Bunu da gördük: TV’de ‘nasıl define aranır’ programı
Arkeologlardan tepki
Program esnasında Uğur Kulaç’a sosyal medyadan tepkiler geldi. Sosyal medya kullanıcıları Kulaç’ı defineciliği özendirmekle suçladı. Arkeologlar Derneği de konuyla ilgili açıklama yaptı. Dernek Başkanı Soner Ateşoğulları, ‘Dedektör Kullanımı Yasaklanmalı’ başlıklı açıklamasında dedektörlerin kaçak kazıları ve defineciliği özendirdiğine dikkat çekti. Derneğin web sayfasından yapılan açıklama şöyle:
“Tüm insanlığın ortak değeri olan kültürel emanetlerimize zarar veren dedektörlerin kullanımı gün geçtikçe artmaktadır. Maalesef ülkemizin korunması gerekli taşınmaz kültür varlıkları neredeyse her gün kaçak kazılara ve soygunlara maruz kalmaktadır. Kaçak kazılarda taşınmaz kültür varlıkları önce dedektörlerle taranmakta ve sinyal alınan yerler define bulmak amacıyla tahrip edilmektedir.
Dedektörlerin yasaklanması veya kullanımının sınırlandırılması için geçmişte Emniyet Genel Müdürlüğü ve Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün çeşitli girişimleri olmuş ancak herhangi bir sonuç alınamamıştır. Ülkemizin 16.1.1992 tarihinde imzaladığı, 5.8.1999 tarih ve 4434 sayılı kanun ile onayladığı “Arkeolojik Mirasın Korunmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi”nin 3. maddesi arkeolojik arama amaçlı metal dedektörlerin ve diğer arama gereçlerinin kullanımını, devletin iç mevzuatında öngörülen hâllerde, bilimsel nitelikli ön izne tabi tutulmasını hükme bağlamıştır. Bugün ülkemizde kaçak kazıları ve defineciliği özendiren dedektörlerin yasaklanması zorunluluk hâline gelmiştir. Acilen dedektörlerin define aramak için kullanımının önüne geçilmesi için yasal düzenlemeler yapılmalıdır. Her önüne gelenin eline dedektör alıp define araması ve kaçak kazı yapması mutlaka engellenmelidir. Aksi takdirde Anadolu’nun on binlerce yıllık kültür varlıklarının geri dönülemez bir şekilde tahribi ve yok edilmesi kaçınılmaz olacaktır. Ayrıca internet ortamında define aramayı özendiren dedektör reklamları yasaklanmalıdır. Sosyal medyada defineciliği teşvik eden paylaşımlar takibe alınmalı, sorumluları hakkında yasal işlem yapılmalıdır. Kaçak kazı yapanlara verilen cezalar da mutlaka arttırılmalıdır. Bu konuda medyanın da bilinçlendirilmesi için adımlar atılmalıdır. Anadolu’nun kültürel mirasını tahrip yok eden kaçak kazıların ve defineciliğin önlenmesi için devletimiz üzerine düşen her türlü önlemi almalıdır.
Tüm bu yasal önlemler yanında Arkeologlar Derneği olarak sorunun kaynağını, halkımızın kültür varlıklarının korunması konusunda yeterince bilinçlendirilememiş olmasında görüyoruz. Bu işin eğitimle çözülmesi mümkündür. Bunun için devletin tüm kurum, kuruluşları ile STK’lar el ele verip işbirliği içinde, halkımızı kültür varlıklarının korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması konusunda bilinçlendirmeliyiz.”
Kulaç’tan yanıt
Eleştirilerin hedefindeki isim Uğur Kulaç’ın sahibi olduğu Uğur Elektronik de konuyla ilgili basın açıklaması yaptı. Firmanın açıklamasında Uğur Kulaç’ın sözde arkeologların hakaretine maruz kaldığı, dedektör ile define aramanın yasak olmadığı iddia edildi. Firmanın açıklamasında şu ifadeler yer aldı:
“Şu anda ülkemizde define ile ilgilenen ve aktif uğraşan yüz binlerce kişi vardır. Bu kişiler farklı meslek gruplarından, etnik yapılardan oluşan kişilerdir. Her birinin bu işle uğraşmaktaki amacı altın bulmak, hayatını düzene sokmak, borcunu ödemek, çoluk çocuğuna daha iyi bir gelecek sağlamaktır. Hiçbir definecinin kültür varlıklarına ve tarihi eserlere zarar vermek gibi bir niyeti olduğunu zannetmiyoruz. Define aramayı kanunlarda düzenleyen 2863 Sayılı yönetmelikteki eksikliklerden dolayı maalesef birçok kişi kaçak kazılar yapmak zorunda bırakılmıştır. Bu insanların anlayamadığı konu şudur. Türkiye’de defineyi kazarak veya sondaj yaparak aramak yasaktır. Dedektör ile defineyi aramayı yasaklayan bir kanun yoktur. Ayrıca kazı ruhsatı almak isteyen kişi öncelikle defineyi noktasal anlamda bulmak zorundadır. 100 m2’lik ruhsat alanında definenin nerede olduğu belli olmayacağı için maalesef sonuç alınmayacaktır. Hal böyle olunca da “define kazısı ruhsatı” almak isteyen kişilerin öncelikle definenin yerini tam olarak bulmak zorunluluğu vardır. Maalesef arazide define arayan insanların ellerinden dedektörleri kolluk kuvvetleri tarafından alınmaktadır. Hiç bir definecinin arkeologların işini elinden almak gibi bir çabası yoktur ve hiçbir defineci arkeolog değildir. Herkes kendi işini yapmalıdır. Defineciler altın avcılarıdır. Defineciler eğitildikleri takdirde bu sıkıntılar ortadan kalkabilir. Tüm bu düzenlemeler yapıldıktan sonra hala daha kaçak kazılar yapılmaya devam eder ise, tarihi eserler kaçak ve el altından satılmaya devam ederse bunları yapanlar hakkında devletin en ağır cezaları uygulamaya hakkı vardır. Defineye gönül vermiş insanlarında bizimle aynı fikirde olduğunu belirtmek isteriz.”
Ceza ve eğitim şart
Restorasyon mimarı Zakarya Mildanoğlu, Türkiye’nin her noktasında defineciliğin olduğunu ve insanların bu işten yasadışı olarak para kazandığını söyledi. Dedektör üreticilerinin definecilik üzerinden ciddi gelir elde ettiğini belirten Mildanoğlu, bu işin görünmeyen kısmının da olduğunu söylüyor. Ermeniler ve Rumların zengin, Türklerin ise fakir olduğu tarihsel anlatının egemen olduğunu belirten Mildanoğlu, bu anlatının arkasında nefret ve düşmanlığın yattığını belirtiyor. Uzman kuruluşların önerileri dikkate alması gerektiğini belirten Mildanoğlu, arkeologların tepkisini haklı buluyor. Devletin izinsiz kazı yapanlara ciddi cezai yaptırımlar uygulaması getirmesi gerektiğine dikkat çeken Mildanoğlu, konuyla ilgili eğitim programlarına ihtiyaç olduğunu da belirtti.
