Պոլիս փակեց իր աչքերը

ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ

[email protected]

«Իսթանպու­լի աչ­քը»։ Այսպէս կը կո­­­­չէին լու­­­­սանկա­­­­րի մեծ վար­­­­պետ Արա Կիւ­­­­լէ­­­­­­­­­­­­­­­րը։ Այ­­­­սօր Իս­­­­թանպուլ քա­­­­ղաքը ար­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­կար­­­­գօ­­­­­­­­­­­­­­­րէն շատ աչ­­­­քե­­­­­­­­­­­­­­­րով կը նա­­­­յի մե­­­­զի։ Օրն ի բուն բազ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­հազար աչ­­­­քեր քա­­­­ղաքի ամէն ան­­­­կիւնին տե­­­­ղադ­­­­րո­­­­­­­­­­­­­­­ւած տե­­­­սախ­­­­ցիկնե­­­­րով կը հսկեն մեր բո­­­­լոր ապ­­­­րումնե­­­­րը։ Այդ տե­­­­սախ­­­­ցիկներն ալ Արա Կիւ­­­­լէ­­­­­­­­­­­­­­­րի ոսպնեակին նման ուղղո­­­­ւած են մար­­­­դուն։ Անվտան­­­­գութեան ծա­­­­ռայու­­­­թեան տե­­­­սախ­­­­ցիկնե­­­­րու կող­­­­քին, եր­­­­թե­­­­­­­­­­­­­­­ւեկու­­­­թեան տե­­­­սախ­­­­ցիկնե­­­­րը, փար­­­­թամ շէն­­­­քե­­­­­­­­­­­­­­­րու, առեւ­­­­տուրի կեդ­­­­րոննե­­­­րու, խա­­­­նութնե­­­­րու, հա­­­­սարա­­­­կապատ­­­­կան փո­­­­խադ­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­միջոց­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու, ներ­­­­սը-դուրսը դի­­­­տող հա­­­­զարա­­­­ւոր աչ­­­­քե­­­­­­­­­­­­­­­րով շրջա­­­­պատո­­­­ւած ենք։ Նոյ­­­­նիսկ գետ­­­­նին տա­­­­կը մեթ­­­­րո­­­­­­­­­­­­­­­յի կա­­­­յարան­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րը եւս օժ­­­­տո­­­­­­­­­­­­­­­ւած են տե­­­­սախ­­­­ցիկնե­­­­րով։ Այդքան շատ տե­­­­սախ­­­­ցիկնե­­­­րու կող­­­­մէ հսկո­­­­ւելու պատ­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­ռաբա­­­­նու­­­­թիւնը իշ­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­նու­­­­թիւննե­­­­րը կը բա­­­­ցատ­­­­րեն մեր ապա­­­­հովու­­­­թեամբ։ Պե­­­­տու­­­­թեան մեր վրայ հսկե­­­­լու ցան­­­­կութիւ­­­­նը չի գո­­­­հանար այս հա­­­­զարա­­­­ւոր տե­­­­սախ­­­­ցիկնե­­­­րով եւ կ՚ու­­­­զէ աւե­­­­լին իմա­­­­նալ։ Ներ­­­­կայ դրու­­­­թեան մէջ կա­­­­րելի չէ կրպա­­­­կէ մը տոմ­­­­սակ առ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­լով նա­­­­ւու, գնաց­­­­քի կամ հան­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­շար­­­­ժի դրու­­­­թեամբ քա­­­­ղաքէ մը քա­­­­ղաք ճամ­­­­բորդե­­­­լը։ Պար­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­ւոր ենք հա­­­­մացան­­­­ցի մի­­­­ջոցաւ տոմ­­­­սակ վերցնե­­­­լու եւ այդ պա­­­­հուն ալ ահա­­­­գին լրա­­­­ցու­­­­ցիչ տե­­­­ղեկու­­­­թիւն փո­­­­խան­­­­ցե­­­­­­­­­­­­­­­լու։ Այս բո­­­­լորն ալ կը ներ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­յացո­­­­ւին մեր անվտան­­­­գութեան պատ­­­­րո­­­­­­­­­­­­­­­ւակով։

Այս բազ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­հազար աչ­­­­քե­­­­­­­­­­­­­­­րու առ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­յու­­­­թեան պա­­­­րագա­­­­յին իսկ Արա Կիւ­­­­լէ­­­­­­­­­­­­­­­րի մա­­­­հէն ետք, երբ կը լսենք. «Փա­­­­կուե­­­­ցաւ Իս­­­­թանպու­­­­լի աչ­­­­քը» խօս­­­­քը, ու­­­­րեմն ստի­­­պուած ենք այդ խօս­­­­քին ետին թաքնուած տրա­­­­մաբա­­­­նու­­­­թիւնը հեսկնալու։

Այդ տրա­­­­մաբա­­­­նու­­­­թիւնը մե­­­­զի կը ներ­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­յաց­­­­նէ ոս­­­­տի­­­­­­­­­­­­­­­կանա­­­­կան ծա­­­­ռայու­­­­թեան տե­­­­սախ­­­­ցիկնե­­­­րու եւ Արա Կիւ­­­­լէ­­­­­­­­­­­­­­­րի ոսպնեակին տար­­­­բե­­­­­­­­­­­­­­­րու­­­­թիւնը։ Անվտան­­­­գութեան ծա­­­­ռայու­­­­թեան տե­­­­սախ­­­­ցիկնե­­­­րը կամ մարդկանց դէմ­­­­քե­­­­­­­­­­­­­­­րուն, կամ ալ եր­­­­թե­­­­­­­­­­­­­­­ւեկող ինքնա­­­­շարժնե­­­­րու հա­­­­մարա­­­­նիշե­­­­րուն ուղղո­­­­ւած է։ Մինչդեռ Կիւ­­­­լէ­­­­­­­­­­­­­­­րի ոսպնեակը ուղղո­­­­ւած է կեան­­­­քին, քա­­­­ղաքի առօ­­­­րեային, քա­­­­ղաքա­­­­ցիի կեն­­­­ցա­­­­­­­­­­­­­­­ղին։ Այդ իսկ պատ­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­ռաւ Արա Կիւ­­­­լէ­­­­­­­­­­­­­­­րի առած նկար­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րը իրենց մէջ պատ­­­­մութիւն մը կը պա­­­­րու­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­կեն։ Նոյ­­­­նիսկ բա­­­­զում պատ­­­­մութիւններ, քա­­­­նի որ այդ նկար­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րը դի­­­­տող իւ­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­քան­­­­չիւրը իր երե­­­­ւակա­­­­յու­­­­թեան մէջ պի­­­­տի տես­­­­նէ տար­­­­բեր պատ­­­­մութիւն մը։ Կեան­­­­քի 90 տա­­­­րինե­­­­րուն 70-ի ըն­­­­թացքին Պո­­­­լիսը նկա­­­­րեց Արա Կիւ­­­­լէր։ Իր ժա­­­­մանա­­­­կին վկա­­­­յու­­­­թիւն բե­­­­րող աչք մըն է, որ փա­­­­կուե­­­­ցաւ նա­­­­խորդ չո­­­­րեք­­­­շաբթի։ Իսկ այս քա­­­­ղաքի, այս երկրի մտայ­­­­նութիւ­­­­նը բնաւ չու­­­­շա­­­­­­­­­­­­­­­ցաւ այդ վաս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­կը մե­­­­ղադ­­­­րե­­­­­­­­­­­­­­­լու պատ­­­­ճառներ գտնե­­­­լու մէջ։ Արա Կիւ­­­­լէր կարգ մը գրիչ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րու կող­­­­մէ հա­­­­լածո­­­­ւեցաւ միայն ու միայն նա­­­­խագահ Էր­­­­տո­­­­­­­­­­­­­­­ղանը նկա­­­­րած ըլ­­­­լա­­­­­­­­­­­­­­­լուն հա­­­­մար։ Թուրքիոյ բե­­­­ւեռա­­­­ցած քա­­­­ղաքա­­­­կան դաշ­­­­տին