եւ Սե­րով­բեանի բա­նակի ծա­ռայու­թեան տա­րինե­րէն յու­շեր, յու­շեր…

Երզնկա, Թեր­ճան Երեք աղ­բիւր կո­չուած վայրն ենք եւ կրկին կը մագլցինք դէ­պի բար­ձունք առանց գիտ­նա­լու, թէ ինչ պի­տի յայտնուի մեր դի­մաց եւ յան­կարծ երեք հսկայ խաչ­քա­րերով նոր հրաշք մը եւս։ Արաբ­կիր եր­կար փնտռտուքնե­րէ վերջ ահա գտած ենք Նաժ­տա­յի տու­նը։ Մու­շի մէջ շրջա­պատուած ենք Կիւ­լո­յի առե­ւան­գուած տու­նի ժո­ղովուրդով։ Տե­ղացի­ները մեծ եր­կիւղա­ծու­թեամբ կը մօ­տենան նշա­նաւոր Կիւ­լո­յի թոռ­նուհուն Անա­հիտ Տէր­մի­նասեանին։ Իս­կա­պէս ալ Սե­րով­բեանի հետ ճամ­բորդե­լու ժա­մանակ ոչ ոք կրնայ կան­խա­տեսել պա­տահե­լիք անակնկալ­նե­րը։ Կան­խա­տեսուած ծրա­գիրէն դուրս պա­տահա­կան ապ­րումնե­րը շատ աւե­լի հա­րուստ են, քան այն որ կը նա­խատե­սէինք։ Ու ին­ծի հա­մար ան­մո­ռանա­լի յի­շատակ մը եւս՝ Մա­նու­շա­կի հա­մար յու­շա­նուէր­ներ գնե­լու այդ հրա­շալի պա­հերը։ Սե­րով­բեան ուր որ եր­թար միշտ կ՚ու­զէր յու­շա­նուէր­նե­րով վե­րադառ­նալ իր կնոջ մօտ եւ ես միշտ այդ առեւ­տուրնե­րու ժա­մանակ իր կող­քը կ՚ըլ­լա­յի։ Կը վստա­հէր կնոջ ճա­շակին։ Որ մէ­կը ըսեմ, որ մէ­կը պատ­մեմ Սե­րով­բեանի հետ աշ­խա­տիլը խիստ դժուար էր եւ խիստ հա­ճելի։

«Ակօս»ի աշ­խա­տան­քով ես ու­նե­ցայ եր­կու պա­րոն­ներ, որոնք ձե­ւաւո­րեցին իմ ինքնու­թիւնը, եթէ այ­սօր իմ կամ­քը յստա­կօրէն յայտնե­լու հա­մար­ձա­կու­թիւնը ու­նիմ, այդ յատ­կութիւ­նը կը պար­տիմ «Ակօս»ի իմ եր­կու պա­րոն­նե­րուն՝ Հրանդ Տին­քին եւ Սար­գիս Սե­րով­բեանին։ Իր մի­ջոցաւ ան­դա­մագ­րուեցայ Հայ­Ճա­րին, իր եւ պա­րոն Հրան­դի մի­ջոցաւ գի­տակ­ցե­ցայ իմ հա­յու­թեան։ Եր­կուքն ալ միշտ երախ­տի­քով պի­տի յի­շեմ։

