Bursa’nın ibadete açık tek kilisesi kapatıldı

Bursa’daki Katolik, Ortodoks ve Protestan cemaatlerinin ortak olarak kullandığı Aziz Meryem Fransız Kilisesi, Bursa Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından, depreme karşı güçlendirme çalışması başlatılacağı gerekçesiyle kapatıldı. Son ayinin 16 Şubat’ta Pazar günü yapıldığı kilisenin ne zaman yeniden ibadete açılacağı belirsiz. Şehrin tek aktif Hıristiyan ibadethanesinin tahliye edilmesinin ardından cemaatlere alternatif bir mekânın tahsis edilmemesi, haftalık ibadetlerin devamlılığı konusunda soru işaretleri yaratıyor. Öte yandan, Ekümenik İznik Konsili’nin 1700. yıldönümü vesilesiyle önümüzdeki aylarda dünyanın dört bir yanından gelecek olan Hıristiyanlar için şehirde bir kilise bulunmaması da önemli bir sorun teşkil edecek.

Geçen Kasım ayında Gazete Duvar’a konuşan Bursa Protestan Cemaati Önderi İsmail Kulakçıoğlu, tahliye kararı için öne sürülen “Fransız Kilisesi’nin hamamlar bölgesinde bulunması, yeraltı su seviyesinin yüksekte kalması, zeminde sıvılaşma riski bulunması, fay hattı üzerinde bulunması, zeminde biriktiği düşünülen gerilim” gerekçelerinin hatalar barındırdığını belirtiyor. Kilisenin hamamlar bölgesinde bulunmadığını ve kiliseye en yakın fayın 500-600 metre uzaklıkta olduğunu ifade eden Kulakçıoğlu, Jeoloji Mühendisleri Odası’na bağlı bir ofisin hazırladığı rapora göre, binanın depremde zarar görmesi riskinin, Vakıflar Bölge Müdürlüğü’nün iddia ettiğinden çok daha düşük olduğunun altını çiziyor. 

Bursa’nın Hıristiyan geçmişine ait kültür mirası hızla yok oluyor. 2011’de İznik Aya Sofya Müzesi camiye çevrilmiş, 2015’te Ayios İoannis Rum Ortodoks Kilisesi, 2021’de ise Surp Krikor Lusavoriç Ermeni Katolik Kilisesi ‘satılık kilise’ ilanlarıyla gündeme gelmişti. 19. yüzyılda Bursa Aziz Meryem Fransız Kilisesi’nde (‘Maison de Brousse’) görev yapan Bernardin Menthon, şehirde “bir zamanlar her güzel vadinin bir manastırı, her yalnızlığın bir sığınağı, her ıssız mağaranın bir keşişi” olduğunu belirtir. Yüzyıl önce nüfusunun yaklaşık üçte birini Hıristiyanların oluşturduğu, Ekümenik İznik Konsili gibi, Hıristiyanlık tarihi açısından çok önemli bir olaya ev sahipliği yapmış olan şehirde, bugün ibadete açık bir kilise bulunmuyor.

Bir kilise, üç cemaat 

Şehirde ‘Fransız Kilisesi’ olarak bilinen ve cemaatleri tarafından ‘Merhametli İsa Latin Katolik Kilisesi’, ‘Bursa Ortodoks Kilisesi’ ve ‘Bursa Protestan Kilisesi’ olarak adlandırılan kilisenin tarihi 19. yüzyılın ortalarına kadar uzanıyor. 
İpek üretiminde ön plana çıkan Bursa, 19. yüzyılın ortalarına kadar sanayileşememiş bir şehirdir. 1840’lı yıllarda Fransız yatırımcılar şehrin ilk ipek fabrikalarını kurarlar. 19. yüzyılın ikinci yarısında şehirdeki nüfusu giderek artan Fransızlar, ibadetlerine bir süre, Surp Krikor Lusaroviç Katolik Kilisesi’nde devam ederler. 1857’de ‘Filles de la Charité’ adlı Fransız hemşirelik cemaatine mensup rahibelerin Bursa’ya yerleşmesiyle, ayrı bir kilise ihtiyacı doğar. Bunun üzerine, içinde kilise, hastane ve okulun yer aldığı bir kompleks inşa edilir. Bursa’da okul kuran ikinci bir misyon ise ‘Sœur de la Charité’dir. Öğrencilerinin büyük çoğunluğu Rum Ortodoks, Ermeni Apostolik ve Ermeni Katoliklerden oluşan ve Fransızca eğitim veren bu kurumlar I. Dünya Savaşı yıllarında kapatılır. 
Cumhuriyet’in kurulmasıyla birlikte başlayan sermayenin Türkleştirilmesi projeleri şehirdeki Fransız varlığını etkiler; Fransız Kilisesi 1924 sonrasında cemaatinin önemli bir kısmını kaybetse de faaliyetini 1948 yılına kadar sürdürür. 1971’de, şehirde kurulan otomobil fabrikasında çalışmak üzere İtalya’dan Bursa’ya gelen 35 aile, kilisenin kullanımı için Bursa Valiliği’nden özel izin alır. Kilise yeniden ibadete açılır ancak kısa süre sonra, cemaatsizlikten dolayı tekrar kapanır. 90’lı yıllara gelindiğinde kilise metruk hâldedir. 1996’da Bursa’da ikamet eden Katolikler kilisenin restorasyonu için Büyükşehir Belediyesi’ne başvuruda bulunur ama bu talep de sonuçsuz kalır. Uzun süre kaderine terk edilen bina, 2004’te nihayet restore edilir. Filles de la Charité’nin Bursa’daki mülklerinin hukuki temsilcisi olan Peder Namık Fedrogotti’nin vefatından sonra, Katolik cemaati, kilisenin kullanımını şehirdeki Protestan cemaatine devreder. 

Kaynaklar:
“Bursa Protestan Kilisesi’ne tahliye”, Gazete Duvar, 26 Kasım 2024 
Max Roche, ‘Éducation, assistance et culture française dans l’Empire ottoman 1784-1868’, Les Éditions Isis, 1989.
Esin Şebin, “Bursa’da Fransız Katolik Kilisesi Restorasyon Projesi”, İTÜ, yayımlanmamış yüksek lisans tezi, 1998.