մէջ այդքան ալ զար­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­նալի չէ այս հա­­­­լածան­­­­քը։ Ճիշդ է, որ իր ապ­­­­րած քա­­­­ղաքին ակա­­­­նատես եղած ան­­­­ձեր կրնան մե­­­­ղադ­­­­րո­­­­­­­­­­­­­­­ւիլ իրենց ան­­­­տե­­­­­­­­­­­­­­­սած­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րուն պատ­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­ռաւ։ Կրնանք հարցնել, թէ Հրանդ Տին­­­­քի կամ Պեր­­­­քին Էլ­­­­վա­­­­­­­­­­­­­­­նի թա­­­­ղումնե­­­­րուն, երբ այս քա­­­­ղաքը իր պատ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­կան օրե­­­­րէն մէ­­­­կը կ՚ապ­­­­րէր Արա Կիւ­­­­լէր ի՞նչու հե­­­­ռու մնա­­­­ցած էր այդ պա­­­­հը ձեր­­­­բա­­­­­­­­­­­­­­­կալե­­­­լու իր առա­­­­քելու­­­­թե­­­­­­­­­­­­­­­նէն։ Շա­­­­բաթօ­­­­րեայ մայ­­­­րե­­­­­­­­­­­­­­­րը 700 շա­­­­բաթ­­­­ներ իրենց կո­­­­րուստնե­­­­րը սգա­­­­լու հա­­­­մար մէկ­­­­տե­­­­­­­­­­­­­­­ղուե­­­­ցան ճիշդ ալ այս մեծ լու­­­­սանկար­­­­չի աշ­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­տանո­­­­ցին առ­­­­ջեւ։ Կիւ­­­­լէր ար­­­­դեօք մէկ ան­­­­գամ իսկ փոր­­­­ձե՞ց իրենք նկա­­­­րել։ Նման հար­­­­ցումնե­­­­րը կրնանք ուղղել իր նման մե­­­­ծու­­­­թիւն դար­­­­ձած բո­­­­լոր վար­­­­պետնե­­­­րուն։ Ար­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­րեւ մար­­­­դիկ հար­­­­ցուցած են ինչպէ՞ս կ՚ըլ­­­­լայ, թէ Նա­­­­զըմ Հիք­­­­մեթ կամ այլ բազ­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­թիւ թուրք վի­­­­պագիր­­­­ներ չեն անդրա­­­­դար­­­­ձած Հա­­­­յոց ցե­­­­ղաս­­­­պա­­­­­­­­­­­­­­­նու­­­­թեան։ Այս հար­­­­ցումնե­­­­րը բնա­­­­կան են, բայց ոչ ար­­­­դար։ Չենք կրնար պա­­­­հան­­­­ջել մեր բո­­­­լոր ակնկա­­­­լու­­­­թիւննե­­­­րուն գո­­­­հացում ստա­­­­նալ, որե­­­­ւէ մէ­­­­կէ։

Արա Կիւ­­­­լէր կա­­­­տարեց իր պար­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­կանու­­­­թիւնը, ետին թո­­­­ղելով մի­­­­լիոնով հա­­­­շուած լու­­­­սանկար­­­­ներ։ Այդ լու­­­­սանկար­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րը պի­­­­տի գե­­­­րազան­­­­ցեն իր ու մեր ապ­­­­րած ժա­­­­մանակ­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րը եւ մաս պի­­­­տի կազ­­­­մեն հա­­­­մաշ­­­­խարհա­­­­յին պատ­­­­մութեան։ Այսքա­­­­նը բա­­­­ւարար է, որ մենք յար­­­­գանքով ու երախ­­­­տի­­­­­­­­­­­­­­­քով խո­­­­նար­­­­հինք իր վաս­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­կին ու յի­­­­շատա­­­­կին առ­ջեւ։