Ուշ գտայ կանուխ կորսնցուցի

ՎԱՐԴԳԷՍ ՀԵՐԿԵԼ

«Սարգիս աղ­բար», «Սար­գիս վար­պետ», «Պա­րոն Սե­րով­բեան», «Հե­քեաթ պատ­մող», չեմ գի­տեր թէ որ մէկ կո­չու­մով դի­մեմ քեզ։ Ուշ ճանչցայ եւ շատ կա­նուխ կորսնցու­ցի։ Եղ­բայրներս քեզ քու ար­հեստով կը ճանչնա­յին ու այդ պատ­ճա­ռաւ ալ Սար­գիս վար­պետ կը կո­չէին։ «Ակօս»ի էջե­րով փո­խուե­ցաւ նաեւ կո­չումդ ալ։ Վե­րածուեցար լրագ­րո­ղի։ Դուն լրագ­րող եղած ժա­մանակ «Ակօս»ն ալ դար­ձած էր մեր ձայ­նը։ Նախ մի­նակ գրու­թիւննե­րով գի­տէի քեզ։ Յե­տոյ երբ Սա­յաթ Նո­վացի­ներ իրենց խմբա­վար Հեն­րիկ Անա­սեանի ծնող­նե­րուն եր­կի­րը տես­նե­լուն հա­մար փոք­րիկ խումբով պտոյտ մը կազ­մա­կեր­պե­ցին դէ­պի Պար­տի­զակ ես ալ յա­ջողե­ցայ այդ խումբին միանա­լու եւ առա­ջին ան­գամ հոն ծա­նօթա­ցայ քե­զի հետ։ Տե­սայ քու պատ­մե­լու ցան­կութիւ­նը։ Քու մէջ պատ­մե­լով գո­յացած ու­րա­խու­թիւնը։ Ես որոշ զգու­շա­ցու­մով կը մօ­տենա­յի հար­ցում մը ուղղե­լու հա­մար եւ դուն գրկա­բաց էիր իմ բո­լոր հար­ցումնե­րուն։ Հետզհե­տէ աւե­լի հա­մար­ձակ դար­ձած էի քու շնոր­հիւ։ Կա­րելի է ըսել, որ ինքնավստա­հու­թիւնս քեզ­մով գո­յացաւ։ Յե­տոյ չէ որ կինս ճար­տա­րապետ է ես ալ մաս­նակցե­ցայ Հայ­Ճա­րի այդ նշա­նաւոր պտոյտնե­րուն։ Հան­րա­շար­ժի մէջ թիւ 3 նստա­րանի ան­փո­փոխ ճամ­բորդն էի, չէ որ թիւ 1-ը կը պատ­կա­նէր քեզ, ու­րեմն պի­տի ըլ­լա­յի հոն, ուր ամե­նամօտն է քե­զի։ Ամե­նալաւ կրնամ ըմ­բոշխնել բո­լոր այն գի­տելիք­նե­րը, որոնք պատ­րաստ ես մեզ բո­լորիս շռայ­լե­լու։ Կինս կը թող­նէի ետե­ւի նստա­րան­նե­րու վրայ ու ես կը փու­թա­յի քու կող­քը։ Չէի կրնար բաց թո­ղեր քու պատ­մե­լիք­նե­րը։ Նա­խապէս Գա­րակէօզեանի կամ Գնա­լը Կղզիի ճամ­բա­րին մէջ աշ­խա­տած ըլ­լա­լով սո­վոր էի մարդկանց զիս «պա­րոն» կան­չե­լուն։ Իսկ հի­մա մեծ ու­րա­խու­թեամբ վե­րածուած էի աշա­կեր­տի մը։ Եր­բեմն կը հան­դի­պէինք մարդկանց, որոնք ամէն ինչ գիտ­նա­լու յա­ւակ­նութիւն կ՚ու­նե­նային։ Այդ պա­հուն մեր աչ­քե­րը կը հան­դի­պէին իրա­րու եւ աչ­քե­րով իրա­րու հետ կը խօ­սէինք. «մի՛ լսեր, նկա­տի մ՚առ­ներ, կա­րեւո­րու­թիւն մի՛ տար»ի նման զգու­շա­ցումներ։ Շու­տով կ՚անցնէր իր բոր­բո­քու­մը եւ ապա կու գար իրեն այնքան հա­րազատ եւ մեր բո­լորիս հա­մար սի­րելի հայ­հո­յան­քը. «սիք­տիր ըրէ Հեր­կե­լէ»։ Պա­տահա­կան երբ հան­դի­պէինք մեր զրոյ­ցը կ՚եր­թար կը կառ­չէր յա­ջորդ ճամ­բորդու­թեան մը հա­ւանա­կանու­թեան. «ե՞րբ պի­տի եր­թանք Հեր­կե­լէ»։ եղաւ ու չե­ղաւ, չյա­ջողե­ցանք յա­ջորդ ճամ­բորդու­թեան ճամ­բան բռնե­լու։

