Ճանչնանք մեր բառերը (1)
ԱՐՄԵՆԱԿ ԵՂԻԱՅԵԱՆ
1. Արօր եւ արօր(իկ)
Ենթադրելի է, թէ ամէն արեւմտահայ կը ճանչնայ արօր բառը՝ իբրեւ երկրագործական սարք, նոյնիսկ եթէ տեսած չըլլայ զայն. այս պարագային ի մտի ունիմ լիբանանահայը, որուն կեանքին մէջէն շատ շուտ վերացաւ արօրը, որ անցած դարու կէսերուն այնքան տարածուած էր Պեքաայի ամբողջ երկայնքին: Ենթադրելի է, որ Անճարի հայրենակիցները աւելի նպաստաւորուած ըլլան՝ իւրաքանչիւրը ունեցած ըլլալով իր սեփականը մինչեւ ... 1950-ականներու սկիզբը, երբ մեքենական քարշակը (tracteur) բրտօրէն մուտք գործեց այնտեղ եւս ՝ մէկ օրէն միւսը ապայժմէացնելով հազարամեակներու եզնաքարշ արօրը:
Սարքին հետ շրջանառութենէ դադրեցան այնքան սիրելի բառեր, ինչպէս՝ խոփ, մաճ, մաճկալ, լուծ, հերկ, ակօս եւ նմանները: Ջաղացն ու աղօրիքը, աղօնն ու սերմնցուն իրենց կարգին: Արդի հայը դժուար թէ ըմբռնէ Դանիէլ Վարուժանի այնքան ջերմիկ ու հարազատ «Հացին երգը» ժողովածուի բառերը, որոնց բոլորին ծանօթ էին մեր անմիջական նախնիները:
Արօրին դէմ շատ աւելի բիրտ պայքար մղուեցաւ Հայաստանի մէջ՝ խորհրդային կարգերու հաստատումէն ետք, ուր երկրգործութիւնը մեքենականացնելու որոշումը տրուած էր կեդրոնական իշխանութեան կողմէ:
Ռաֆֆի ունի գողտրիկ երգ մը արօրի մասին, որուն առաջին տունը կ’ըսէ:
Իւր անուշ հոտով բուրէ մանիշակ,
Ի՜նչ հրճուանք այժմ քեզ գործի, մշակ,
Դէ՜, լծէ դու քո արօր եւ գութան1,
Ցանել պտղաւէտ սերմունք գիտութեան:
***
Հայերէնը արօր (իկ) կը կոչէ նաեւ երկայնակտուց, վառեակի խոշորութեամբ գաղթող թռչուն մը, որուն տեսակը վտանգուած է եւ որոշ տարածում ունի Հայաստանի մէջ: Ան առարկայ դարձած է ժողովրդական գողտրիկ երգի մը, որ կը սկսի հետեւեալ բառերով.
Արօրն ասաց տատրակ հաւքուն.
«Ինչո՞ւ կու լաս կուց-կուց արուն,
Երթայ-լցուի փոքրիկ առուն»:
-- հաւք(ուն), այսինքն՝ թռչուն(ին):
-- տատրակ կը նշանակէ վայրի աղաւնի:
-- կուց-կուց կը նշանակէ ափերով. կուց-ափ:
-- արուն, այսինքն՝ արիւն:
-- առու(ն), որ է ջուրի պզտիկ հոսանք, երիզ:
Երգին ամբողջութինը կրնաք գտնել Google-ով:
Այնտեղ կրնաք գտնել Կոմիտասի սքանչելի մեկնաբանութիւնը եւս:
Զայն շատ շնորհալի երգողներէն եղած է Արմենակ Շահմուրատեանը:
