Bir kentin yükselişi ve çöküşü
Hrant Dink Vakfı, 2008 yılında başlattığı, bugüne dek Adana, Mardin, Diyarbakır ve Van’ın konu edildiği şehir konferansları dizisi kapsamında 24-25 Kasım’da düzenlenen konferansla, bu kez de İzmir ve çevresi ele alındı. İzmir Ahmed Adnan Saygun Sanat Merkezi’nde yapılan ve yoğun ilgi gören iki günlük toplantıda, Türkiye, Yunanistan, Ermenistan, Almanya ve Rusya’dan araştırmacılar, sekiz panelde toplam 23 bildiri sundu.
Şehirde ve bölgede 19. yüzyıl ortalarından 20. yüzyıl ortalarına uzanan dönemde yaşanan büyük dönüşüme odaklanan konferansta, Türk ve Yunan milliyetçiliklerinin ‘millî tarih’ anlatıları ile, 1922 Büyük İzmir Yangını’na ve bu yangının kim tarafından çıkarıldığına dair tartışmaların gölgesinde kalan birçok konu gündeme geldi. Özellikle, İzmir’in 19. yüzyılda süratle gelişen iktisadi hayatı ve kültürel yapısında gayrimüslim toplulukların oynadığı rolün ve bu toplulukların şehirden silinmesinin toplumsal, iktisadi ve kültürel sonuçlarının tartışıldığı oturumlarda, bu alanın halen ne kadar ‘araştırılmaya muhtaç’ olduğu sık sık vurgulandı.
Çokkültürlülükten homojenliğe
Konferansın açılış konuşmasını Ayhan Aktar yaptı. Fotoğraflar eşliğinde, şehrin 19. yüzyıl sonlarından bugüne uzanan dönüşümüne dair değinilerde bulunan Aktar, çokkültürlü bir imparatorluk şehri olan İzmir’in, ulus-devlete geçiş sürecinde ve sonrasında, kültürel ve iktisadi olarak içine kapandığını vurguladı. Aktar, 1850’den 1922’ye uzanan dönemde dünyaya açılan şehrin ekonomisinin 1923’ten sonra “büzüştüğünü”, 1930’larda ‘Cumhuriyetçi romantizm’le şehirde gündelik hayatın millîleştiğini, 1950’lerde ise, kırsal alandan göçle, nüfusun homojenleştiğini söyledi.
Konferansın açılış bildirisini sunan Elçin Macar, 2015’te hayatını kaybeden tarihçi Vangelis Kehriotis’in İzmir tarihine ilişkin çalışmalarını ve bu alana yaptığı katkıları anlattı. Konferansta sunulan birçok bildiride de Kehriotis’e ve çalışmalarına atıf yapıldı.
‘Büyük Dönüşümden Önce İzmir’ başlıklı ilk panelde, Evangelia Achladi, Jön Türk hareketinin etkili isimlerinden, 1913-1917 arasında İzmir valiliği yapan, Mustafa Rahmi’ye; Canan Bolel ise İzmir’de 19. yüzyılın ortalarından itibaren İskoç misyonerlerin özellikle alt sınıf Yahudiler arasında yürüttüğü çalışmalara dair birer sunum yaptı.
‘Millî iktisat’ın ettikleri
İmparatorluktan cumhuriyete geçiş sürecinde bölgede yaşanan sosyoekonomik dönüşüm ve çöküşün ele alındığı sonraki oturumda, Ayça Akarçay, söz konusu süreçte, savaş ve nüfus yapısındaki değişimin Ege bölgesindeki tarımsal üretim, verimlilik ve çeşitlilik üzerindeki etkilerini ortaya konan bir bildiri sundu. Ardından, Emre Erol, 20. yüzyıl başına kadar iktisadi açıdan önemli bir merkez olan Foça’nın, Cumhuriyet döneminde nasıl önemsiz bir ‘hayalet şehre’ dönüştüğünü anlattı. Ellinor Morack ise, 1922-1925 arasını mercek altına aldığı sunumunda, İzmir’in Hıristiyan nüfusunun tasfiyesinin ardından, ‘millî iktisat’ politikaları doğrultusunda ekonominin Türkleştirilmesinin bir zenginleşme değil, fakirleşme süreci yarattığını vurguladı.
‘İzmir’de Toplumsal Yaşam’ başlıklı üçüncü panelde, ilk sunumu Andreas Baltas yaptı. 19. yüzyılda şehrin Rum Ortodoks toplumunun spor alanındaki faaliyetleri ile Yunan ulusal ideolojisi arasındaki ilişkiyi ele alan Baltas, bu ilişkide, sporda Eski Yunan’dan bugüne uzanan süreklilik kurgusunun belirleyici bir rol oynadığını vurguladı. Ardından Anahid Kardaşyan, 19. yüzyıl ortalarından itibaren, Osmanlı’nın yerel yöneticilerinin, İzmir Ermeni toplumu içinde ‘Osmanlıcılık’ düşüncesinin yaygınlaştırılması bağlamında, resmî kutlamalara katılımı teşvikini konu alan bir sunum yaptı. Oturumun son konuşmacısı Nikos Ordulidis ise, 20. yüzyıl başlarında İzmir Rum toplumu içinde yaygınlaşan ‘Estudiantina’ orkestra geleneğinin İstanbul’a ve Amerika’ya uzanan hikâyesini dinleti örnekleri eşliğinde anlattı.