Տա­րիներ ետք էր կինս փո­խան­ցեց տխուր լու­րը. «Սար­գիս աղ­բա­րիկը հի­ւան­դա­նոցի մէջ է։ Աղ­ջիկն ալ եկած է։ Բայց լաւ չէ կ՚ըսեն»։ Ամէն ինչ ար­տա­կար­գօ­րէն շուտ զար­գա­ցաւ։ Նախ Կա­րինէին հետ կարճ զրոյց մը եւ յե­տոյ հի­ւան­դա­նոց փու­թա­ցի։ Նեւ­րո­զի յա­ջոր­դող օրն էր։ Քրտա­կան եռա­գոյ­նով լա­ջակ­ներն ալ չէին կրցած բարձրաց­նել իր վա­տացած տրա­մադ­րութիւ­նը։ Տա­ռապան­քը յայտնի չը­նել կ՚աշ­խա­տէր։ Ու­րախ բա­ներ խօ­սել փոր­ձե­ցի, ինք ժպտե­լով գո­հացաւ։ Մեր բո­լորին ու­սուցչու­հին Սե­րով­բեանի կո­ղակի­ցը եւս դուրսը կը սպա­սէր։ Կա­րինէն կը վազվզէր բժիշկնե­րու ետե­ւէն։ Ապա իր բազ­մա­թիւ դուստրե­րու մէջ երկրորդ ամե­նասի­րելին եկաւ՝ Գա­րինը, Գա­րագաշ­լըն։ Չէի ու­զեր զինք յոգ­նեցնել, քա­նի մը տող եւս փո­խան­ցե­ցինք եւ յե­տոյ հա­կեցայ ական­ջին ու «ահա աղ­ջիկդ եկաւ ալ զիս չես ու­զեր» ըսի։ Գի­տէի որ հի­ւանդնե­րը համ­բուրե­լը ճիշդ չէ, ու­րեմն ես ալ զգոյշ գտնուեցայ եւ դէմ­քին ամե­նէն հե­ռու կէ­տէն ծոծ­րա­կէն համ­բուրե­ցի ու ան­գամ մըն ալ կրկնե­ցի. «կ՚եր­թամ ըսե­լիք բան մը ու­նի՞ս»։ Հասկցաւ, թէ ին­չի կ՚ակ­նարկեմ։ Ժպտաց ու վեր­ջին ան­գամ հայ­հո­յեց՝ «սիք­տիր կո­րիր Հեր­կե­լէ»։ Այդ օրէն այս կողմ ժպիտ­նե­րը կի­սաւարտ են, յու­շե­րը կի­սաւարտ ու­րախ հայ­հո­յանքնե­րը կի­սաւարտ…։

