‘Bu mezarlığı turistlerin ziyaretine açmak istiyoruz’
İstanbul’un sembolü haline gelen tarihi yapıların mimarı olan Balyanların mezarlığı yenilendi. 8 Eylül 2015’te Üsküdar Surp Haç Mezarlığı’nda temeli atılan, proje sponsorluğunu Hraç-Hagop Kırmızıyan kardeşlerin, uygulamayı ise HAYCAR’ın (Ermeni Mimar ve Mühendisleri Derneği) üstlendiği çalışmanın sonuna gelindi. 1 Ekim Cumartesi 11.00’de Kültür ve Turizm Bakanı Nabi Avcı, Patrik Genel Vekili Başepiskopos Aram Ateşyan ve Belediye Başkanı Kadir Topbaş’ın katılımıyla Üsküdar Surp Haç Mezarlığı’nda açılacak olan anıt mezarlığa ilişkin ayrıntıları, 27 Eylül Salı günü gazetemizi ziyaret eden Hraç Kırmızıyan, HAYCAR Başkanı Jan Gavrilof, dernek mimarlarından Nazar Binatlı, Tavit Aynalı ve Kevork Özkaragöz’le konuştuk.
İki yıl süren titiz bir çalışmanın ardından hayata geçen projeye ilişkin Hraç Kırmızıyan, Balyanlara ait mezarın yenilenmesi fikrinin nasıl doğduğunu şöyle anlattı: “İstanbul’dan Balyan eserlerini çıkartırsak, turistlerin İstanbul’u gezmek için sayılı mekânı vardır. Turistlerin ya da ziyaretçilerin Balyan eserlerini gezdikten sonra ‘Balyanların mezarı nerede?’ sorusuna karşılık böyle bir şey yapmaya karar verdim. İki şekilde Balyanların anısına bir şey yapabilirdik: Ya kendimiz yapacaktık, ya da projeyi sunup birinin yapmasını bekleyecektik. Kardeşimle birlikte projeye başlama kararını aldıktan sonra Üsküdar Surp Haç Mezarlığı, Üsküdar Surp Haç Kilisesi Yönetimi ve Ermeni Patrikhanesi’yle görüşmelere başladık. Görüşmelerin sonucunda böyle bir projeyi HAYCAR’ın üstlenmesi gerektiği kanaati ortaya çıktı ve çalışmalara başladık. Söz konusu insanlara layık ve yakışır bir şey yapmak istiyorduk. İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Kadir Topbaş da Anıtlar Kurulu’ndan alınacak izinler ve mezarlığın bakımı başta olmak üzere her konuda bize yardımcı oldu. Öyle bir anıt oldu ki bu mezarlığı turistlerin ziyaretine açmak istiyoruz.”
‘İstanbul Ermenilerinin ayıbını örttü’
Detaylı ve sanatsal bir çalışmaya imza attıklarını belirten Kevork Özkaragöz, projenin yapım aşamasına dair şu bilgileri verdi: “İlk olarak Hraç Bey’e Balyan Ailesi’yle bir akrabalığı olup olmadığını sordum. Kendisi herhangi bir kan bağının olmadığını, ancak gönül bağının olduğunu belirtti. Projemizde en büyük heyecan yaratan unsur bu oldu. Ardından kendisine projenin sunumunu yaptık ve arkadaşımızın projesi uygulamaya değer bulundu. Balyan Ailesi’ne yaraşır bir proje için bütçe konusunda hiçbir sınırlama olmadığını belirttiler. Sıra uygulamaya geldiğinde, İstanbul’da üretime yönelik araştırmalar yapıldı. İstanbul’dan sonuç alamadığımız için mezar taşlarının Afyon’da üretilmesine karar kıldık. Mühendislik çözümlemeyi Nazaret Binatlı üstlendi. Temel detayları ve zeminin güvenliği için projemiz dört ayrı ilde yapıldı. Projede kullanılan yazı, hat, tuğra işlemesi, haç işlemeleriyle Tülay Tombul ilgilendi. Bu kısa dönem içerisinde HAYCAR taşa imzasını attı ve İstanbul Ermenileri’nin ayıbını Hraç Kırmızıyan örttü.”
‘Anlamlı bir kopya’
Anıt mezarın tasarımını üstelenen Tavit Aynalı, yapım sürecinde kullanılan malzeme ve motiflere yönelik ayrıntıları paylaştı: “Tasarımda ilk önceliğim, bakıldığı zaman Balyan’ların mezarlığı olduğunu vurgulayan bir eser ortaya koymaktı. Bu sebeple onların birçok eserinde kullandığı kolon başları, motiflerden yararlandım. Kopya, ama çok anlamlı bir kopya. Eseri kim görse, durup Balyan diyebilir. Zamanında Balyanlar motiflerini alçıdan yapardı, biz mermerden yaptık.”
Projenin mimarlarından Jan Gavrilof da, verimli işbirliği ortamını vurguladı: “Sonuçta mimar ve mühendisler, arkalarında itici bir güç olmadığı sürece, düşünce sadece fikir olmakla kalır. Bunların gerçekleşmesi için de bir prodüktöre ihtiyaç vardır. Hraç Bey bu projenin ciddi anlamda prodüktörü oldu, birçoğumuzun iş hayatında karşılaşmadığı saygıyı bize gösterdi. Bu tutumundan dolayı ona sonsuz derecede müteşekkirim.”
