Boruların gölgesinde
ARZU GEYBULLAYEVA
[email protected]
Azerbaycanlı fotoğraf sanatçısı Rena Effendi, 9 Ocak’ta İstanbul Modern’de açılan ‘Komşular’ isimli karma sergi kapsamında düzenlenen bir söyleşi için geçen hafta İstanbul’daydı. Effendi’nin 2000’li yıllarında başında üzerinde çalışmaya başladığı ve 2009’da yayımlanan ‘Pipe Dreams: A Chronicle of Lives Along the Pipeline’ (Boru Düşleri: Boru Hattı Boyunca Yaşanan Hayatların Bir Tarihi) adlı kitabında yer verdiği fotoğraflar ve o fotoğrafların ardındaki öyküler, söyleşinin en dikkat çeken konusu oldu.
19 yaşında petrol firmaları için tercümanlık yapmaya başlayan, ardından Azerbaycan Uluslararası Petrol Konsorsiyumu için çalışan Effendi, fotoğrafçılığa, petrol sektörünün sıradan insanlar üzerindeki etkisini görüntülemek için başlamış. 2006’da BP’nin, Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı’nın geçtiği bölgede yürüttüğü sosyal sorumluluk projesini fotoğraflaması için işe aldığı Effendi’nin fotoğrafları, BP takvimine dönüştürülmüş. Ancak sanatçının asıl isteği, bu proje kapsamında yapılan çalışmaların, örneğin yenilenen bir okulun veya genişletilen bir köyün arkasında saklanmaya çalışılan bambaşka insan hikâyelerini fotoğraflamakmış ve böylece ‘Boru Düşleri’ çalışmasına başlamış.
Boru hattının çizdiği yolun tamamını takip eden Effendi, Bakü’den Ceyhan limanına kadar uzanan köyleri, yerleşim merkezlerini ve insan hikâyelerini belgelemiş. Sanatçı, bu 1700 km’lik yolculukta, hem kendi ülkesinde hem de komşu ülkelerde hat boyunca yaşayan insanların yaşadığı türlü sorunlara tanıklık ettiğini ve özellikle, hattın Azerbaycan tarafında, halkın, daha güzel bir geleceğe dair umutlarının giderek azaldığını gördüğünü söylüyor.
Fotoğraflarında, Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı gibi milyar dolarlık projelerin insani maliyetini, şirketlerin ve hükümetlerin propaganda ile bölgedeki gerçekliğin üstünü örtme çabasını göstermeye çalışan Effendi, günde bir milyon varil petrol taşıyan bu hattın etrafındaki sefilliği ortaya çıkarıyor. ‘Komşular’ sergisi 8 Mayıs’a kadar açık kalacak.