Վար­պետ մի՛ մոռ­նար հայ­հո­յանքդ յա­ջորդ գալստեան կը պա­հան­ջեմ։

Աշխատանքն է մեծագոյն արժէքը

ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ

Յեղա­փոխա­ն­նե­րու կող­մէ իւ­րա­ցուած կար­գա­խօս մըն է, որ կը փա­ռաբա­նէ աշ­խա­տան­քը, զայն կո­չելով մե­ծագոյն ար­ժա­նիք։ Այստեղ կա­րեւոր է՝ մե­ծագոյն ար­ժա­նիք բա­ռի նշա­նակու­թիւնը։ Ներ­կայ ժա­մանակ­նե­րուն շա­տեր «ար­ժա­նիք» հաս­կա­ցողու­թիւնը կը գնա­հատեն գնե­լու կա­րողու­թիւնով։ Ար­ժա­նիք բա­ռը այդ սահ­մա­նու­մով դի­տող­նե­րուն հա­մար նոյ­նիսկ ծի­ծաղե­լի է աշ­խա­տան­քը ար­ժա­նիք հա­մարել։ Բայց մենք այս խօս­քը կը յի­շենք թեր­թիս հա­յերէն էջե­րու բազ­մա­մեայ խմբա­գիր Սար­գիս Սե­րով­բեանի հետ։ Սար­գի­սի վաս­տա­կը դի­տելով կրնանք երաշ­խա­ւորել աշ­խա­տան­քի գո­յացու­ցած ար­ժա­նիքին հզօ­րու­թիւնը։ Ար­դա­րեւ Սար­գիս Սե­րով­բեան 80 տա­րինե­րու հաս­նող կեան­քի մը տե­ւողու­թեան վաս­տակ հա­մարուած բո­լոր բար­ձունքնե­րը նուաճեց յա­մառ աշ­խա­տան­քով։ Այդ աշ­խա­տան­քը վատ­նե­լու հա­մար, եր­բեք չփոր­ձեց դիւ­րին ճամ­բա­ներով ըն­դա­նալ։ Ընդհա­կառա­կը սի­րեց դժուարը ծունկի բե­րել։ Նախ նպա­տակ­ներ ճշդեց ու ապա անվհատ եռան­դով քա­լեց դէ­պի այդ նպա­տակ­նե­րը։ Փաս­տա­ցի իրո­ղու­թիւն է որ յա­ջողե­ցաւ։ «Ակօս»ի մեր միասին աշ­խա­տած տա­րինե­րուն հիացու­մով հե­տեւե­ցայ իր աշ­խա­տան­քին։ Գի­տելիք­ներ կը կու­տա­կէր, կը զար­գացնէր այդ կու­տա­կած­նե­րը եւ ապա կը բաշ­խէր բո­լորին։ Բաշ­խել՝ այս բա­ռը նաեւ բեր­քա­հաւաք էր իր հա­մար։ Գի­տելիք­նե­րու այդ հսկայ շտե­մարա­նը բաշ­խե­լով, առա­տօրէն բաշ­խե­լով, շռայ­լօ­րէն բաշ­խե­լով, եր­բեք չէր նուազեր, այլ ընդ հա­կառակ կը հարստա­նար, կը շա­տանար, կը բրգա­նար։ Չէր զլա­նար նոյ­նիսկ սա­կաւա­թիւ ներ­կա­ներու ու­ղերձե­լու հա­մար քա­ղաքի հե­ռաւոր թա­ղերը ճամ­բորդե­լէ։ Բաւ էր որ իրեն ըսէին, թէ լսել կ՚ու­զեն իր նիւ­թե­րը։ Ինչ զար­մա­նալի է, որ մերթ ընդ մերթ զիս կը մե­ղադ­րէր ճիշդ ալ այդ նոյն պատ­ճա­ռաւ։ «Չես հար­ցուփոր­ձեր, թէ ո՞վ է հրա­ւիրո­ղը, կ՚ըն­դա­ռաջես բո­լորին»։ Ո՞վ գի­տէ թե­րեւս ինքն ալ յա­ճախ կը հան­դի­պէր նոյն մե­ղադ­րանքին եւ ես լաւ գի­տեմ, որ այդ տե­սակի առար­կութիւններ, դի­տողու­թիւններ, քննա­դատու­թիւններ շատ աւե­լի յա­ճախա­կի կեր­պով ուղղուած են նաեւ «Ակօս»ի հիմ­նա­դիրին հաս­ցէին ալ։ Մար­դիկ պի­տի դժուարա­նան հասկնա­լու, թէ այդ մե­ղադ­րանքի նիւթ դար­ձա­ծը իրա­կանու­թեան մէջ այս թեր­թի հիմ­նադրու­թեան գլխա­ւոր պատ­ճառն է նաեւ։ Չէ՛ որ ըսած էինք Սորվբեան կու­տա­կած էր այն բո­լորը բաշ­խե­լու հա­մար։ Այս պա­հուն այ­լեւս չէր կրնար բաշ­խածնե­րու մի­ջեւ զա­տողու­թիւն ընել։ Պի­տի եր­թար մին­չեւ ուր որ հաս­նէր իր շունչը։ Ճիշդ է, որ չա­րամիտ­նե­րը շատ են, բայց անոնց շա­տու­թիւնը պատ­րուակե­լով չենք կրնար մեր խօս­քը ըսե­լէ դադրիլ։

