Պոլսոյ Տիեզերքի Ռատիոկայան
ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ
10Դեկտեմբերի երեկոյեան, Ֆրանսական Սեն Փիւլշերի վարժարանին մէջ կայացաւ «Պոլսոյ Տիեզերքի Ռատիոկայան» ձայնասկաւառակի ծանօթացման համերգը։
«Քարտէշ Թիւրքիւլեր» երաժշտական խումբի հետ անցած երկար ճանապարհի կուտակումին արտացոլման երեւոյթ մըն էր, որ երաժշտական իսկական վայելքի մը վերածուելով մատուցուեցաւ պատմական դպրոցի սրահը լեցնող հանդիսատեսին։ Խումբը՝ որ կը ներկայանար հանրութեան երաժշտութեան «տիեզերական» խոստումով, արդարացուց այդ պատգամը իր կատարումներով։ Անկախ երգերու խօսքերէն, մենք լսեցինք անաղարտ երաժշտութիւն, յաճախ ճազի տրամադրութեամբ։
Նախ եւ առաջ պարտինք յայտնել թէ համերգի յաջողութիւնը ունէր մէկէ աւելի գաղտնիքներ։ Թէ երգիչներու եւ թէ նուագողներու կատարողական բարձր մակարդակը գաղտնիքներու դուրը բացող առաջին բանալին էր։ Եկաւ երկրորդ բանալի մը, որն էր արտակարգօրէն յաջող գործիքաւորումը։ Անոնց վրայ աւելցաւ նաեւ երգացանկի խիստ շահեկան համադրումը։ Յայտագրի առաջին կատարումէն սկսելով մինչեւ համերգի աւարտը, բազմաթիւ հսկաներու անուններ տողանցեցին բեմին վրայ։
Առաջին կատարումի հեղինակն էր ԺԳ դարուն ապրած թրքերէն բանաստեղծութեան հսկան՝ Եունուս Էմրէ։ Անոր խօսքերուն վրայ թաւրիզեցի նշանաւոր երգիչ Ճաւիտ Մուրթեզաօղլուի յօրինումը, դեր սկզբնական պահերուն իսկ կախարդական մթնոլորտ մը գոյացուց դահլիճին մէջ։ Համերգը շարունակուեցաւ միշտ պահելով այդ կախարդական հոգեբանութիւնը։ Հնչեց Կոմիտաս վարդապետի «Այ աչըլսա» թրքերէն երգը, որ իր բարերով ողբ մըն է Ատանայի կոտորածներու տխուր պատկերով, եւ համարեայ բառացի թարգմանութիւնը Նահապետ Ռուսինեանի «Երթամ տեսնեմ զիմ Կիլիկիա» հանրածանօթ երգի։ Հայերէնով հնչեցին նաեւ «Լուսնյակ գիշեր, զով գիշեր» եւ Բարսեղ Կանաչեանի «Օրօր» գործերը, բոլորն ալ Ֆերեալ Էօնէյի կատարումով։ Էօնէյ «Օրօր»ը ծանօթացուց յիշելով անուանի երգիչ Օննիկ Տինքչեանը, որմէ լսած էր այս երգը։ Յայտագրի մէջ տեղ գտած էին նաեւ Ալի Էքպեր Չիչէք կամ Նեշետ Էրթաշի նման ժողովրդական երգերու վարպետներէ՝ Ֆիքրեթ Քըզըլօքէ առնուած երգերու մշակումներ։ Նուագախումբի մէջ տեղ գտած թրոմբեթը, հարուածային գործիքները, մեծ պամպիրի հնչողութեամբ լարաւոր թամբուրը եւ ստեղնաշարը իրենց կարգին երաժշտական ոճը մերթ կը մօտեցնէին արեւելեան նուագի եւ մերթ ալ ճազի հնչիւններուն։ Ամէն պարագային դուրս կու գար խիստ որակաւոր երաժշտութիւն, որ մեծ վայելքի մը կը վերածէր համեստ խոստումներով մատուցուած միջոցառումը։ «Տիեզերական» բառը կարծես թէ արդարացնելու պիտի գային իտալացի երկու երաժիշտներու Տոլորեսի եւ Միքայէլի մասնակցութիւնը, որոնք Նափոլիէն Աթէնք եւ ապա Պոլիս երկարող անակնկալ մը ըլլալով յայտնուեցան այս բոլորին մէջ։ Յայտնի է, որ յետ այսու ալ աւելի լարուած ուշադրութեամբ պիտի հետեւինք «Իսթանպուլի Տիեզերական Ռատիօ»ի հաղորդումներուն։