Վանայ լիճը մակրդեցի

ՖԵՐԶԱՆ ՏԷՄԻՐԹԱՇ

Մանկութենէն մնացած սովորութիւն էր կարծես մե­զի հա­մար սի­րելի մարդկանց աւե­լի յա­ճախ հօ­բարի իմաս­տով «աբօ» ըսե­լու տեղ, քեռիի իմաս­տով «խա­լօ» կը ձայ­նէինք։ Սար­գիս քե­ռիի հետ, քա­նի որ միշտ թրքե­րէնով խօ­սած եմ իրեն կը դի­մէի «տա­յը» կան­չե­լով։ Ան ալ նոյն եղա­նակով կը փո­խան­ցէր եւ «Եղեն» կը ձայ­նէր ինձ։ 2010-ին, երբ վե­րանո­րոգուած Աղ­թա­մար եկե­ղեցին կը բա­ցուէր հա­ւատա­ցեալ­նե­րու դի­մաց, բազ­մա­թիւ հա­յեր այ­ցե­լած էին մեր քա­ղաքը։ Թէեւ աւե­լի առաջ ալ հա­յեր յա­ճախ կ՚այ­ցե­լէին Վան, բայց ոչ այսպէս զան­գուածա­յին, այլ աւե­լի փոքր խումբե­րով։ Ահա այդ տե­սակ շրջա­գայու­թիւննե­րէն մէ­կուն է, որ ծա­նօթա­ցած էի իրեն հետ։ Թէեւ մենք որոշ չա­փով ծա­նօթ էինք հա­յոց պատ­մութեան, բայց Սար­գի­սի հետ ծա­նօթա­նալով զգա­ցի, որ մեր գի­տելիք­նե­րը իրա­կանու­թեան մէջ որ­քան ան­բա­ւարար էին։ Իրա­կանու­թեան մէջ իրեն հետ ծա­նօթա­նալով նաեւ գի­տակ­ցե­ցայ, թէ իմ աս­պա­րէզը որ մեծ նշա­նակու­թիւն կրնայ ու­նե­նալ, բո­լոր այն մարդկանց հա­մար, որոնք կ՚ու­զեն իրենց նախ­կին ար­մատնե­րը գտնել յայտնա­բերել։ Մեր այդ ծա­նօթու­թե­նէն ետք բազ­մա­թիւ ան­ձեր Սար­գի­սի մի­ջոցաւ կապ ապա­հովե­ցին մե­զի հետ եւ մենք մեր բո­լոր կա­րելիու­թիւնը ի գործ դրինք, որ­պէսզի օգ­նա­կան ըլ­լանք իրենց։ Հա­յեր կու գա­յին Վան եւ անոնցմէ շա­տեր խօս­քի կը սկսէին. «իմ մայրս այս ինչ գիւ­ղէն է» կամ «հայրս այ­սինչ ար­հեստով կը զբա­ղէր» պատ­մե­լով։ Նոյ­նիսկ ոմանք կը փոր­ձէին իրենց ըն­տա­նիքի շա­ռաւիղ­նե­րէն հետք մը գտնել։ Ամէն ան­գա­մուն, որ Իս­թանպուլ պի­տի ճամ­բորդեմ կը զան­գա­հարէի եւ հարց կու տա­յի «քե­ռի մեր կող­մե­րէն ու­զած բան մը ու­նի՞ս»։ Եր­բեք բան մը չէր ու­զած։ Միայն մէկ ան­գա­մուն Թուզլու­ճա­յի ժայ­ռե­րէն աղ ու­զած էր։ Որ­քան ու­րա­խացած էի ինձմէ բան մը ու­զեց ըսե­լով։

Իս­թանպուլ գա­լով առա­ջին առ­թիւ կ՚այ­ցե­լէի իրեն։ Որ­քան ատեն որ հոն էք սիրտս հան­գիստ է կ՚ըսէր։ «Մար­դիկ վստա­հելով կու գան եւ վե­րադար­ձին ալ շնոր­հա­կալու­թիւն կը յայտնեն յանձնա­րարու­թեանս հա­մար։ Այսքա­նը ար­դէն ին­ծի կը բա­ւէ»։ Իսկ մենք գե­րազանց ջանք կը վատ­նէինք մեր քե­ռիին երե­սը սպի­տակաց­նե­լու հա­մար։ Երբ իմա­ցայ, թէ առող­ջութիւ­նը վա­տացած է ան­մի­ջապէս զան­գա­հարե­ցի։ Լսե­ցի որ շատ ան­գամ խօ­սելն ալ կը մեր­ժէ։ Զիս չէր մեր­ժած։ Ինչ մեծ ու­րա­խու­թիւն էր ին­ծի հա­մար։

Մա­հուան գոյ­ժը ստա­ցայ ար­տա­սահ­մա­նի մէջ։ Վեր­ջին պա­հուն կրցայ հաս­նիլ թաղ­ման ծէ­սին։ Այ­լեւս չկար Սար­գիս քե­ռին։ Զուրկ էի իր այնքան ար­ժէ­քաւոր խրատ­նե­րէն։ Իմ վրայ մնա­ցած էր միայն կտա­կը։ Ինձ հա­մար Վա­նայ Լճին շիշ մը օղի թա­փեցէք ըսած էր։ Յի­շելով միասին սե­ղան նստած պա­հեր­նուս ին­ծի վի­ճակող օղի մա­տակա­րարե­լու պար­տա­կանու­թիւնը ահա այդ ալ ես ստանձնե­ցի եւ կա­տարե­ցի իր կտա­կը։ Հան­գիստ ննջէ քե­ռի, եկենդ Վա­նայ Լիճն ալ մա­կր­դեց։